İşletme ve Muhasebe 1
Yüklə 0,97 Mb.
|
Şüpheli Alacaklar Senetli veya senetsiz alacakları tahsil edebilme olasılığı bakımından: • Normal alacaklar, • Şüpheli alacaklar, • Değersiz alacaklar şeklinde üç gruba ayırabiliriz. Normal alacaklar, vadeleri geldiğinde veya istenildiğinde tahsil edileceğinden şüphe duyulmayan alacaklardır. Bu gruba giren alacaklarla ilgili envanter işlemlerini yukarıda ele aldık. Şüpheli alacakları genel olarak, ihtilaflı olan ve istenilmesine karşın borçluları tarafından ödenmeyen alacaklar olarak tanımlayabiliriz. Henüz tahsil edilme olanağı kesin olarak ortadan kalkmamış da olsa, bu tür alacakları normal alacaklardan ayırmak ve şüpheli olduklarını göstermek için ait olduğu "120 Alıcılar", "121 Alacak Senetleri" hesaplarından çıkarılarak, "128 Şüpheli Ticari Alacaklar Hesabı"na aktarılır. İhtiyatlılık kavramı gereği ayrıca, şüpheli duruma düşen alacağın değeri kadar bir tutar "654 Karşılık Giderleri Hesabı"na borç kaydedilir. Söz konusu gider hesabının karşılığında alacaklanacak hesap Şüpheli Alacaklar Hesabı aktifi düzenleyen pasif karakterli bir bilanço hesabı olan "129 Şüpheli T.Alacaklar Hesabı" olacaktır. İşletmenin Kent Ltd. Şti.’nden olan 600.000.000 liralık alacak senedi ile müşteri Ali Yılmaz’dan olan 110.000.000 liralık senetsiz alacağı, dava ve icra konusu olduğundan şüpheli duruma düşmüştür. 
Değersiz alacaklar tahsil olanağı bulunmayan senetli veya senetsiz alacakları ifade eder. Bir alacağın tahsil edilemeyeceği konusunda mahkeme kararının bulunması veya inandırıcı yazılı belgelerle tahsiline olanak kalmadığının saptanması durumunda o alacak değersiz alacak olarak nitelendirilir. Normal bir alacak bir anda değersiz duruma düşmez. Daha önce şüpheli duruma düşer. Şüpheli duruma düştüğünde karşılık ayrılarak gider yazıldığından, değersiz duruma düşme aşamasında söz konusu alacak; "129 Şüpheli Ticari Alacaklar Karşılığı Hesabı" borçlandırılarak ve "128 Şüpheli Ticari Alacaklar Hesabı" alacaklandırılarak kayıtlardan çıkarılır. STOKLAR Dönem sonundaki mal mevcudu dönem karını veya zararını etkilediğinden malların sayım ve değerlemesi büyük önem taşır. İşletme mal ile ilgili işlemleri hangi yönteme göre yürütürse yürütsün, dönem sonunda sahip olduğu malların değerini hesaplamak için önce fiili sayım yapmak ve sonra mevcut malları birim maliyet değeri ile çarpmak zorundadır. Ticaret işletmelerinde dönemsonunda mal sayım işlemi, mal türü ve miktarı arttıkça oldukça zaman alan önemli bir iş olarak ortaya çıkar. Nitekim bazı işletmelerin fiili sayımının daha sağlıklı yapılabilmesi için dönemsonlarında birkaç gün kapalı tutuldukları da görülür. Böylece mal sayımını etkileyecek alım-satım işlemleri önlenmiş olur. Buna olanak olmadığında, dönem sonuna yakın günlerde genellikle iş saatleri dışında yapılan sayım sonuçlarını gösteren sayım kartları, malların bulunduğu dolap, raf gibi yerlere asılır. Alış ve satış oldukça bu kartlar üzerine işlenir. Dönemsonunda mevcut ticari malların değerini ve dönem karını veya zararını doğru olarak saptayabilmek için malların sayımında aşağıdaki hususların da göz önünde tutulması gerekmektedir: • İşletmede bulunmasına karşın işletmenin mülkiyetinde olmayan; fatura edilip bedeli hesaplara alınmış, ancak henüz gönderilmemiş olan müşterilere ait mallar; iadesi faturası düzenlenip bedeli hesaplara alınmış, buna karşılık henüz geri gönderilmemiş olan satıcılara ait mallar ve emanet olarak elde bulundurulan mallar ayrıca saptanmalı, işletmenin mülkiyetinde olmayan bu mallar envanter listesine alınmamalıdır. • Sayım sırasında işletmede bulunmamasına karşın, işletmenin mülkiyetinde bulunan