İbn cübeyr 7 Bibliyografya : 9

İBN FERHÛN, BEDREDDİN

Ebû Muhammed Bedrüddîn Abdullah b. Muhammed b. Ebi'l-Kasım Ferhûn el-Ya'meri (ö. 769/1367) Hadis, fıkıh, Arap dili ve edebiyatı âlimi.

6 Cemâziyelâhtr 693'te (4 Mayıs 1294) Medine'de doğdu. Aslen Tlmusludur. En­dülüslü olduğu da söylenmektedir. Hac maksadıyla Mekke'ye yaptığı elli civarın­daki seyahati dışında Medine'den hiç ay­rılmadı ve İslâmî ilimlerin hemen her da­lında başta babası olmak üzere pek çok hocadan ders aldı. Kendisinden Kur'an öğrenip aynı zamanda rivayette bulundu­ğu Ebû Abdullah el-Kasri ile Muhammed b. Hureys es-Sebtî, İzzeddin Yûsuf ez-Zerendî, Vâdiâşî, Radıyyüddin et-Taberi onun hocalarından bazılarıdır. Tanınmış talebeleri arasında Zeynüddin el-lrâki ve yeğeni Burhâneddin İbn Ferhûn anılabi­lir. Şerefeddin Ebû Seken el-Mısrî'nin, İbn Ferhûn'un hocalarını ve onlardan yaptığı rivayetleri bir araya getiren birçok meş-yeha* hazırladığı kaydedilmektedir.¹⁰⁴⁴

Hadis ilmi yanında tefsir, fıkıh ve fık-hü'l-hadîs alanlarında geniş ilim sahibi olan ve Arap dilinde otorite kabul edilen İbn Ferhûn hayatının önemli bir kısmın­da Mâliki fıkhı okuttu. İbn Atıyye'nin tef­sirine bu eseri ezbere okuyabilecek dere­cede vâkıftı. 746 (1345) yılından itibaren yaklaşık yirmi dört yıl Medine kadılığına vekâlet etti.

Zaman zaman mihraba geçip namaz kıldırmasına rağmen kendisine teklif edi­len Mescid-i Nebevi imam-hatipliği gö­revini Hz. Peygamber'e ve onun yüce ma­kamına olan saygısından dolayı kabul et­medi. Sünnete son derece bağlı olduğun­dan bid'at ehli fırkalarla daima mücadele etti, belki de bu yüzden iftiraya uğraya­rak kısa bir süre hapsedildi, ancak durum anlaşılınca serbest bırakıldı.

Güzel ahlâkı ve cömertliği sayesinde halk arasında çok sevilen İbn Ferhûn, Me­dine'nin zenginlerinden olması sebebiyle pek çok köle satın alarak hürriyetine ka­vuşturmuş, bizzat kaleme aldığı vasiyet­namesinde öldüğünde yoksullara dağıtıl­mak ve köle azadı İçin kullanılmak üzere 30.000 dinar ayırmış, geliri fakirlerin ih­tiyacına harcanması şartıyla bir de fırın yapılmasını istemiştir. İbn Ferhûn 10 Re-bîülâhir 769'da (4 Aralık 1367) Medine'de vefat etti.

Eserleri.

1. el-Udde iîi'râbi'î-'Um-de. İki cilt olduğu belirtilen bu eserde Cemmâîlî'yeaitc[/jnde£ü'i-aftftâm'dayer alan hadislerin i'rabı. lügat ve iştikak tah­lilleri yapılmıştır. Burhâneddin İbn Fer­hûn, bunun müellifin en son eseri olduğu­nu kaydederek daha önce yazılmış ben­zerlerinden çok farklı geniş bir çalışma ol­duğunu söylemektedir.¹⁰⁴⁵ Eserin bir nüshası İskenderi­ye'dedir.¹⁰⁴⁶

