İbn hübeyre, ebû HÂLİD 6 Bibliyografya : 7

İBN KANİ

Ebü'l-Hüseyn Abdülbâkl b. Kânİ' b. Merzûk el-Ümevî el-Bağdâdî (ö. 351/962) Hadis âlimi.

25 Zilkade 265te(19 Temmuz 879) Bağ­dat'ta doğdu. Arap asıllı olmayan İbn Kâni. Ümeyyeoğullan'ndan İbn Ebü'ş-Şevâ-rib diye tanınan bir kadı ailesinin azatlısı olması sebebiyle Ümevî nisbesiyle de anı­lır. On bir yaşından itibaren hadis meclis­lerinde bulundu. Bağdat'ta yetişmekle beraber tahsil amacıyla Küfe, Basra, Vâsıt ve Tüster'e seyahatlar yaptı. Haris b. Ebû Üsâme, İbrahim b. İshak el-Harbî, Ab­dullah b. Ahmed b. Hanbel, Mutayyen, İbn Cerir et-Taberî ve Ebü'l-Kâsım el-Begavî gibi âlimlerden hadis öğrendi. Ebû Bekir el-Cessâs, Ebü'l-Hasan İbnü'l-Furât. Dâ-rekutnî, Hâkim en-Nîsâbûrî. İbn Şâzân el-Bağdâdî. Ebü'l-Hasan Ali b. Ahmed el-Hammâmî ve Ebü'l-Kâsım Abdülmelik b. Muhammed b. Bişrân onun talebelerin­den bazılarıdır.

Berkânîve İbn Hazm İbn Kâni'in zayıf olduğunu, Dârekutnî de hıfzı kuvvetli sa­yılmakla birlikte hatasında ısrar ettiğini söylerken başta Hatîb el-Bağdâdî olmak üzere İbnü'l-Cevzî. Zehebî. Ebü'l-Fidâ İbn Kesîr ve İbn Hacer el-Askalânî gibi hadis otoriteleri onu güvenilir kabul etmişlerdir. Hanefî mezhebine mensup olan İbn Kani' bir ara kadılık yaptı ve ömrünün son iki yılında unutkanlığı sebebiyle bildikle­rini karıştırır oldu. 7 Şevval 351 (8 Kasım 962) tarihinde Bağdat'ta vefat etti. 384 (965) yılında öldüğü de söylenmiştir. Ken­disinden sekiz yaş küçük olan kardeşi Ah-med b. Kani' de kadılıkyapmış bir fıkıh âlimidir.

Eserleri.

1. Mlfcemü'ş-şahâbe. Sahâ-bî olan veya sahâbî olduğu şüpheli görü­len 1185 (1226) kişiye alfabetik sıraya gö­re yer verilen eser 2233 rivayet İhtiva et­mekte olup bunların yaklaşık yarısı Küiüb-i Sitte'de bulunmayan sahih, hasen, zayıf ve çok zayıf hadis ve haberlerdir. İbn Fethûnel-Endelüsî (ö. 519/1125), eser üzerinde el-İ'lâm ve't-ta(rif bimâ li'bn Kani1 îî M u'cemihî mine '1-evhâm ve 't-taşhîî adıyla bir çalışma yapmıştır. Muc-cemü'ş-şahâbe, Ebû Abdurrahman Sa­lâh b. Salim el-Musarrâtî ²²⁰ ve Halil İbrahim Kutlay ile ²²¹ Hamdî ed-Demürdaş Muham-med tarafından yayımlanmıştır. ²²²

2. el-FevâJid. Öğren­cisi İbn Şâzân el-Bağdâdî"nin rivayet etti­ği eserin eksik bir nüshası Dârü'l-kütübi'z-Zâhiriyye'dedir. ²²³

3. Cüz' min hadîsi Ebî beyde Müccâca b. Zübeyr, Tebeu't-tâbiîn mu-haddislerinden Müccâa b. Zübeyr tarafından rivayet edilen elli bir hadisi ihtiva eden eserin bir nüshası Dârü'l-kütübi'z-Zâhiriyye'de kayıtlıdır. ²²⁴

4. Cüz1 fîhi hadîşü İbn Kânic can şüyûhihî. On altı hadisi ihtiva eden cüzün bîr nüshası Dârü'l-kütübi'z-Zâhiriy-ye'dedir.²²⁵ İbn Kâni'in kaynaklarda zikredilen diğer eser­leri de şunlardır: es-Sünen 'an Ehli'l-beyt, Fezâ'ilü'I-Kur'ân, Kitâbü'1-Vete-yât, Kitâbü't-Târîh, Kitâbü Yevm ve leyle.

