Iqtisodiyot nazariyasi

V. SEMINAR MASHG‘ULOTLAR UCHUN MATERIALLARI

1-Seminar mashg‘ulot: «Iqtisodiyot nazariyasi» fanining predmeti va bilish usullari

Mashg‘ulotning maqsadi “Iqtisodiyot nazariyasi” fanining predmeti va bilish

usullari, rivojlanish tarixi boshqa fanlar bilan aloqasi to‘g‘risida bilimlarni hamda to‘liq tasavvurni shakllantirish.

Vazifalar

Iqtisodiyot va uning bosh masalasi, iqtisodiyot nazariyasi fanining predmeti, iqtisodiy qonunlar va kategoriyalar, iqtisodiy hodisa va jarayonlarni ilmiy bilishning asosiy usullari.

Motivatsiya.Ijtimoiy xo‘jalikni samarali yuritish va boshqarish, milliy iqtisodiyotni barqaror rivojlantirishning omillari, qonuniyatlarini va yo‘llarini o‘rganish hamda ko‘rsatib berishdan iboratdir.

Fanlararo va fan ichidagi bog‘liqlik. soliq, moliya, kredit, pul muomalasi va boshqa fanlar bilan chambarchas bog‘liqdir

Guruh bilan ishlash qoidalari Guruh a’zolarining har biri -       o‘z sheriklarining fikrlarini xurmat qilishlari lozim; -       berilgan topshiriqlar bo‘yicha faol, hamkorlikda va mas’uliyat bilan ishlashlari lozim; -       o‘zlariga yordam kerak bo‘lganda so‘rashlari mumkin; -       yordam so‘raganlarga ko‘mak berishlari lozim; -       guruhni baholash jarayonida ishtirok etishlari lozim; -       “Biz bir kemadamiz, birga cho‘kamiz yoki birga qutilamiz” qoidasini yaxshi bilishlari lozim.

1. 
   Bitta gap bilan savolga javobni shakllantiring.
   

Iqtisodiyot, iste’mol, iqtisodiyot nazariyasi, iqtisodiy resurslar, iqtisodiyotning bosh masalasi tushunchalari qanday bog‘liqlikda namoyon bo‘ladi?

2. 
   “Iqtisodiy maktablar va ulardagi iqtisodiy yondoshuvlar” bo‘yicha sxema tuzing.
   
3. 
   Ushbu tushunchalarning mazmunini yoriting.
   
4. 
   
   

Iqtisodiyot, ehtiyoj, iqtisodiy resurslar, iqtisodiyot nazariyasi tushunchalarining mazmuni. Iqtisodiyotning doimiy va bosh muammosi – ehtiyojlarning cheksizligi va iqtisodiy resurslarning cheklanganligidir. Iqtisodiyot nazariyasidagi asosiy iqtisodiy oqimlar, ularning ta’limotlari. Iqtisodiyot nazariyasining fan sifatida qaror topishi.

B.B.B. usuli asosida bilimlarni sinash uchun tarqatma materiallar

№	Tushuncha	Bilaman “+”, Bilmayman “-”.	Bildim “+”, Bila olmadim “-”.
1	Iqtisodiyot va uning bosh masalasi
2	Iqtisodiyresurslar
3	Iqtisodiyotning doimiy va bosh muammosi
4	Ehtiyojlarning cheksizligi
5	Iqtisodiyresurslarning cheklanganligi
6	Asosiy iqtisodiy oqimlar
7	Iqtisodiyot nazariyasining fan sifatida qaror topishi
8	Ijtimoiy-iqtisodiy ehtiyojlar
9	Ehtiyojlarning tarkibi
10	Ehtiyojlarning turlari
11	Ehtiyojlarni qondirish muammolari
12	SHarq va G‘arbdagi iqtisodiy g‘oyalar
13	Iqtisodiyot nazariyasi fanining predmeti
14	Iqtisodiy qonunlar
15	Iqtisodiy kategoriyalar

Guruh bilan ishlash qoidalari Guruhning har bir a’zosi: -          o‘z sheriklarining fikrlarini xurmat qilishlari lozim; -          berilgan topshiriqlar bo‘yicha faol, hamkorlikda va mas’uliyat bilan ishlashlari lozim; -          o‘zlariga yordam kerak bo‘lganda so‘rashlari mumkin; -          yordam so‘raganlarga ko‘mak berishlari lozim; -          guruhni baholash jarayonida ishtirok etishlari lozim; -          “Biz bir kemadamiz, birga cho‘kamiz yoki birga qutilamiz” qoidasini yaxshi bilishlari lozim.

