Informatika darslarida intеrfaol dars o’tish usullaridan foydalanish va to’garak mashg’ulotlarini o’tish

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR.

1. Vilеnkin “Maktabda mikrokalkulyator” 1992 yil

2. Ramonovskiy “Maktabda mikrokompyutеr” 1988 yil
3. “Infarmatika va hisoblash tеxnikasi asoslari” 2002 yil.
A. Tayloqov


МАВЗУ: “Инфарматика фанидан интерфаол дарс ишланмалари ва синфдан ташққари тўгарак машғулотларини ўтиш”


Илм кўпга етказар
Ҳунар эса кўкка
ЎЗБЕК ХАЛҚ МАҚОЛИ

Билимга чанқоқ, истеъдодли ёшларни топиб, уларни Ватанга фидоий инсонлар қилиб тарбиялаш муқаддас вазифадир.

И. А. Каримов

XXI асрда техник ривожланган давлатларда ахбаротларнинг асосий қисми қоғозсиз кўринишда ЭҲМ хотирасида сақланади. Бу билан XXI аср бошида ушбу ахбаротдан фойдалана олмаган киши XX аср бошидаги ўқишни ҳам, ёзишни ҳам билмайдиган кишига ўхшаб қолади.

В. М. Глушков

Республикамиз мустаққилликка эришганидан сўнг, ахбаротларни компьютерлаштириш соҳасида жуда катта ишлар қилинди. Ижтимоий ҳаётнинг барча соҳаларида ахбаротлар билан ишлашни жадаллаштириш режалари “Кадрлар тайрлаш Миллий дастури” да ҳам кўрсатиб ўтилган.

Бозор иқтисодиёти шароитида ахбарот алмашиш таехник ускунавий ашёларининг нархлари доимий равишда ўзгариб туради ва уни таъминлашни ўз вақтида амалга ошириш масаласи долзарб ҳисобланади. Ҳозирги кунда Интернет дунё бозорини ўрганишда ва савдо – сотиқ, ишларини ташкил этишда замонавий бизнеснинг энг муҳим воситаларидан бирига айланиб бормоқда. Катта ҳажмдаги ахбаротни сақлаш у изланганда тез топиладиган ва ундан фойдаланганда самара берадиган бўлган тақдирдагина, ўзини амалий жиҳатдан оқлайди.
(Майкл Лекс)

«ЁШ ДАСТУРГИ» ТЎГАРАГИНИНГ МАҚСАД ВА ВАЗИФАЛАРИ.

Ўқувчиларга инфарматика фанини пухта чуқур ўргатиш, уларнинг бу фанга бўлган қизиқишларини орттиришда дарсдан ташқари ўтказиладиган тадбирлар муҳим аҳамиятга эга бўлиб, ўқувчиларнинг бу фанга бўлган қизиқишлари ва билимлари мустаҳкамланиб боради. инфарматика фанини пухта чуқур ўргатиш, уларнинг бу фанга бўлган қизиқишларини орттиришда дарсдан ташқари ўтказиладиган тадбирлар муҳим аҳамиятга эга бўлиб, ўқувчиларнинг бу фанга бўлган қизиқишлари ва билимлари мустаҳкамланиб беради.

Синфдан ташқари ўқувчилар билан олиб бориладиган машғулотларнинг қизиқарли бўлиши учун ўқувчилар ижодкорлигидан фойдаланиш яхши самара беради.
Дарсдан ташқари ўтказиладиган машғулотларда ўқувчилар ижодкорлигини ўстиришда жуда кўп имконият ва воситалар мавжуд.
Инфарматика фонидан ўтказиладиган кечаларда, виктариналарда, баҳс мунозораларда “Ҳисоблаш теникасининг ривожланиш тарихини биласизми?”, “Энг яхши чиройли дастур”, “Ким компьютерда тез, тўғри ҳисоблайди?”, “Компьютерда нақш чизиш” танлови, “Неча хил дастурлаш тилида ишлайсиз?”, “Компьютер оламига сайёҳат”, “Саноқ системаларида амаллар бажариш” каби мавзуларида тадбирлар, “Интернат нима?”, “Электрон почта”, “Компьютер ўйинлар бўйича мусобақа” шу мавзуларда танаффус вақтида маълумотлар бериб борилса

1. 
   Инфарматика фани бўйича ўтказиладиган тадбирларнинг сифати ва самарадорлиги ошади.
   
