İsim ve Sıfatlar Tevhidinde Ehl-i Sünnet’in Muhaliflere Cevabı

* Selefin Sözleri:

• Ali b. Bahr dedi ki: “Cerîr b. Abdülhamid’i, iman söz ve ameldir derken duydum. Yine O şöyle derdi: A’meş, Mansûr, Muğîre, Leys, Atâ’ b. es-Sâib, İsmâil b. Ebî Hâlid, ‘Umâre b. el-Ka’kâ’, el-Alâ b. el-Müseyyib, İbn-i Şubrume, Süfyân es-Sevrî, Hasen’in arkadaşı Ebû Yahyâ ve Hamza ez-Zeyyât: “Biz inşaallah mü’miniz’ derler, istisnâ yapmayanları ise ayıplarlardı.” Abdullah b. Ahmed “es-Sünne” (No: 697); Âcurrî “eş-Şerîa” (sh: 139) ve el-Lâlekâî (No: 1785, bazı isimler zikredilmeden). Ayrıca eseri el-Lâlekâî (No: 1785): “Cerîr b. Abdullah dedi ki: Ben, Mansûr b. el-Mu’temir, el-Muğîre b. Mıksem, A’meş, Leys b. Ebî Süleym, ‘Umare b. el-Ka’kâ’, İbn-i Şubrume, el-Alâ b. el-Müseyyib, İsmâil b. Ebî Hâlid, Atâ’ b. es-Sâib, Hamza b. Habîb ez-Zeyyât, Yezîd b. Ebî Ziyâd, Süfyân es-Sevrî, İbn-i u’l-Mübârek ve kendilerine yetiştiğim diğer imamların, ‘imanda istisnâ yaptıklarını ve istisnâ yapmayanları da bizzat ayıpladıklarını’ duydum” lafzıyla rivâyet etmiştir. Eserin isnâdı sahihtir.

• Velîd b. Müslim: “Evzâ’î, MÂLİK B. ENES ve Saîd b. Abdülazîz’in, kişinin ‘ben mü’minim’ demesini inkar ettiklerini, istisnâyla ilgili olarak ‘ben inşaallah mü’minim’ demesine ise izin verdiklerini duyduğunu söyler.” Abdullah b. Ahmed “es-Sünne” (No: 744, Ayrıca bk. No: 687).

• İsmâil b. Ebî Üveys şöyle der: “Mâlik b. Enes ‘mâşaallah’ sözünü çokça söylerdi”. Daha sonra İsmâil b. Ebî Üveys şöyle der: ‘(Bir gün) bir adam İmam Mâlik’i, mâşaallah sözünü çokça kullanmasından ötürü kınadı. Bunun üzerine adama geceleyin rüyasında şöyle bir olay gösterildi: Mâlik b. Enes’i mâşaallah sözünü çokça kullanmasından ötürü kınayan kişi sen misin!? Eğer Mâlik b. Enes mâşaallah sözüyle bir hardal tanesini delmek isteseydi, muhakkak onu delerdi.” el-Lâlekâî (No: 1795).

• İbrâhim en-Neha’î’nin rivâyetine göre bir adam Alkame b. Kays en-Nehaî’ye: “Sen mü’min misin? “ diye sormuş. O da: “Diliyorum. (Bazı rivâyetlerde: diliyorum, inşaallah)” diye cevap vermiştir.” İbn-i Ebî Şeybe “el-Îmân” (No: 24); Abdullah b. Ahmed “es-Sünne” (No: 719, 720, Ayrıca bk. 652); Âcurrî “eş-Şerîa” (sh: 139, 140). Eserin râvileri güvenilirdir.