Bibliyografya ;

İbn Kani', Mu'cemü'ş-şahâbe (nşr. Ebû Ab-durrahman Salâh b. Salim el-Musarrâtîl, Medine 1418/1997, neşredenin girişi,!, 18-24; a.e. (nşr Halil İbrahim Kutlay], Mekke 1418/1998, neş-redenîn girişi, I, 9-55; İbn Hazm, et-Muhallâ, VI, 168; VII, 38; X, 379; Ebû Cater et-Tûsî, el-Fih-rist, Beyrut 1403/1983, s. 152; Hatîb, Târihu Bağdad, XI, 88-89; İbn Mâkûlâ. et-İkmât, V|[, 91; İbnü'l-Cevzî, et-Muntazam (Atâ), XIV, 147-148; Zehebî, AHâmü 'n-nübeta1, XV, 526-527; a.mlf., Mîzanü't-i'tidâl, II, 532-533; a.mlf., Tez-kiretü'l-huffâz, III, 883-884; İbn Hacer, Lisanü'l-Mîzân, III, 383-384; İbn Kutluboğa. Tâcü't-te-râcim.s. 17; Keşfü'z-zurtün, 1,279; II, 1735, 1737; İbnü'l-İmâd, Şezerât (Arnaût), IV, 270-271; Rûdânî, Şılatü'l-hatefbi-meüşûli's-selef (nşr. Muhammed Haccî), Beyrut 1408/1988, s. 159; Brockelmann, GAL Suppl., I, 279; Elbânî. Mahtütât,s. 92, 345; Sezgin, GAS(Ar), I, 377-378; Kettânî, er-Risâletü'l-müstetrafe(Özbek), s. 85, 150, 183,229,254,282.

İBN KASIM el-ABBÂDÎ ²²⁶

İBN KASIM el-GAZZÎ

Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Kasım b. Muhammed el-Gazzî el-Kâhirî (ö. 918/1512) Şafiî fakihi, Arap dil âlimi ve muhaddis.

Receb 8S9'da (Temmuz 1455) Gazze'de doğdu ve burada yetişti. İbnü'l-Garâbîlî lakabıyla da bilinir. Kur'an yanında fıkıh, hadis, tefsir ve Arap edebiyatına dair bazı temel metinleri ezberledi. Receb 881'de (Kasım 1476) Kahire "ye gitti. Kemâleddin İbn Ebû Şerîf, Bedreddin el-Mardînî, Şem-seddin es-Sehâvî, Cemâleddin el-Kûrânî ve Alâeddin el-Hısnî başta olmak üzere birçok âlimden fıkıh, usûl-i fıkıh, kelâm, kıraat, nahiv, aruz, mantık, ferâiz ve he­sap dersleri aldı. Daha sonra Ezher'de ders verdi, Câmiu'l-Kal'a'da müderrislik ve hatiplik yaptı. Güzel sesi ve hitabette­ki kabiliyetiyle halkın rağbetini kazandı. Hayatıyla ilgili kayda değer bilgi veren yegâne kaynak hocası Sehâvî'nin (ö. 902/ 1497) ed-Dav'ü'i-lûmf adlı eseridir. İbn İyâs'ın 6 Muharrem (24 Mart), Gazzfnin 15 Muharrem 918 (2 Nisan 1512) tarihin­de öldüğünü belirttikleri Kansu Gavri Camii imam hatibi Şemseddin Muham­med el-Gazzî eş-Şâfiî, İbn Kasım el-Gazzî olmalıdır. Nitekim Kâtib Çelebi de ölüm tarihini 918 (1512) olarak kaydetmekte­dir.

Eserleri.

