İmam Humeyni'nin Liderlik Tarzı

Bölümün Özeti

Bu bölümde; geleneksel yaklaşım, davranışsal yaklaşım ve iktizai yaklaşım gibi liderlik araştırmalarındaki muhtelif yaklaşımlar ele alınmıştır. Geleneksel yaklaşımda liderin özellikleri ve sıfatları incelenmiş ve “hangi sıfatlar büyük liderleri yaratır?” sorusuna cevap verilmiştir.

Davranışsal yaklaşımda Iowa, Ohio ve Michigan üniversitelerinde yapılan liderlik araştırmaları ele alınmıştır. Bu incelemelerde genel olarak araştırmalar, bir tarafına görevci davranışın, diğer tarafına da halkçı davranışın yerleştirildiği liderlik süremi ekseninde yapılmıştır. Örneğin Iowa araştırmalarının liderlik tarzlarıyla ilgili sonuçları, otokratik liderlik, katılımcı liderlik ve serbest bırakıcı liderlik diye özetlenmiştir. Ohio araştırmaları, liderlik davranışlarını “yapı kurucu” ve “gözetici”; Michigan Üniversitesi araştırmaları ise liderlik tarzlarını “görev merkezli” ve “personel merkezli” diye gruplara ayırarak incelemiştir. İktizai yaklaşım, çevresel ve durumsal faktörleri etkileyen faktörlere yönelmekte ve liderlik tarzının etkililiğini şartları ve durumları dikkate alarak ölçmektedir. İktizai yaklaşım, “One best way”e (tek en iyi yol) inanan davranış modellerine ilişkin nihai sonuçları paramparça etmiştir.

Bu üç yaklaşımı açıkladıktan sonra önemli liderlik teorileri ve modelleri ele alındı. Bu teori ve modeller; yöneticilik sistemleri, yöneticilik şebekeleri, liderin davranış süremi, Fiedler’in iktizai teorisi, durumsal teori ve güzergâh– hedef teorisini kapsamaktadır. Görüldüğü gibi bu modellerden bazıları, davranışsal, bazıları ise iktizaidir. Konunun devamında davranışsal ve iktizai modeller incelenmiş, onlardaki mevcut eksiklikler hatırlatılmıştır. Bunun ardından bu bölümde liderliğin tanınması ve tahlili için ortaya konmuş olan yeni teorilerin incelenmesine geçilmiştir. Bu incelemelerde İkili Dikey İlişki Modeli (VDL), Çok Yönlü İlişki Modeli (MLM), Değimci Liderlik Modeli, İsnat Edici Liderlik Modeli, Karizmatik Liderlik Modeli, Takım Liderliği Teorisi, Basiretli Liderlik Teorisi, Liderlikte Alternatif Modeli, söz konusu edilerek her biri ayrıntılı bir şekilde incelenmiştir.

Yeni liderlik teorilerine ve modellerine ilişkin araştırmalar, genel olarak tavsifi (betimsel) incelemelere dayalıdır ve deneysel araştırmaların desteğinden yoksundur. Bu yüzdendir ki yöneticilikle ilgili araştırma yapan bazı seçkin yazarlar ve araştırmacıların inancına göre yeni araştırmalardan elde edilen sonuçlar çok da güvenilir değildir.

Bölümün sonunda liderlik teorilerinin toplu değerlendirmesi ve aralarında kısa bir mukayese yapıldı. Bu bölümde Edgar Schein çerçevesinde iktizai modele dayanan liderlik analizine işaret edildi ve öngörülen parametreler tahlil edildi.

Bölüm Soruları

1-  Liderlikte geleneksel, davranışsal ve iktizai modelleri açıklayınız.

2-  Liderin kişisel özelliklerinden en az altısını açıklayınız.

3-  Davranışsal yaklaşıma ilişkin üç önemli araştırmayı belirtip onların ortak sonuçlarını açıklayınız.

4-  İktizai araştırmaların sonuçlarının davranışsal araştırmaların sonuçlarını etkisiz kıldığı nasıl iddia edilebilir?

5-  Likert’in dört yöneticilik sistemini belirterek açıklayınız.

6-  Yöneticilik şebekesini çizerek, modeli inceleyip en iyi tarzı gösteriniz.

7-  Liderlik Süremi Teorisini, Fiedler’in İktizai Teorisini ve Durumsal Teoriyi açıklayınız.

8-  Güzergâh–Hedef modelinde liderin davranışlarından, çevresel iktizai faktörlerden ve personelin iktizai faktörlerinden dört grubu açıklayınız.