2. 
   Мактабда ўрта баҳоларда ўқийдиган ва паст ўзлаштирувчи ўқувчиларнинг бу фанга бўлган қизиқишлари ортади, дарсда иштирок этолмаган ёки бу тадбирда иштирок этолмаган ўқувчиларда ҳам қатнашиш истаги пайдо бўлади.
   
3. 
   Ўқувчиларнинг фикрлаш қобилиятлари, ижодий қобилиятлари ривожланади, энг асосий тадбирларда қатнашадиган ўқувчилар сони кўпайиб боради, яъни ўқувчилар ўзлари қизиқарли шеърлар, интермоделлар топишмоқлар, масалалар ижод қила бошлайдилар, турли хил крассвордлар тузадилар.
   
4. 
   Ўқувчиларнинг ижодкорлиги, фаоллигини ўстириш катта тарбиявий аҳамиятга эга, бунда уларнинг илмий дунёқарашлари шакилланиб боради, жамоа бўлиб баҳс мунозаралар ўтказиб, ўзларининг фикрларини муҳокала қиладилар.
   
5. 
   Ўқувчилар билан ўтказиладиган турли хил викторина баҳс – мунозара, кечаларда уларнинг қизиқишлари ва ижодкорлигини орттириш касб танлашларига катта ёрдам беради. Ўқувчиларнинг кўпчилиги мактабни тугатиб, ҳаётда инфарматика фанига боғлиқ бўлган касб ҳунарини эгаллаб, шу соҳаларда ишлашлари мумкин.
   

Дарсдан ташқари ўтказиладиган тадбирлардан намуналар.

8 – синфлар ўртасида ўтказиладиган викторина сценарийси.

1 – шарт. ТАНИШТИРИШ

“ЁШ ДАСТУРЧИ” ГУРУҲИ

1–ўқувчи: Ассалому эй даврамизнинг энг азиз меҳмонлари!

Ассалом, эй илму – фаннинг соҳиби – давронлари!
Ассалом, эй азиз дўстлар, ҳам фикрдош ўртоқлар,
Беллашувга хуш келибсиз, барча тенгдош ўртоқлар!
2–ўқувчи: Рухсат беринг, бошламоққа инфарматика баҳсини,
Турли – туман савол билан ўйлатамиз барчани!
3–ўқувчи : Инфарматика фани юксалмоқда кун сайин,
Бўлимлари хилма – хил, қай бирини айтайин,
Қанча – қанча муаммо ҳал этилган ушбу он,
Компютер саводи қулоч ёймоқда чунон!
4–ўқувчи: Оператор – дастурларни ўрганамиз тез, осон,
Лекин хэлкс – тестлари бизни ўйлатади ҳар қачон!
Сатрлар кетма – кетлигин ёдимизда сақлаймиз!
Аъло ўқиб, устозлар ишончини оқлаймиз!

“ЭЛЕКТРОНИКА” ГУРУҲИГА:

1–ўқувчи: Ҳар бир чиқишимизнинг маъноси кенг бир

жаҳон! Совға саломлар олгайсиз, масалани ечган он!
2–ўқувчи: Қизиқ топишмоқлар билан синаймиз кучингизни
Софизим, билан алдаймиз боплаб сизни!
3–ўқувчи : Оддий ернинг юзидан то космик фазогача
Кундалик турмуш, ҳаёт, қуёш, сув, ҳавогача
Ҳисоб китобсиз асло яшаб бўлмас ҳеч қачон,
Қудратли бу фанга бош элемент “Компьютер”
4–ўқувчи: Асрлар ортидан келар асрлар,
Унитилар ўтмиш, замон, кўп сирлар
Аммо яратилган фан асосларин,
Асрдан асрга элтар насллар.

ВИКТОРИНА САВОЛЛАР:

Инфарматика фани тарихига оид саволлар:

10. 
    Инфарматика фанига қачон асос солинган?
    
11. 
    Биринчи ҳисоблаш воситалари (табиий) нима бўлган?
    
12. 
    Биринчи ЭҲМ лар қачон қаерда яратилган?
    
13. 
    Биринчи дастурчи ким бўлган?
    
14. 
    Биринчи ЭҲМ лар даврида асос солинган ЭҲМ нинг номи?
    
