İsim ve Sıfatlar Tevhidinde Ehl-i Sünnet’in Muhaliflere Cevabı

Abdullah b. Ahmed, Zevâidu’l-Müsned (4/13), es-Sünne (No: 1120); İbn-i Huzeyme et-Tevhîd (sh: 122-125) ve diğerleri Delhem O da babası el-Esved b. Âmir yoluyla amcası mezkur sahâbî Lakît b. Âmir radiyallahu anh’den merfû’ olarak.

Taberânî, el-Mu’cemu’l-Kebîr (No: 477) Delhem, babası el-Esved b. Âmir, O da Âsım b. Lakît yoluyla mürsel olarak sahâbî Lakît b. Âmir radiyallâhu anh’den.

İbn-i Huzeyme, et-Tevhîd (sh: 153); İbn-i Adiyy, el-Kâmil fi’d-Duafâ (3/924) ve el-Hatîb el-Bağdâdî, Târîhu Bağdâd (13/44) Atâ b. Yesâr yoluyla mü’minlerin annesi Âişe radiyallâhu anhâ’dan merfû’ olarak.

Hadis her ne kadar bazı muhakkıklar tarafından zayıf sayılmışsa da, rivâyetlerin bütün yolları birlikte değerlendirildiğinde, hadisin hasen hadis olduğu görülebilmektedir. Bu noktayı el-Elbânî Silsiletü’l-Ehâdîsi’s-Sahîha (6/2/736, No:2810) adlı eserinde özellikle belirtmiştir. Şeyhu’l-İslâm İbn-i Teymiyye’de el-Akîdetü’l-Vâsıtıyye (2/26, İbn-i ‘Useymîn Şerhi ile birlikte) adlı eserinde hadis için “hasen hadis” demiştir. Hadisi zayıf görenler, hadisin bütün yollarını toplayarak sened kritiği yapmadıkları gibi el-Elbânî’nin kendisinden döndüğü, hadisle ilgili eski hükmüne dayanmışlardır. Oysa ki el-Elbânî, bu hadisi ilk olarak zayıf gördüğünü ancak daha sonraları hadisle ilgili daha başka yollara -ki özellikle ikisinin üzerinde durmuştur- rastladığını, cerh ve ta’dîl kurallarına göre de doğal olarak hadisi hasen kıldığını, ilgili kitabın (6/2/732-739) sayfalarında uzun uzadıya anlatmıştır. Yazar İbn-i ‘Useymîn ise el-Akîdetü’l-Vâsıtıyye’ye yaptığı şerhte hadisi hayret etmek (el- ‘aceb) sıfatının ispatı için delil olarak kullanmıştır. Tıpkı yukarıdaki metinde aynı hadisin diğer bir bölümüyle gülmek sıfatını ispat etmek için yaptığı gibi. Bu, O’nun hadisi sahih kabul ettiğinin açık bir göstergesidir. Çünkü yazarın, inancı ispat hususunda sahih delillere gösterdiği hassâsiyet bilinmektedir.

el-Elbânî’nin hadis hakkındaki eski görüşü için bk. Daîfu’l-Câmii’s-Sağîr (No:3585); Zılâlu’l-Cenne (No: 459, 554); et-Ta’lîk ale’t-Tenkîl (2/347); Daîfu Süneni İbn-i Mâce (No:31). Hadis hakkında daha ayrıntılı bilgi için el-Akîdetü’l-Vâsıtıyye ile ilgili yaptığım çeviri ve tahkik çalışmama bakılabilir.