• İmam Ahmed b. Hanbel’e imana dâir soru sorulunca, O: “İman söz, amel ve niyettir” diye cevap verdi. Bu sefer Ona: ‘Eğer adam, sen mü’min misin?’diye sorarsa denildi. O da: ‘Bu bir bid’attir’ diye cevap verdi. Bu sefer Ona: ‘Peki böylesine nasıl cevap verilir?’ diye sorulunca, O: ‘İnşaallah mü’minim der’, diye cevap verdi... Peygamber sallallâhu aleyhi ve sellem kabir ehlini ziyaret ettiğinde şöyle derdi: “İnşaallah biz de size kavuşacağız.” O, burada istisnâ yapmıştır. Oysa Peygamber sallallâhu aleyhi ve sellem öleceğini kesin olarak bildiği halde bu istisnâyı yapmıştır.” el-Lâlekâî (No: 1798). Ayrıca bk. el-Hallâl “es-Sünne” (No: 1069, 1071, 1072).

• Muhammed b. Hasen b. Hârûn dedi ki: “Ben Ebû Abdillah’a (Ahmed b. Hanbel) imanda istisnâ (yapılıp yapılmayacağı) hakkında soru sordum. O bana: ‘Evet (yapılır)’ dedi. Sonra da şöyle dedi: “Şüphe anlamını içermemek üzere korkarak ve amel için ihtiyatlı davranarak istisnâ yapılabilir. İbn-i Mes’ûd ve başkaları istisnâ yapmışlardır. Sevrî’nin görüşü de budur. Allah Azze ve Celle şöyle buyurmuştur: “Allah dilerse siz güven içinde Mescid-i Haram’a muhakkak gireceksiniz.” (Fetih, 27). Peygamber sallallâhu aleyhi ve sellem’de ashâbına şöyle demiştir: “Hiç şüphesiz ben sizin Allah’tan en çok korkanınız olmayı diliyorum”. Bakî’ mezarlığında ise şöyle demiştir: “İnşaallah bunun üzerinden (yâni buna inanmış olarak) diriltiliriz.” el-Hallâl “es-Sünne” (No: 1049) ve İbn-i Teymiyye “Mecmûu’l-Fetâvâ” (7/450, doğrudan el-Hallâl’dan). İmam Ahmed’in söz ettiği ikinci hadisi (Bakî’ mezarlığı hadisi) elimdeki hiçbir kaynakta tespit edemedim. Allah en doğrusunu bilir.

• el-Fadl b. Ziyâd, İmam Ahmed’i şöyle derken duyduğunu söyler: “Ben inşaallah mü’minim, diyen kimse asla şüpheci değildir.” Bunun üzerine O’na: ‘İnşaallah bir şüphe değil midir?’ denilince O şöyle cevap verdi: “(Bundan) Allah’a sığınırım. Allah Azze ve Celle: “Allah dilerse siz kesinlikle Mescid-i Haram’a gireceksiniz” (Fetih, 27) buyurmadı mı? Onların oraya girecekleri Allah’ın ilmi dahilindedir. Yine kabirdeki ölüye: “Ve inşaallah bunun üzerinden (yâni buna inanmış olarak) diriltilirsin” dediği zaman bunda hangi şüphe vardır ki? Çünkü Peygamber sallallâhu aleyhi ve sellem şöyle buyurmuştur: “İnşaallah biz de size kavuşacağız.” Âcurrî “eş-Şerîa” (sh: 138). Ayrıca bk. el-Hallâl “es-Sünne” (No: 1050).

• İmam Ahmed’in oğlu Abdullah dedi ki: “Babama: ‘İman söz ve ameldir; artar ve eksilir diyen, fakat istisnâda bulunmayan kimse Mürciî midir?’ diye sordum. Bana: ‘Umarım ki Mürciî değildir’ dedi. Daha sonra babamın şöyle dediğini duydum: “Rasûlullah sallallâhu aleyhi ve sellem’in kabir ziyaretlerinde ölüler için söylediği “inşaallah biz de size kavuşacağız” buyruğu imanda istisnâ yapmayan kimse aleyhine delildir.” Abdullah b. Ahmed “es-Sünne” (No: 600-601).

İstisnânın kullanıldığı hadisler, sahâbe ve selefin bu konudaki sözleri hakkında daha geniş bilgi için bk. Abdullah b. Ahmed “es-Sünne” (1/307-384); el-Hallâl “es-Sünne” (3/593-602); Âcurrî “eş-Şerîa” (sh: 136-140); el-Lâlekâî (5/965-985); Mecmûu’l-Fetâvâ (7/446-452).