15. 
    Биринчи шахсий компютерлар қаерда ва қачон яратилган?
    
16. 
    Биринчи калкулятор – “Арифмометр” қачон ва ким томонидан яратилган?
    
17. 
    Биринчи авлод ЭҲМ ларнинг асосий элементи нимадан иборат бўлган?
    
18. 
    Ҳисоблаш техникаси неча даврни ўз ичига олади?
    
19. 
    ЭҲМ ларнинг авлодларини санаб беринг (йиллари билан)
    

Гуруҳ сардорлари чиқиб саволни тортадилар, ҳар бир гуруҳга 5 тадан савол берилади, ҳар бир жавоб учун 1 минут вақт берилади.

Операторларнинг луғавий маъносини биласизми?

4. 
   REM, INPUT, LET, PRINT, END, STOP
   
5. 
   IF, THEND, ELSE, STEP, FOR, NEXT, TO
   
6. 
   HGR, GR, MGR, COLOR, PLOT, CIRCLE, SEREEN
   

Бу шарт ўқувчиларга уйга вазифа берилган эди.

Гуруҳ аъзоларидан 3 тадан ўқувчи чиқиб карточкаларга ёзилган мисоллардан тортадилар Доскада мисолларни ечадилар.

Саноқ системаларига доир мисоллар:

“Ким тез, аниқ ва тўғри ҳисоблайди?”
Саволлар: Жавоблар:
1. 39₁₀=Х₂ 1) 100111₂
2. 10011₂=Х₈ 2) 19₁₀
3. Қўшинг: 45671₈+52037₈= 3) 117730₈
4. Кўпайтиринг: 10₂Х*101₂= 4) 1010₂
5. Қўшинг: 101₂+101₂= 5) 1011₂
6. 326₁₀=Х₁₆ 6) 146₁₆
Компьютернинг асосий қурилмаларига доир саволлар:

1. 
   Принтернинг вазифаси нимадан иборат?
   
2. 
   Сканер нима?
   
3. 
   Монитор
   
4. 
   Модем нима?
   
5. 
   Протессор
   
6. 
   Регистр
   
7. 
   Дискюритувчи
   
8. 
   Винчестер
   

Сардоларга саволлар

1)

T

R

A

M

I

O

L

G

2)

R

A

B

X

T

O

O

ЖАВОБ: 1) Алгоритм

2) Ахборот

Алгоритм ва ахборот тушунчалари ҳақида маълумот беринг.

I ЎҚУВ ЙИЛ УЧУН ТАХМИНИЙ ИШ РЕЖАСИ.