Guruhlar uchun topshiriqlar.

1-      guruh.

Iqtisodiyot, ehtiyoj, iqtisodiy resurslar, iqtisodiyot nazariyasi tushunchalarining mazmunini yoriting.

“Iqtisodiyot” so‘ziga klaster tuzing.

2-      guruh.

Iqtisodiyotning bosh masalasi qanday? U bilan bog‘liq qanday muammolar mavjud?

“Ehtiyoj” tushunchasiga klaster tuzing.

3-      guruh.

Iqtisodiyot nazariyasidagi asosiy iqtisodiy oqimlar qaysilar va ular ta’limotining mazmuni qanday?

“Iqtisodiy oqimlar” tushunchasiga klaster tuzing.

4-      guruh.

Iqtisodiyot nazariyasining asosiy bilish usullari qanday?

“Iqtisodiy qonunlar va kategoriyalar” tushunchasiga klaster tuzing

“Insert usuli”

Insert - samarali o‘qish va fikrlash uchun belgilashning interfaol tizimi hisoblanib, mustaqil o‘qib-o‘rganishda yordam beradi. Bunda ma’ruza mavzulari, kitob va boshqa materiallar oldindan talabaga vazifa qilib beriladi. Uni o‘qib chiqib, «V; +; -; ?» belgilari orqali o‘z fikrini ifodalaydi.

Matnni belgilash tizimi

(v) - men bilgan narsani tasdiqlaydi.

(+) – yangi ma’lumot.

(-) – men bilgan narsaga zid.

(?) – meni o‘ylantirdi. Bu borada menga qo‘shimcha ma’lumot zarur.

Insert jadvali

Tushunchalar	V	+	-	?
Iqtisodiyot
Ehtiyoj
Iqtisodiyotning bosh masalasi
Iqtisodiy resurslar
Iqtisodiy qonunlar
Iqtisodiy kategoriyalar
Iqtisodiy oqimlar
O‘rganish uslublari

2-Seminar mashg‘ulot: Ijtimoiy - iqtisodiy tizimlar va mulkchilik munosabatlari.

Mashg‘ulotning maqsadi mazkur mavzuda ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyot bosqichlari va ularni bilishga bo‘lgan turlicha yondashuvlar, ishlab chiqarishning ijtimoiy va texnologik usullari hamda  iqtisodiy tizim tushunchalarini yoritib berish. Tahlil davomida iqtisodiy tizim modellari va ularning xususiyatlari ko‘rsatib berish.

Vazifalar.

.Ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyot bosqichlari, iqtisodiy tizimlar, mulkchilik munosabatlari, shakllari, mulkni davlat tasarrufidan chiqarish  va xususiylashtirish

Motivatsiya. Iqtisodiy tizim modellari va ularning xususiyatlaririni ko‘rsatib berish. Mulkchilik munosabatlarining mohiyati, mulk shakllarining iqtisodiy mazmuni va bozor iqtisodiyotini shakllantirish jarayonida mulk shakllarining o‘zgartirish yo‘llari va usullari kabi masalalarni talabalarga etkazish

Fanlararo va fan ichidagi bog‘liqlik. Soliq, moliya, kredit, pul muomalasi va boshqa fanlar bilan chambarchas bog‘liqdir

Ijtimoiy-iqtisodiy tizim, mulk, o‘zlashtirish, egalik qilish, foydalanish, davlat tasarrufidan chiqarish, xususiylashtirish, milliylashtirish.

Kategoriyalarni tavsiflashni o‘tkazish qoidasi

1.      Guruxda “Aqliy hujum” o‘tkazasiz va mavzu bo‘yicha barcha tushunchalarni yozib olasiz.

2.      Biron-bir belgisi bo‘yicha olingan ma’lumotlarni umumlashtiruvchi kategoriyalarni aniqlaysiz.

3.      Kategoriyani qog‘ozga yozing va olingan ma’lumotlarni ma’lum mezonlar bo‘yicha taqsimlang.

4.      Taqsimlash jarayonida biron-bir kategoriyani nomini o‘zgartirish yoki qo‘shish mumkin.

5.      Kategoriya jadvalini tuzing.

Mavzu	Turlari/ko‘rinishlari/xususiyatlari /sifati
Kategoriyalar/belgilar	1	2	3	...