2.Şerhu kifâyeti't-tullâb iî şerhi muhtasarı'1-CelIâb. İbnü'l-Cellâb"ın (Ö. 734/1333-34) Mâliki" fıkhına dair et-Tefrf adlı eserinin İbrahim b. Hasan er-RibT ta­rafından yapılmış es~Sehlü'l-bedf isimli muhtasarının şerhidir ¹⁰⁴⁷ İbn Ferhûn'un kaynaklarda zikredi­len diğer eserleri de şunlardır: ed-Dür-rü'l-mahalliş mine't-Takaşşî ve'l-Mülahhış ¹⁰⁴⁸ Keşlü'l-muğattâ (ğıtâ) iî şer­hi muhtasarı'1-Muvatta ¹⁰⁴⁹ Nihâyetü'1-ğâye îî şerhi'1-âye ¹⁰⁵⁰ Şiiâ'ü'i-fu'âd iî i'râbi Bânet Sü'öd ¹⁰⁵¹ Şerha Kavâiidi'l-itrâb li'bni Hi-şâm ¹⁰⁵² et-Teysh û'il-meyi'1-binû ve't-tağyîr ii'n-nahv; el-Mesâlikü 'i-ceiiyye ii'J-kavâHdi'1-Ara-biyye.

Bibliyografya :

İbn Ferhûn, ed-Dibâcü'l-mûzheb, 1,454-459; İbn Hacer. ed-Dürerü't-kâmme, II, 300; Keş-fü'z-zunCtn, i, 427; Brockelmann, GAL SuppL, 1,606; II, 221; İzâhu'l-meknûn, II, 95; Hediyye-tü'l-'ârifînj, 467; Kehhâle, Mu'cemü'l-mü'eüi-fin, VI, 137; Hüseyin b. Muhammed Şevât, Med-resetü'l-hadîş fı'l-Kayreuân, Riyad 1411,11,845; Kettânî. er-Risâletii't-müstetrafe (Özbek), s. 7-8, 383.

İBN FERHÛN, BURHÂNEDDİN

Ebü'1-Vefâ (Ebû İshâk) Burhânüddîn İbrahim b. Alî b. Muhammed el-Ceyyânî el-Medenî (ö. 799/1397) Mâliki fakihi ve biyografi yazan.

Medine'de doğdu. Hopkins doğum ta­rihî olarak 760 (1359) yılı civarını vermek-teyse de biyografik kaynaklarda yer alan 799 (1397} yılında yaklaşık yetmiş (veya doksan) yaşında iken öldüğüne dair bilgi­lerden bu tesbitin doğru olmadığı anla­şılmaktadır. Ayrıca hocalarından Cemâleddin Ebû Abdullah Muhammed b. Ah-medel-Matarî'nin741'de (1340). Muham­med b. Ahmed el-Akşehrînin ise daha er­ken tarihte vefat ettiği göz önünde bu­lundurulursa İbn Ferhûn'un 729 (1329) yılından daha önceki bir tarihte doğmuş olması ihtimali kuvvet kazanır. Birçok âlim yetiştiren bir aileye mensup olup bü­yük dedelerinden Ferhûn'a nisbetle İbn Ferhûn lakabıyla tanınmıştır. Adnânîler'-den Ya'mer b. Mâlik'in soyundan geldiği için Ya'merî, ataları fetihle birlikte Endü­lüs'e gidip bir süre Ceyyân (Jaen) şehrinin Üyyân köyünde ikamet ettiği için Üyyânî nisbeleriyle de anılır. Annesi ve babaanne­si Hz. Peygamber'in soyundandır. İlk eği­timini babasından ve amcası Bedreddin İbn Ferhûn'dan alıp onlardan hadis dinle­di. Afîfüddin Abdullah el-Matarî, İbn Câ-bir el-Vâdîâşî, İbn Arafe ¹⁰⁵³ İbnCâbirel-Hevvârî, İbn Merzûk el-Hatîb, Zübeyr b. Ali el-Üsvânî gibi âlimlerin derslerine devam etti. Fıkıh. usûl-i fıkıh, ferâiz, nahiv, hadis, kaza, ve­saik (noterlik) ve biyografi alanında maha­ret kazandı. 775'te (1373) Humus'a. ay­nı yıl veya bir yıl sonra Mısır'a ve 792'de (1390) Kudüs ve Dımaşk'a gitti.