№	Мавзу	Н	А	Ж
1	Кириш	2		2
	Ўқувчиларни тўгарак режаси ва мақсади билан таништириш
	Компьютер хонасида техника хавфсизлиги қоидалари.		2	2
	Компьютер хонасида сонитария гигена қоидалари		2	2
	Тўгаракнинг деворий газетасси учун керакли маълумотларни тайёрлаш		2	2
2	Ҳисоблаш техникасининг ривожланиш тарихи.
	I авлод ЭҲМ лари	2		2
	II авлод ЭҲМ лари	2		2
	III авлод ЭҲМ лари IV авлоднинг яратилиши	2		2
	Ал Хоразмийнинг “Ҳисоблаш техникаси” ривожига қўшган ҳиссаси	2		2
3	Замонавий ахборот технологиялари
	“Инфарматика” ҳақида тушунча	1	1	2
	Қоғозсиз технология нима?	1	1	2
	Ахборот технологияларнинг турлари ва уларнинг имкониятлари		2	2
	Замонавий технология билан жиҳозлашга бирор корхона ёки ташкилотга экскурсия.		2	2
4	Микрокалькуляторлар
	Калькулятор хақида умумий маълумотлар	2		2
	Оддий арифметик амаллар бажариш		2	2
	Микрокалькуляторда хотира регистири		2	2
	Элементар функцияларнинг қийматларини ҳисоблаш		2	2
	Кўрсатгичли функция қийматларини ҳисоблаш		2	2
	Градус ва радион ўлчовларини ҳисоблашни ўрганиш	1	1	2
	Факториоллар ҳисоблаш хақида тушунча бериш	1	1	2
5	Масалаларни ечишда микрокалькулятордан фойдаланиш
	Иқтисодий масалаларни ечиш		2	2
	Процентга доир масалаларни ечиш		2	2
	Гуруҳ аъзолари орасида викторина саволлари		2	2
6	Ахбарот нима?
	Ахбарот ва унинг турлари хақида тушунча	1	1	2
	Ахбаротларни кодлаш	1	1	2
	Ахбарот миқдори	1	1	2
7	Компьюерлар
	Компьютер ва унинг турлари	1	1	2
	Компьютер қурилмалари ва уларнинг вазифалари	1	1	2
	Компьютерларнинг яратилиш тарихида бир назар	2		2
	Замонавий компьютер билан жиҳозланган корхонага экскурсия		2	2
	“Экскурсиядан олган таассуротларим” фото альбом тайёрлаш	1	1	2
8	Компьютер ва унинг қурилмаларини ўрганиш
	Компьютер клавиатураси клавишаларнинг вазифалари	2		2
	Функционал клавишалар вазифалари	1	1	2
	Системали блок билан танишиш	1	1	2
	Дискавод – диск юритувчининг вазифаси	1	1	2
	Диск ва унинг турлари		2	2
	Клавиатурада лотин алифбосида ишлаш	1	1	2
	Клавиатурада кирилл алифбосида ишлаш		2	2
	Машқ қилиш		2	2
9	Принтерлар
	Принтер ва унинг турлари	2		2
	Принтернинг вазифалари		2	2
	Принтерни ишга туширишни ўрганиш	1	1	2
	Принтерда машқ бажариш		2	2
10	Компьютерда ҳисоблашлар
	Қўшиш, айиришга доир машқлар		2	2
	Кўпайтириш ва бўлишга доир машқлар		2	2
	Даражага кўтариш		2	2
	Кавалар ва турли ҳил амаллар қатнашган мисолларни ечиш		2	2
	“Ким тез ва хатосиз ҳисоблайди” мусобақа		2	2
	Танланган мавзу бўйича альбом тайёрлаш		2	2
10	Операцион системалар
	Операцион система хақида тушунча	2		2
	Операцион системанинг турлари	1	1	2
	Операцион системанинг вазифалари	2		2
	DOS ва MSDOS операцион системалари	1	1	2
	WIN DOWS операцион системаси		2	2
	Замонавий ахбарот технологиялари ҳақида маълумотларни йиғиб бориш		2	2
11	Файллар ва каталоглар
	Файл нима?	1	1	2
	Каталогнинг вазифаси	1	1	2
	Каталоглар билан ишлаш		2	2
	Машқ бажариш		2	2
	Файлларнинг турлари	1	1	2
12	Компьютер графикаси
	“PAINT” график мухаррирнинг имкониятлари	2		2
	“PAINT” да ускуналар мажмуи билан ишлаш		2	2
	“PAINT” да турли тасвирлар чизиш бўяшни ўрганиш		2	2
13	Ахбаротлар омбори
	Микрософт FCCESS дастури		2	2
	“MS ACCESS” ни юклаш ва уни тугаллаш		2	2
	Янги маълумотлар омборини яратиш		2	2
14	Электрон жадваллар
	MS EXCel да маълумотли жадвалларни тайёрлаш		2	2
	Excel да ишлаш		2	2
15	Мотн муҳаррири
	WORD матн муҳаррири ва уни ишни тушириш	2		2
	“Ўзбекистон – Ватаним менинг” мавзусида матн тайёрлаш		2	2
	Якуний машғулот	2		2
	ЖАМИ:	144

II ЎҚУВ ЙИЛ ЁШ ДАСТУРЧИ УЧУН ТАХМИНИЙ

ИШ РЕЖАСИ.

