Ichki savdo iqtisodiyoti uz Дарслик doc

Bir vaqtlar tuz pul rolini o‘ynagan. qaysi qabilani tuzi bo‘lsa, o‘shalar 
bilan barcha qolganlar mahsulotini ayriboshlashga qiziqqan. 
Savdoni rivojlanishida tilni bilish katta ahamiyat tutganligi sababli
qadimda bir – birini tilini bilmaganlar uchun, so‘zlashmay mahsulot almashtirish 
vujudga kelgan. Boshqa yurt yoki eldan kelganlar mahsulotini dengiz bo‘yiga 
qo‘yib uzoqda kutgan, yerliklar keyin kelib mahsulot yoniga oltin qo‘yib ketib, 
qarab turishgan, agar ma’qul bo‘lsa, mahsulotni qoldirib, oltinni olib ketgan 
yoki yana yuqoridagi jarayonida biz tashqi savdoni birlamchi bo‘lib, vujudga 
kelishini ko‘ramiz.
Bunga o‘rta asrlardagi arablarning karvon savdosi tipik misol bo‘lishi 
mumkin (Buyuk ipak yo‘li, birjalar). Birjalarni olsak, tarixdan pul, tovar, fond 
birjalari vujudga kelgan. 
Birja deganda doimiy ishlab turuvchi (har kuni), o‘xshash turlar bo‘lgan 
tovarlar bozoriga tushuniladi. Tovarlar birligi keltirilmaydi, ularni etaloni
namoyish qilinadi. Masalan XVII asr Amsterdam aksiya birjasi, Liverpul paxta 
birjasi, Lipseg kitob birjasi, Praga shakar birjasi, Praga shakar birjasi Nyu – 
York kerosin, paxta, ko‘mir, temir birjalari. 
www.sies.uz
Page 38 of 356 

---

39
Shunday qilib, savdo tarixdan ishlab chiqaruvchilar bilan iste’molchilar 
aloqalarini qondirishga katta hissa qo‘shgan. Ular yo‘l aloqalarini 
takomillashtirish va pul – kredit munosabatlarini rivojlantirishga ham o‘z 
hissasini qo‘shgan. 
Yuqorida keltirilgan misollardan kelib chiqsak, ichki va tashqi savdo 
rivojlanishi jarayonida birlamchi o‘rin ulgurji savdoga taaluqli. Ikkilamchi 
bo‘lib chakana savdo boshlangan.
Savdoga qanday ta’rif berish mumkin? 
Buning uchun savdoning qanday xususiyatlari borligini aniqlab olish 
kerak. 
Savdoning xususiyatlari:
1. savdo – bu tovar ayriboshlash, oldi – sotdini shakli;
2. savdo – bu tovarlarni ishlab chiqaruvchilardan shaxsiy iste’molchilarga 
yetkazish; 
3. savdo – bu tovarlarni qishloqdan – qishloqqa, shahardan – shaharga, 
hududdan – hududga, davlatdan – davlatga yetkazib berish jarayonidir; 
4. savdo – sotuvchi bilan sotib oluvchi o‘rtasidagi iqtisodiy munosabatdir; 
5. savdo – iqtisodiyotning (xalq xo‘jaligining) xo‘jalik yurituvchi sub’ekti, 
tarmog‘i; 
6. savdo – bozor elementlari (taklif, talab va baho) namoyon bo‘ladigan 
jarayon. 
7. savdo – xizmatning alohida turi bo‘lib u bir tomondan ishlab 
chiqaruvchilarga xizmat qiladi, ikkinchi tomondan iste’molchilarga, uchunchi