1. Fethu'I-karibi'l-mücîb fî şerhi elfâzi't-Takrîb.²²⁷ Ebû Şücâ'ın fıkha dair Ğâyetü'l-ihtişâr ²²⁸ adlı eserinin şerhidir. Müstakil ola­rak veya İbrahim b. Muhammed el-Bir-mâvî ve Bâcûrî'nin hâşiyeleriyle birlikte birçok defa basılan eser ²²⁹ Malayca'ya ²³⁰ ve L. W. C. van den Berg tarafından Fransızca'ya (Leiden 1895) tercüme edil­miştir. Fransızca tercümedeki bazı hata­ları G. H. Bousquet. Ebû İshakeş-Şîrâzî'-nin Kitâbü't-Tenbîh'min Fransızca çevi­risinin ekinde tashih etmiştir. ²³¹

2. Haşiye 'alâ Şerhi Akö'i-di'n-Nesefî.²³² Necmeddin en-Nesefî'nin meşhur akaid risalesine Teftâzânî'nin yaptığı şerhin hâşiyesidir.

3. HavâşValâ Hasiyeti'1-Hay âlî. Teftâzânî'nin anılan şerhine Hayâlî'nin yaptığı haşiyenin haşi­yesi olup önceki eserle aynı kitap olması muhtemeldir.

4. Haşiye alâ Fethi'1-muğiş. Zeynüddin el-lrâki'nin hadis usulü­ne dair manzum eseri el-Eîliyye'ye yine kendisinin yaptığı Fethu'l-muğiş adlı şerhin hâşiyesidir.

5. Haşiye calâ Şerhi Saıdi'd-dîn li'l-'İzzî fi't-taşrîl.²³³ İzzeddin ez-Zencânî'nin el-cİzzi fi't-taşrîî'ine Tef­tâzânî'nin yaptığı şerhin hâşiyesidir.

6. Fethu'r-rabbi'l-melik li-Şerhi Eliiyyeti İbn Mâlik.

7. Haşiye calâ Şerhi'1-Çâr-perdî Ii-Şâfiyeti İbni'l-Hâcib.

8. Man­zume fi'd-dâl ve'z-zâl.²³⁴

Bibliyografya :

Sehâvî. ed-Dav'ü'l-lâmi'.vni 286-287; İbn İyâs, BedâVu'z-zühûr, !V, 253;Gazzî. el-Kevâkİ-bü's-sâ'ire, !, 80, 82; Keşfû'z-zunün, II, 1140, 1146; Ibnü'l-Gazzî, Dluânü't-İst&m (nşr. Sey-yid Kisrevî Hasan). Beyrut 1411/1990, 111,398; Pertsch. Cotha. I, 237; II, 216-217, 241;Ser-kîs. Mu "cem, N, 1416-1417; TeDrîzî. Reytyâne-tü'l-edeb, VII, 147-148; R K. Hitti v.dğr., De-scripüue Catalog of the Garret Coltection of Arabic Manuscripts in the Princeton üniuersity Library, Princeton 1938, s. 467-468, 531; îzâ-hu'l-meknûn, İl, 136, 169, 662; Brockelmann. GAL, 1, 492, 549; Suppi., I, 498, 525, 536, 612,677,760; II, 440; A. S. Fulton - M. Lings. Second Suppleınentary Catalogucof Arabic Printed Books in the British Museum, London 1959, s. 108, 352, 521; M. Cemâleddin eş-Şur-bâcî, Kâ'ime bi-eva3iii'l-matbûıâti'l-cArabiyye-ti'l-mahfüza bi-Dâri'l-kütüb, Kahire 1383/1963, s. 162, 222; A. G. Ellis, Catalogue of Arabic Books İn the British Museum, London 1967,1, 163-164; II, 204, 208-209; Esma el-Hımsî, Fih-risü mahtûtâti Dâri'i-kiİtübİ'Z'Zâhiriyye: 'u/û-mü'l-luğati't-'Arabiyye, Dımaşk 1393/1973, s. 467; Âyide İbrahim Nasîr. ei'Kütübü'i-'Arabiyye elletî nüşiret fi Mışr beyne tâmey 1926-1940, Kahire 1980, s. 54; Selâhaddin el-Müneccid. el-Mahtûtâtü'l-'Arabiyye fî Filistin, Beyrut 1982, s. 18; M. Murâd ed-Debbâğ, Biiâdünâ Filistin, Amman 1405/1985,1/2, s. 73-74; Mo.F.lV, 155; J. Schacht. "ibnKasım al-Ghazzi", B2(ing ), III, 817;MehdîSilmâsî. "!bn Kasım Ğazzî", DMBİ, IV, 435-436.