191. Hadisin tam metni için 175 nolu dipnota, tahrici için ise 81 nolu dipnota bakın.

192. Bu konuda ayrıca bk. İbn-i ‘Useymîn, Şerhu’l-Akîdeti’l-Vâsıtıyye (1/321-322).

193. Bu konuda daha ayrıntılı bilgi için bk. İbn-i ‘Useymîn, Şerhu’l-Akîdeti’l-Vâsıtıyye (1/299-303, 316-321).

194. Ayrıca bk. (Âl-i İmrân 26, 73; Mâide 64; Mü’minûn 88; Yâsîn 83; Fetih 10; Hadîd 29).

195. Ayrıca bk. (Hûd 37; Mü’minûn 27; Tûr 48).

196. Ayrıca bk. (Sâd, 75).

197. (ZAYIF HADİS): ‘Ukaylî, ed-Duafâu’l-Kebîr (sh: 24); Bezzâr, el-Müsned (No: 553, Keşfu’l-Estâr); el-Vâhidî, el-Vasît (3/86/1) ve diğerleri Ebû Hureyre radiyallâhu anh’den. Ayrıca Bezzâr, el-Müsned (No: 552, Keşfu’l-Estâr) Câbir b. Abdullah radiyallâhu anh’den. Münzirî et-Terğîb ve’t-Terhîb (1/191) ve Heysemî Mecmau’z-Zevâid (2/80) adlı eserlerinde hadisin zayıf olduğunu şöylemişlerdir. el-Elbânî’de Silsiletü’l-Ehâdîsi’d-Daîfe (No: 1024) ve Daîfu’t-Terğîb ve’t-Terhîb’de (No:289) hadis hakkında “çok zayıf (daîf cidden)” demiştir.

198. Bk. İbn-i u’l-Mevsılî, Muhtasaru’s-Savâıkı’l-Mürsele (2/398). Ayrıca bk. İbn-i u’l-Kayyim, es-Savâıku’l-Mürsele (2/39, No: 256). İbn-i u’l-Kayyim hadisi naklettikten sonra herhangi bir şey söylememiştir. İbn-i ‘Useymîn bu hadisi Şerhu’l-Akîdeti’l-Vâsıtıyye (1/313-314) adlı eserinde zikrettikten sonra şöyle demiştir: “Ancak hadis zayıftır. Allah’ın iki gözü olduğuna dair inancımız, sahih hadis olan Deccâl hadisine dayanmaktadır. Çünkü Deccâl hadisi, onu iyice düşünen kimse için açıktır.”

199. Bu konuda daha ayrıntılı bilgi için bk. İbn-i Teymiyye, Mecmûu’l-Fetâvâ (6/166-184); (12/5-600); İbn-i Ebi’l-’İzz el-Hanefî, Şerhu’l-Akîdeti’t-Tahâviyye (thk. el-Elbânî, sh: 168-188); Molla Aliyyu’l-Kârî, Şerhu’l-Fıkhı’l-Ekber (sh: 23-31); İbn-i ‘Useymîn, Şerhu’l-Akîdeti’l-Vâsıtıyye (1/418-423, 2/34-37); Şerhu Lüm’atü’l-İ’tikâd (sh: 70-76).

200. Nitekim Ebû Hanîfe şöyle demiştir: “Allah kendi kelâmıyla konuşur. Kelâm O’nun ezelde sıfatıdır.” el-Fıkhu’l-Ekber, sh: 58.

“Allah konuşur, fakat bizim konuşmamız gibi değil.” el-Fıkhu’l-Ekber sh: 59.

“Kim Kur’ân’ı işitir de onun beşer (insan) sözü olduğuna inanırsa o kâfir olmuştur. Allah böylesini kınamış, ayıplamış ve: “Onu cehenneme atacağım” (Müddessir, 26) diyerek onu cehennemle tehdit etmiştir. Allah, Kur’ân için: “Bu, beşer sözünden başka bir şey değil” (Müddessir, 25) diyeni cehennem ile tehdit edince biz bilmiş ve kesin olarak anlamış oluyoruz ki, Kur’ân beşerin yaratıcısının sözüdür ve asla insan sözüne benzemez.” Şerhu’l-Akîdeti’t-Tahâviyye (thk. el-Elbânî, sh: 168).