komisyonculara satılmak üzere emanet ya da rehin bırakılmış olan mallar ve satın alınıp fatura tutarı Ticari Mallar Hesabına kaydedilen, buna karşılık henüz teslim alınmamış mallar envanter listesine alınmalıdır. • Alıcıya daha önce gönderilen malların faturalarının kesilmesi ve satış olarak hesaplara kaydı ihmal edilmemelidir. Muhasebe dışı envanterde dönemsonu mal mevcuduna ilişkin bilgiler elde edildikten sonra muhasebe içi envanter işlemleri ile hesapların dönemsonu mal mevcudunun değerini gösterir duruma gelmesi sağlanır. Mallar (stoklar) ile ilgili envanter kayıtları, mal hareketlerinin kayda alınmasına uygulanan yönteme göre değişir. Aralıklı Envanter Yönteminde Envanter Kayıtları Aralıklı envanter yönteminin Tekdüzen Hesap Planına uygun olarak uygulanmasına dönembaşı mal mevcudu, dönem içi alışları, alış iskontoları ve alış iadeleri "153 Ticari Mallar Hesabı"nda izlenir. Yapılan satışlar ise, "600 Yurtiçi Satışlar Hesabı"nın alacağına kaydedilir. Bu durumda Ticari Mallar Hesabının borç kalanı gerçek mal mevcudunu göstermeyeceğinden envanter çıkarılması ve hesabın gerçek mal mevcudunu (maliyet bedelini) gösterir hale getirilmesi gerekir. Bunun için fiili sayım ve değerleme sonucuna göre bulunan dönemsonu mal mevcudu rakamından yararlanarak, satılan malların maliyeti hesaplanarak "153 Ticari Mallar Hesabı"nın alacağına, "621 Satılan Ticari Mallar Maliyeti Hesabı"nın borcuna kaydedilir. Bu işlemden sonra Ticari Mallar Maliyeti Hesabının borç kalanı, stokta kalan mal mevcudunun değerini; Satışlar Hesabının alacak kalanı brüt satışları; Satılan Ticari Mallar Maliyeti Hesabının borç kalanı da dönem içinde satılan malların maliyetini gösterecektir. "600 Yurtiçi Satışlar Hesabı", "690 Dönem Karı veya Zararı Hesabı"nın alacağına; 621 Satılan Ticari Mallar Maliyeti Hesabı’da borcuna devredilerek kapatılır. Eğer dönem içinde açıldı ise, "610 Satıştan İadeler Hesabı" ile "611 Satış İskontoları Hesabı"da "690 Dönem Karı veya Zararı Hesabı"nın borcuna devredilir. Ticari mal hareketlerini aralıklı envanter yöntemine göre izleyen (E) İşletmesinin ilgili hesaplarının durumu 31.12. itibariyle aşağıdaki gibi olup, sayım ve değerleme sonucu mal mevcudunun 25.800.000.000 lira olduğu saptanmıştır.
Satılan malların maliyeti : 39.600.000.000 Envanter kayıtları: 
Bu kayıtlardan sonra ilgili hesapların durumu aşağıdaki şekilde olacaktır: 
Bu hesaplara göre: Bilançoda yer alacak ticari mallar : 25.800.000.000 TL Brüt satış karı (44.000.000.000 - 39.600.000.000) : 4.400.000.000 TL Devamlı Envanter Yönteminde Envanter Kayıtları Devamlı envanter yönteminin uygulanabilmesi için satılan her malın maliyetinin bilinmesi şarttır. Bu amaçla her bir mal türü için giren-çıkan-kalan miktar ve maliyet bilgilerini içeren stok kartlarının tutulması gerekir. Devamlı envanter yönteminin, aralıklı envanter yönteminden farkı, "621 Satılan Ticari Mallar Maliyeti Hesabı"nın dönem içinde işlem görmesidir. Yıl içindeki mal hareketlerine ilişkin kayıtlarda hata yoksa, çalınma, bozulma, fire gibi bir durum söz konusu değilse, sayım ve değerleme sonucu bulunan mal mevcudu ile Ticari Mallar Hesabının borç kalanı birbirine eşit olacaktır. Hata varsa, düzeltme kaydı yapılır. Fire, bozulma, kaybolma vb. kayıplar söz konusu ise, bunlar da ilgili hesaplara aktarılır. Sonuçta, Ticari Mallar Hesabı ile sayım ve değerleme sonucu saptanan mal mevcudu arasındaki fark ortadan kaldırılarak, Ticari Mallar Hesabının dönemsonu mal mevcudunu vermesi sağlanır. Ticari mal hareketlerini devamlı envanter yöntemine göre izleyen Netaş İşletmesinin ilgili hesaplarının 31.12.200. tarihindeki durumları aşağıdadır.