Rebîülâhir 793 (Mart 1391) tarihinde Medine kadılığına tayin edilen İbn Ferhûn ölünceye kadar bu görevde kaldı. Ken­disinden oğlu Ebü'l-Yümn Muhammed, Ebû Muhammed Abdullah b. Muhammed el-Ya'merî, Ebü'1-Feth Şerefeddin Muham­med b. Ebû Bekir el-Merâgi, Muhammed b. Hâlid İbn Zehre, Muhammed b. Mu­hammed el-Matarî, Hüseynî el-îcî, İbn Ebû Usaybia gibi âlimler hadis dinledi ¹⁰⁵⁴ Mâliki mezhebinin Medine'de ya­yılmasına Öncülük eden İbn Ferhûn ada­let ve takvâsıyla halkın sevgisini kazandı. 10 Zilhicce 799 (4 Eylül 1397) tarihinde Medine'de vefat etti ve Baki' Mezarlığı'-na defnedildi.

Eserleri.

1. ed-Dîbâcü'I-müzheb mefrifeti a'yâni 'ulemû'i'l-mezheb. Mâ-likî fıkıh âlimlerinin biyografisine dair olup daha sonra üzerine çeşitli zeyiller yazıl­mıştır. ¹⁰⁵⁵

2. Tebşıratü'l-hükkâm fî uşûli'l-akzıye ve menâhici'î-ahkâm. Mâliki mezhebine göre muhakeme usu­lünü konu alan en Önemli ve hacimli eser­dir. Üç ana bölümden meydana gelen ese­rin ilk bölümünde yargı kavramı ve öne­mi, kadıyla ilgili hükümler, dava konusu ve tarafları, dava ve çeşitleri, beyyine, şa­hitlik, yemin, mahkeme kâtipliği; ikinci bölümde beyyine çeşitleri, son bölümde ise siyâset-i şer'iyye konulan işlenmiştir. Eserin çeşitli baskılan yapılmıştır. ¹⁰⁵⁶

3. Dürretü'l-ğavvâş fî muhâdarati'l-havâş. Fıkıh lugazlarını ihtiva eden ve Mâliki fıkhında bu türün ilk örneği kabul edilen eser fıkıh konula­rına göre düzenlenmiş altmış yedi bab-dan oluşmaktadı. ¹⁰⁵⁷

4. İrşâdü's-sâlik ilâ efcâli'l-menâsik. Hac menâsi-kiyle ilgili olup Muhammed b. Ebü'l-Ec-fân tarafından neşredilmiştir. ¹⁰⁵⁸

5. Teshîlü'l-mühimmât fî şerhi CâmiH'l-ümmehât. Cemâleddin İbnü'I-Hâcib'İn Mâliki fıkhına dair el-Muhta-şa/ının şerhidir. ¹⁰⁵⁹

6. Keşfü'n-niköbi'l-hâcib min muştalahi İbni'l-Hâcib. Tes­hîlü'l-mühimmât'a mukaddime olarak yazdığı ve eserdeki bazı terimleri açık­ladığı müstakil bir risaledir.¹⁰⁶⁰

Müellifin kaynaklarda adı geçen, bir kısmına diğer eserlerinde atıfta bulundu­ğu bazı eserleri de şunlardır: el-Münte-hab fî müfredatı İbni'l-Baytâr İbnü'l-Baytâr'ın tıp ve eczacılıkla ilgili el-Câmi' li-müfredâti't-eduiye ve''l-ağziye adlı ese­rinden ¹⁰⁶¹ İklîdü'1-uşûl ¹⁰⁶² Burû-ku'1-envâri'l-muvazzıha li-envdi turu-ki'd-ddvâ ¹⁰⁶³ Kitâbü'1-Hisbe.