201. Nitekim asrında Bağdât’taki Hanefîler’in imamı olan Âlûsî bu konuda şunları söylemektedir: “Muhakkıklardan (araştırmacılardan) Mâturîdî, Eş’ârî ve diğerleri gibi din imamlarının (önderlerinin) sözünün vardığı son nokta, beraberinde te’vîli gerektirmeyecek derecede çokluğa ulaşmış nasların gösterdiği gibi, Mûsâ aleyhi’s-selâm Allah Teâlâ'nın kelâmını harf ve ses ile işitmiştir. Bunun karşısında, onun bunun söylediği sözler uygunsuz ve yakışıksız sözlerdir. Allah Teâlâ şöyle buyurmuştur: “O’na (Mûsâ’ya) Tûr’un sağ tarafından seslendik.” (Meryem, 52), “Hani Rabbin Mûsâ’ya... diye seslenmişti.” (Şuarâ, 10), “Vâdinin sağ kıyısından (Mûsâ’ya) şöyle seslenildi...” (Kasas, 30), “Kutsal vâdi Tuvâ’da Rabbi O’na (Mûsâ’ya) şöyle seslenmişti.” (Nâziât, 16). Dilin ve hadislerin gereğine uygun olan, seslenmenin (nidânın) sesle açıklanmasıdır. Üstelik Allah Teâlâ'nın sesle konuştuğunun ispatı, sayılmayacak kadar çok hadiste ve sınırsız haberde geçmektedir.” Rûhu’l-Meânî (1/17).

202. İmam Ebû Hanîfe Allah’ın Mûsâ aleyhi’s-selâm ile gerçekten konuştuğunu ikrar etmektedir. O şöyle der:

“Allah’ın Kur’ân’da belirttiği Mûsâ ve diğer peygamberlerden, Firavun ve İblis’ten bahsettiği hususların hepsi Allah Teâlâ'nın onlardan haber verdiği kelâmıdır (sözleridir).” el-Fıkhu’l-Ekber, sh: 58.

“Allah’ın ‘Allah Mûsâ ile gerçekten konuştu’ (Nisâ, 164) ayetinde söylediği gibi Mûsâ Allah’ın kelâmını işitti. Şüphesiz Allah, Mûsa ile konuşmadan önce de mütekellim (konuşucu) idi.” el-Fıkhu’l-Ekber, sh: 59.

“Allah Mûsâ ile ezeldeki sıfatı olan kelâmıyla konuşmuştur.” el-Fıkhu’l-Ekber, sh: 59.

“Biz Allah’ın Mûsâ ile konuştuğunu da bir iman, tasdîk ve teslimiyet olarak söylüyoruz.” Şerhu’l-Akîdeti’t-Tahâviyye, (thk. el-Elbânî, sh: 293).

203. Kur’ân’da daha pek çok ayette Allah’ın dilediği zaman, dilediği gibi, harf ve sesle konuştuğu bildirilmiştir. Bunlardan bazıları şunlardır: (Bakara 118, 174, 253; Âl-i İmrân 77; Nisâ 87, 122, 164; Mâide 116; En’âm 34, 115; A’râf 22, 137, 143, 144, 158; Enfâl 7; Tevbe 40; Yûnus 19, 33, 64, 82, 96; Hûd 110, 119; Kehf 52, 109; Tâhâ 11, 129; Mü’minûn 108; Şuarâ 10; Neml 8; Kasas 30, 46, 62, 65, 74; Lokmân 27; Secde 13; Yâsîn 58; Saffât 104; Gâfir (Mü’min) 6; Fussilet 45, 47; Şûrâ 14, 24, 51; Tahrîm 12; Nâziât 16).

204. (SAHİH HADİS): Hadis, kutsi hadis olup birbirine yakın değişik lafızlarla rivâyet edilmiştir. Hadisin geri kalan bölümü şöyledir:“...Âdem der ki: ‘Ey Rabbim! Cehenneme gidecek topluluk neyin nesidir?’ Allah buyurur ki: ‘Her bin kişiden 999 kişi. İşte (her) gebenin karnındakini düşüreceği ve çocukların saçlarının ağaracağı (yaşlanacağı) zaman o zamandır: “İnsaları da sarhoş bir halde görürsün. Oysa onlar sarhoş değildirler; fakat Allah’ın azabı pek şiddetlidir.” (Hacc, 2).

Rasûlullah’ın bu cevâbı insanlara (sahâbîlere) çok ağır geldi. Öyle ki yüzlerinin (çehresi) değişti. Şöyle dediler: ‘Ey Allah’ın Rasûlü!: Hangimiz o tek kişi olacak ki?’ Rasûlullah sallallâhu aleyhi ve sellem şöyle cevap verdiler: ‘Ye’cûc ve Me’cûc’den 999 kişi ve sizden bir kişi’.”