№	Мавзу	Н	А	Ж
1	Ўқувчиларни тўгарак режаси ва мақсади билан таништириш. Тўгарак деворий газетаси чиқариш.	3		3
2	Компьютер хонасида техника хавфсизлиги ва санитария гигиена қоидалари.		3	3
3	Кириш. Дастурлаш асослари.	3		3
4	Дастур. Дастурчи, дастурлаш нима?		3	3
5	Дастурлаш тиллари ҳақида маълумотлар.	3		3
6	Бейсик дастурлаш тили	1	2	3
7	Фортран тили ҳақида маълумот.	2	1	3
8	Паскал ҳақида ва кобол тили	3		3
9	Бейсик тили – бошловчилар учун кўп мақсадли, белгили кўрсатмалар тили.		3	3
10	Бейсик алифбосининг таркибини ўрганиш		3	3
11	Бейсик алифбоси таркибини ўрганиш		3	3
12	Бейсик алифбосининг таркибига кирувчи арифметик амал ва муносабат белгилари билан ишлаш.		3	3
13	Бейсикнинг лотин лотин алифбосида кичик матнлар теримини ўрганиш.		3	3
14	Бейсикнинг кирилл алифбосида матнлар теришни ўрганиш.		3	3
15	Бейсик тили дастурининг тузилиши	3		3
16	Сатрлар ва операторлар ва уларнинг вазифалари.	1	2	3
17	Бошқарувчи ва бошқармайдиган операторлар	1	2	3
18	Бейсик тилида оддий арифметик амалларни ёзишни ўрганиш.		3	3
19	Қўшиш ва айиришга доир масалалар		3	3
20	Кўпайтириш ва бўлиш, даражага кўтариш		3	3
21	Компьютерда 4 амалга доир машқ бажариш		3	3
22	Изоҳ ёзиш оператори – REM билан танишиш	2	1	3
23	Дастурни бажариш оператори – RUN оператори	1	2	3
24	Бейсик тилининг ўзгармас ва ўзгаруви миқдорлари	2	1	3
25	Бейсикда жадвал кўринишидаги миқдорлар	1	2	3
26	Турли хил миқдорларни бейсик тилида ёзишни ўрганиш.		3	3
27	Замонавий компьютер билан жиҳозланган бирор корхона ёки ташкилотга экскурсия		3	3
28	Стандарт функцияларни ва арифметик ифодаларни ёзишни ўрганиш	2	1	3
29	Бейсикнинг стандарт функциялари билан ишлаш	2	1	3
30	Бейсикнинг дастур тузиш операторлари	1	2	3
31	Чизиқли дастурлар тузиш		3	3
32	Чизиқли дастур тузишга доир машқлар бажариш		3	3
33	Тармоқланувчи дастурлар тузиш	1	2	3
34	Ўйин дастурларини тузиш	1	2	3
35	Гуруҳ аъзолари ўртасида “Компьютерда матнларни чиройли, хатосиз, тез териш” мусобақаси		3	3
36	Амалий мазмундаги тармоқланувчи дастурлар тузиш		3	3
37	Дастур тузишга доир машқ бажариш		3	3
38	Ўқувчилар қизиққан мисол ва масалаларни ечиш		3	3
39	Иқтисодий масалалари ечиш учун дастур тузиш	1	2	3
40	Турли ҳил крассвордлар тузиш		3	3
41	“Энг яхши крассворд” муаллифини аниқлаш	1	2	3
42	Шакл ясаш операторлари билан таништириш	2	1	3
43	Шакл ясаш операторлари уларнинг вазифаси ва имкониятлари	1	2	3
44	Турли ҳил шаклларни чизиш учун дастурлар тузиш		3	3
45	Амалий ва ўқув мазмунларидаги масалаларни ечиш учун дастур тузиш.		3	3
46	Дастур тузишга доир машқ бажариш		3	3
47	Кичик тестлар тузиш учун дастур тузиш	1	2	3
48	Тузилган дастурлар билан ишлаш	1	2	3
49	Экскурсия ташкил қилиш		3	3
50	Паскал дастурлаш тили алифбоси	2	1	3
51	“Паскал тили” дастурининг тузилиши	2	1	3
52	“Рассом тили” нинг дастур тузиш		3	3
53	“Паскал”да чизиқли дастурлар тузиш		3	3
54	“Паскал”да тармоқланувчи дастур тузиш	1	2	3
55	“Паскал”да такрорланувчи дастур тузиш.	1	2	3
56	Дастур тузишга доир машқ бажариш.		3	3
57	Ўқувчилар қизиқган масалалар бўйича дастур тузиш		3	3
58	Замонавий ахбарот техналогиялари хақидаги маълумотлар билан таништириш.	3		3
59	“Паскал” тилининг шакл ясаш операторлари билан танишиш	2	1	3
60	“Паскал” тилининг қўшимча имкониятлари	2	1	3
61	“Паскал” да турли хил арифметик амалларни бажариш.		3	3