Bibliyografya :

Burhâneddin İbn Ferhûn. Dürretü'l-ğauuâş fî muhâdarati't-hauâş (nşr. M. Ebü'l-Ecfân - Os­man Bittîh}, Beyrut 1406/1985, neşredenlerin gi­rişi, s. 13-29;a.mrf.,/rşâdu's-sâ/ifcjnşr. M. Ebü'l-Ecfân), Kartâc 1989, neşredenin girişi, I, 19-60; a.mlf., Keşfü'n-nikâbi'l-hâcib min muştaladı İbni'l-Hâcib(nşr. Hamza Ebû Fâris-Abdüsselâm eş-Şerîf), Beyrut 1990, neşredenlerin girişi, s. 27-36; a.mlf.. Tebşıratü'l-hükkâm, Bulak 1301, I, 252; 11, 203; İbn kâdî Şühbe, Târih (nşr. Adnan Dervîş), Dımaşk 1977, \, 623; İbn Hacer, ed-Dü-rerü't-kâmine, I, 48; a.mlf.. Inbâ'ü'l-ğumr, III, 338; Necmeddin İbn Fehd, Mu'cemü'ş-şüyüh (nşr. Muhammed ez-Zâhî): Riyad 1982, s. 52,60, 109, 130, 132, 137, 144, 148, 173, 220, 266, 267, 312, 393; Sehâvî. et-Tuhfetû't-latîfe ft târi-hi'l-Medîneü'ş-Şertfe, Beyrut 1993, I, 81-82; Bedreddin el-Karâfî, Tevşîhu'd-Dîbac (nşr. Ah-med eş-Şetyevî). Beyrut 1403/1983, s. 45-46; İb-nü'l-Kâdî. Dürretü'l-hicâl,\, 182-183; AhmedBâ-bâ et-Tinbüktî. Neytû'l-İbtihâc {İbn Ferhûn, ed-Dîbâcü 't-müzheb içinde). Kahire 1329-30,1,33-35; Keşfü'z-zunûn, I, 339, 762; II, 1106; Serkîs, Mu'cem, 1, 202-203;Tebrîzî. Reyhânetü'l-edeb, Tebriz 1347, I, 255; Mahlûf, Şeceretü'n-nûr, I, 222; Brockelmann, GAL, II, 226; Suppl., II, 226; Karatay. Arapça Basmalar, s. 272-273; A. G. Ellis, Catalogue ofArabic Books in the British Museum, London 1967, I, 725-726; Müneccid. Mu'cem, V, 37-38; Hacvî, el-Fikrü's-sâmî, II, 271;Âyide İbrahim Nusayr, el-Kütübü 'l-'Arabiy-yetü'tletî nüşiret fî Mtşr beyne 'âmey 1926-1940, Kahire 1980, s. 49, 169;a.mlf.. el-Kütü­bü 't-ıArabîyyetü'ttetî nüşiret fî Mtşr fi'l-karni't-tâşi' caşer. Kahire 1990, s. 64-65; C. Zeydân. Âdâb, III, 227; Abdülazîz Binabdullah. Ma'/e-metü'l-fıkhi'l-Mâlikİ,Beyrut 1403/1983, s. 92-93; Maıa'İ-Mektebe,s. 125-126; Elena de Felipe -Fernando Rodriguez, "Las Fuentes de ibn Far-hün en las BLografias de Alfaquies de al-Anda-lus", Estudios Onomastico-Biogrâfıcos de al-Andaius(ed. Marfa Luisa Âvila).Granada 1989, II, 211 -245; G. C. Anawati. "Textes arabes anci-ens edites en Egypte au cours des annees 1981 â 1984", MIDEO,XVII (1986), s. 178-179;Ham-za Ebû Fâris, "Keşfü inttkâbi'I-hicâb min muş­talahi İbni'l-Hâcib li'bn Ferhûn", Mecelletü'l-Veşâ'ik ue'I-mahtûtât, 11/2, Trablus 1987, s. 391-401; Moh. Ben Cheneb. "İbn Ferhûn", İA, V/2, s. 733-734; J. F. P. Hopkins. "ibn Farhûn",