9-  İkili Dikey İlişki Modeli ile Çok Yönlü İlişki Modelini karşılaştırınız.

10-  Liderlikte değişimci ve değiştirici yöntemlerin farkını açıklayınız.

11-  İsnat Edici Liderlik Teorisi ile Karizmatik Liderlik Teorisini açıklayınız.

12-  Basiret Teorisinin özelliklerini belirtiniz ve Basiretli Liderlik formülünü çiziniz.

13-  Alternatif Liderlik modelinin liderliğin önemini azalttığı söylenebilir mi? Analiz ediniz.

14-  Edgar Schein çerçevesinde liderlik analizini açıklayınız.

Üçüncü Bölüm

İmam Humeyni’nin Liderlik Yaklaşımı ve İslami Liderlik Modelinin Özellikleri

Giriş

Bu bölümde önce İmam Humeyni’nin liderliğe ilişkin yaklaşımı söz konusu edilmiş ve İmam’ın bu konuda öngördüğü kavramlar ele alınmıştır. Bu yaklaşımda dini liderliğe ilişkin verilerden, hizmet ve hizmet edicilik penceresinden bakılmış ve hizmet edici lider göz önünde bulundurulmuştur. Doğal olarak bu yaklaşımda hizmet edici yöneticilik anlam kazanmaktadır. Liderlik söz konusu edildiği zaman ise kardeşlik, fedakârlık, basiret ve bilinçlilik gibi kavramlar irade olunmaktadır. Nitekim bu bir yandan dini liderin dostlarına ve dava arkadaşlarına karşı tevazuunu, diğer taraftan da düşmanların komplolarının ve yöntemlerinin uzmanı olmasını göstermektedir. Liderlik hakkında söz konusu edilen kavramlar dikkate alındığında İmam’ın yaklaşımının araçsal bir yaklaşım olduğunu söyleyebiliriz. Yani o, liderliği yüce ve değerli bir hedefe ulaşmak; dolayısıyla Allah’ın kullarına hizmet etmek için bir araç olarak telakki ediyor. İlerleyen bölümlerde ele alınacak diğer konulardan biri de İslam kültürü açısından liderin özellikleri, İmam’ın yaklaşımıyla birlikte vurgulanarak gerekli şekilde incelenecektir. Son olarak bazı Müslüman yönetici ve liderlerin gözüyle İmam Humeyni’nin liderliği ele alınacaktır.

İmam Humeyni’nin Liderlik Yaklaşımı

Genel olarak liderlik alanında araştırma yapan mütefekkirler, bu konuda birçok kavram söz konusu etmiş ve bunların her birini bilimsel temelde ve kendi inançları doğrultusunda analiz etmiştir. Doğal olarak u kişilerin bilimsel varsayımları ve inançları, liderliği nasıl tanımladıklarında ve analizlerinde etkili olmaktadır. İmam Humeyni’yi bu meselede söz söylemiş, dini esasları dikkate alarak buna ilişkin yeni bir tanım getirmiş büyük dini mütefekkirlerden biri olarak görmek mümkündür. Allah’ın bu salih kulu, liderliğin kendi başına zati bir değer olduğuna inanmıyor; tersine onu araçsal bir kıymet olarak görüyordu. Bu yaklaşım, onu diğer liderlerden ayırmış, kendisini ilahi liderler kategorisine yerleştirmişti. O liderlikle ilgili olarak şuna inanmaktadır:

“İlahi dinlerde ve yüce İslam’da lider ve liderlik, kendi başına değere sahip olan bir şey değildir”[1]

Bir başka ifadeyle liderliğin zati bir değeri yoktur; ona bir araç gözüyle bakmak gerekmektedir. Bu yüzden bu yaklaşıma göre liderlik, ancak halka hizmet ettiği zaman bir değer kazanır. Nitekim İlahi peygamberler de Allah’ın kullarına hizmet için gönderilmiştir.[2]

Görüldüğü gibi İmam’ın liderlikle ilgili görüşü araçsal bir görüştür, bu görüşe göre liderlik yüce bir hedef izleyip onu gerçekleştirmeye çalıştığı zaman değerli olur. İmam Humeyni’nin yazılarına ve konuşmalarına ilişkin yapılan araştırmalar göstermektedir ki o, liderlik konusunda, buna ilişkin görüşlerini çıkarabileceğimiz bazı kavramlar söz konusu etmiştir; bu yüzden aşağıda bu kavramları ele alacağız.

^[1]      Sahife-yi İmam, c. 18, s.6

^[2]      Bkz. Age.