Dönemsonunda çıkarılan envanterde 7.000.000.000 lira maliyetli mal mevcudunun bulunduğu saptanmıştır. Envanter kayıtları : 
Bu kayıtlardan sonra ilgili hesapların durumu aşağıdaki şekilde olacaktır: 
Duran Varlıklara Ait Dönemsonu İşlemlerim -17 Duran varlıklar işletme faaliyetlerinin gerçekleştirilmesi için bir yıldan veya normal faaliyet döneminden daha uzun bir süre kullanılan varlıklardır. Sahip olunan duran varlıklar bir dönemden daha fazla kullanılacakları için bu varlıklar önce aktifleştirilir. İşletme faaliyetleri sırasında duran varlıklarda kullanımdan dolayı fiziksel kayıplar ve teknolojik olarak eskimeler olacağından bu varlıklarda değer kayıpları meydana gelir. Duran varlıklardaki bu değer kaybı dönemler itibariyle hesaplanarak amortisman adı altında gider olarak muhasebeleştirilir. GENEL AÇIKLAMA Arsa ve arazi bir tarafa bırakılırsa, bütün maddi duran varlıkların ömürleri, işletmelere yararlı olabilecekleri süre sınırlıdır. İşletme faaliyetleri sırasında bu varlıklar fiziksel ve teknolojik olarak eskime nedeniyle değer kaybına uğrarlar. Duran varlıklarda meydana gelen değer kayıplarının dönemler itibariyle hesaplanıp, muhasebeleştirilmesine amortisman işlemleri denir. Faaliyetlerin yürütülmesine katkısı olan duran varlıklardaki bu değer kaybı gelir elde etmek amacıyla meydana gelen bir giderdir. Bu nedenle duran varlıkların aktifleştirilen değeri, hizmet süresi boyunca gidere dönüşerek, yani gider yazılarak her dönemin sonuçlarına yansıtılır. MADDİ DURAN VARLIKLARDA AMORTİSMAN VE YÖNTEMLERİ Duran varlıkların maliyetinin, duran varlığın ömrü süresince her muhasebe dönemine gider olarak dağıtılması amortisman işlemleri yoluyla gerçekleştirilir. Duran varlıkların maliyetinin dönem sonuçlarına amortisman payı (gideri) olarak yüklenecek tutarının belirlenmesinde aşağıdaki unsurlar rol oynar:
B. Duran varlığın hurda değeri, C. Duran varlığın ömrü (hizmet süresi), D. Seçilen amortisman yöntemi. Biz aşağıda amortisman yöntemlerini açıklarken duran varlığın hurda değerinin olmayacağını varsayacağız. Yıllık amortisman giderlerinin eşit, azalan, artan veya değişen tutarlarda hesaplanmasına yol açan çeşitli amortisman yöntemleri vardır. Biz bunlardan vergi mevzuatımızın da kabul etmesi nedeniyle genel olarak kullanılan: A. Normal amortisman yöntemi, B. Azalan kalanlar üzerinden amortisman yöntemi
Eşit tutarlı amortisman adıyla da anılan bu yöntem çok kullanılan bir yöntemdir. Bu yöntemde duran varlığın maliyeti, hizmet süresine bölünmek suretiyle her yıl gider olarak yazılacak amortisman tutarı (payı) hesaplanır. Amortisman Tutarı =Dan Varlığın Maliyeti= 60.000.000.000= 12.000.000. Hizmet Süresi (Ömrü) 5 Uygulamada amortisman tutarı, genellikle amortisman oranıyla duran varlığın değeri çarpılmak suretiyle hesaplanmaktadır. Örneğimiz için amortisman oranı aşağıdaki şekilde hesaplanır. Amortisman Oranı = 1 = 1 = % 2 Hizmet Süresi 5 Şimdi makinenin değeri (maliyet) ile amortisman oranının çarparak her yıl için gider yazılacak amortisman tutarını bulalım: Normal Amortisman Tutarı: 60.000.000.000 x 0.20 = 12.000.000.000 TL Örneğimizdeki makinenin 5 yıl süresince her yıl maliyetinin % 20 ‘si amortisman giderine görüşecektir: Azalan maliyetler usulüyle amortisman olarak da adlandırılan bu yöntem, maddi duran varlığın değerinden ilk yıllarda daha fazla tutarda amortisman payı ayrılmasına olanak sağlar. Bu yöntemde duran varlığın her yıl birikmiş amortismanları düşüldükten sonra kalan değerine % 40’ı geçmemek üzere, normal amortisman oranının iki katı uygulanmak suretiyle hesaplanır. Normal amortisman yönteminde verdiğimiz örneği temel alarak, azalan kalanlar üzerinden amortisman yöntemine göre, amortisman tablosunu hazırlayalım: 
Tabloda görüldüğü gibi, yıllık amortisman (tutarı) payı, "Maliyet-Birikmiş Amortisman" değerine amortisman oranı uygulanarak bulunmaktadır. İlk yıl yüksek olan amortisman tutarı, azalan kalanlar üzerinden hesaplandığı için giderek bir azalış göstermektedir. AMORTİSMAN GİDERİNİN MUHASEBELEŞTİRİLMESİ Duran varlıklara ait yıllık amortisman tutarları hesaplandıktan sonra bu giderlere ilişkin muhasebe kayıtlarının yapılması gerekir. Yıllık amortisman tutarlarının muhasebeleştirilmesi şu iki yöntemden biri temel alınarak yapılır: 1) Direkt Yöntem, 2) Endirekt Yöntem.