Masalan. Mavzu: Ijtimoiy rivojlanish bosqichlari.

Mavzu	Turlari/ko‘rinishlari/xususiyatlari /sifati
Kategoriyalar/belgilar	1	2	3
YOndoshuv	Formatsion	Texnologik	Madaniylashgan
Bosqichlarni ajratish mezonlari	Ishlab chiqarish kuchlari va munosabatlarini rivojlanganlik darajasi	Texnika va texnologiyalarni rivojlanganlik darajasi	Madaniy rivojlanganlik darajasi
Bosqichlar nomi	ibtidoiy; quldorlik; feodal	industrial; postindustrial; neostindustrial; axborotlashgan jamiyat	neolitik; sharqiy kuldorlik; antik; ilk feodal

Kategoriya bo‘yicha tavsiflash uchun mavzular

1-guruh. Ijtimoiy rivojlanish bosqichlarini bilishga turli yondoshuvlar.

2-guruh. Ijtimoiy tizimlar turlari.

3-guruh. Mulkchilik munosabatlari.

4-guruh. Mulkchilik shakllarini o‘zgartirish usullari.

5-guruh. O‘zbekistonda xususiylashtirish jarayonlari.

6-guruh. Mulk shakllari.

CHizmalarni to‘ldiring.







Mavzu bo‘yicha nazorat savollari

Savollar	Javoblar
1.Taraqqiyot bosqichlarini bilishda qanday yondashuvlar mavjud?
2. Ishlab chiqarish usuli nima va uning tarkibiy qismlari nimalardan iborat?
3. Ishlab chiqarish usullarining eng muhim o‘ziga xos belgilarini ko‘rsating.
4. Ishlab chiqarish texnologik usulining tarkibiy qismlarini sanang.
5. Ishlab chiqarish texnologik usullarining bosqichlari bir-biridan nima bilan farqlanadi?
6. Iqtisodiy tizim nusxalarini farqlantiradigan asosiy belgilarini sanab ko‘rsating.
7. Mulkchilikning mohiyatiga ta’rif bering va uning turli shakllarining iqtisodiy mazmunini tushuntiring.
8. Mulk sub’ektlarining ko‘p darajali bo‘lishiga sabab nima?
9. Bozor iqtisodiyotiga o‘tish nima uchun mulkchilikning turli shakllarini taqozo qiladi?
10. Xususiylashtirishning qanday usullarini bilasiz?

3-Seminar mashg‘ulot: Tovar-pul munosabatlari bozor iqtisodiyotining asosidir.

Mashg‘ulotning maqsadi ijtimoiy xo‘jalik, ya’ni ijtimoiy ishlab chiqarish shakllarini tahlil qilish. Tovar va uning xususiyatlari, tovar qiymatining miqdori, uni aniqlashga bo‘lgan yondashuvlar, pulning vujudga kelishi, mohiyati va vazifalarini yoritib berish.

Vazifalar

Natural va tovar ishlab chiqarish. Tovar ishlab chiqarishning tarixan vujudga kelishi va rivojlanish sabablari, tovar va uning xususiyatlari, pulning kelib chiqishi va mazmuni, pulning asosiy vazifalari

Motivatsiya.Ijtimoiy xo‘jalikni samarali yuritish va boshqarish, milliy iqtisodiyotni barqaror rivojlantirishning omillari, qonuniyatlarini va yo‘llarini o‘rganish hamda ko‘rsatib berishdan iboratdir.

Fanlararo va fan ichidagi bog‘liqlik. soliq, moliya, kredit, pul muomalasi... SHu fanlar bilan iqtisodiyot nazariyasi chambarchas bog‘liqdir

Ishni bajarish uchun namuna

Blits-so‘rov uchun savollar

1. 
   Tovarning xususiyatlaridan qaysi biri asosiy hisoblanadi?
   
2. 
   Tovar qiymatining miqdoriga ta’sir etuvchi omillar qaysilar?
   
3. 
   Pul sotiladimi, sotilsa qiymati nimaga teng bo‘ladi?
   
4. 
   Tovarning nafliligi va aniq mehnat o‘rtasida qanday bog‘liqlik bor?
   
5. 
   Tovarning almashuv qiymati va abstrakt mehnat o‘rtasida qanday bog‘liqlik bor?
   
6. 
   Tovar qiymatining asosini nimalar tashkil etadi?
   
7. 
   Muammoli seminarga savollar
   

1-savol.

1. Natural ishlab chiqarishdan tovar ishlab chiqarishga o‘tishning asosiy sabablari.

2-savol.

1. Ishlab chiqarish jarayonida iste’mol qilingan ishlab chiqarish vositalarining qiymati qaysi mehnat turi bilan yangi tovarga o‘tkaziladi?

2. Tovar ishlab chiqarishning rivojlanishi bilan uning qiymat tarkibida qanday o‘zgarish paydo bo‘ladi? (O‘tkazilgan qiymat va yangi yaratilgan qiymat ulushlari qanday o‘zgaradi?).

3-savol.

1. Marjinalistik tovar qiymatining asosini nima tashkil etadi:

A) marjinalistlar fikri bo‘yicha;

B) klassik iqtisodiy maktab fikri bo‘yicha;

V) Sizning fikringizcha?

4-savol.

1. Oltin va qog‘oz pullarning qanday xususiyatlari bor?

2. Oltin pul xususiyatlaridan qaysi biri qog‘oz pullarga o‘tadi?

3. Hozirgi zamon qog‘oz va kredit pullari tovarmi yoki tovar emasmi?

Fikringizni asoslang

Jadvalni to‘ldiring.

Natural va tovar xo‘jaliklarining bir-biridan farqlanishi

Asosiy jihatlar	Natural xo‘jalik	Tovar xo‘jaligi
1. Moddiy ne’matlarni ishlab chiqarish maqsadi
2. Ishlab chiqariladigan mahsulot tarkibining aniqlanishi
3. Iste’molchini o‘ziga jalb etish uchun kurash
4. Ishlab chiqarilgan mahsulotning iste’mol qilinishi darajasi
5. Ishlab chiqarish jarayonida ishchi kuchining ishtirok etish tamoyillari

4-Seminar mashg‘ulot: Bozor iqtisodiyotining mazmuni va amal qilish mexanizmi. Bozor va uning tuzilishi

Mashg‘ulotning maqsadi mavzu bozor iqtisodiyotining mazmunini bayon qilib berish bilan, uning asosiy belgilari, sub’ektlari va rivojlanish bosqichlari talqiniga alohida o‘rin ajratish.. Bozor iqtisodiyotining doimiy va asosiy muammolari, bunday iqtisodiyotning afzalliklari va ziddiyatlari tahlili etish..

Vazifalar

Bozor iqtisodiyotining mazmuni va uning asosiy belgilari, afzalliklari va ziddiyatlari, bozor infratuzilmasi va uning elementlari, bozor tushunchasi va uning turlari .

.Motivatsiya. bozor va uning turlari, bozor infratuzilmasi, uning tarkibiy qismlari hamda  elementlarini yoritib ko‘rsatib berishdan iboratdir.

Fanlararo va fan ichidagi bog‘liqlik. soliq, moliya, kredit, pul muomalasi... SHu fanlar bilan iqtisodiyot nazariyasi chambarchas bog‘liqdir

Ishni bajarish uchun namuna

Guruhlarda ishlash uchun topshiriqlar

1-guruh

1-topshiriq.Ushbu fikr to‘g‘ri yoki noto‘g‘riligini aniqlang (javobni asoslang).

Bozor iqtisodiyoti sharoitida qanday tovar va xizmatlar ishlab chiqilishi kerakligini iste’molchi aniqlaydi.

2-topshiriq. Muammoli savolga aqliy hujum usulida javob toping.

Bozor iqtisodiyoti tavsiflanadi, masalan, xususiy mulkchilik mavjudligi, ijtimoiy mehnat taqsimoti, tovarni ekvivalentlik asosida pulga ayirboshlanishi.