A. İşletmenin genel yönetim işlerinde kullandığı 10.000.000.000 lira maliyetli demirbaşlarından ayırdığı amortisman tutarı 200.000.000 lira, B. Pazarlama ve satış işlerinde kullandığı 20.000.000.000 lira maliyetli taşıt için ayırdığı amortisman tutarı ise 5.000.000.000 liradır.
"257 Birikmiş Amortismanlar Hesabı" duran varlıkları düzenleyici alacak kalanı veren pasif karakterli bir hesaptır. Bu şekilde yapılan kayıtlarla duran varlıkların bilançoda ilk elde etme maliyeti ve o tarihe kadar ayrılmış bulunan amortisman tutarları toplamı ile görülmesi sağlanır. Birikmiş amortismanlar duran varlıklardan "indirim" (-) olarak gösterilir. 
Yukarıdaki bilançodan işletmenin maddi duran varlıklarının toplam değerinin 30.000.000.000 lira fakat net aktif değerinin (30 milyar-7 milyar) 23.000.000.000 lira olduğunu görüyoruz. MADDİ DURAN VARLIKLARDA YENİDEN DEĞERLEME Yeniden değerleme, paranın satın alma gücünün düşmesi nedeniyle, maddi duran varlıkların piyasa değerine yakın bir değerle gösterilmesi ve amortismanların bu değerler üzerinden ayrılması yoluyla yapılan muhasebe işlemleridir. Yeniden değerlenecek duran varlıkların aktifte görülen değerinden, bu duran varlık için ayrılmış birikmiş amortismanların düşülmesi sonucu bulunacak kalan, "yeniden değerleme öncesi net aktif değer"dir. Duran varlığın kayıtlı değeri ve birikmiş amortismanı yeniden değerleme oranı ile çarpıldıktan ve gerekli çıkarma işlemi yapıldıktan sonra bulunan değer ise, "yeniden değerleme sonrası net aktif değer"dir. Yeniden değerlemeden sonraki net aktif değer ile değerlemeden önceki net aktif değer arasındaki fark, “değer artışı”nı verir. Bilançonun pasifinde özel bir fonda özsermaye (öz kaynak) unsuru olarak görülecektir. Paranın değerindeki düşme nedeniyle maddi duran varlıkların kayıtlı değerlerinde meydana gelen artış, gerçek (reel) kar olmadığından gelirlere eklenmeyerek, "522 Maddi Duran Varlıklar Yeniden Değerleme Artışları Hesabı"na alınmaktadır. Yeniden değerleme oranları her yıl için Maliye Bakanlığı tarafından belirlenerek duyurulmaktadır. (A) İşletmesi, 1999 yılında 10.000.000.000 liraya bir taşıt aracı satın almış ve 1999 yılı sonunda % 20 üzerinden 2.000.000.000 lira amortisman ayırmıştır. İşletme, 2000 yılı sonunda yeniden değerleme yapmaya karar vermiştir. Yeniden değerleme oranı % 70 olarak belirlenmiştir. 
2000 Yılı Sonunda değer artış hesaplamaları: 
Yeniden değerlemenin muhasebeleştirilmesi: 
31.12.2000 tarihinde envanter kayıtları sırasında amortisman tutarı artık ilk değer üzerinden değil, yeniden değerleme sonucu ortaya çıkan değer üzerinden ayrılacaktır: Amortisman tutarı: 17.000.000.000 x % 20 = 3.400.000.000 TL
MADDİ OLMAYAN DURAN VARLIKLARDA AMORTİSMAN VE MUHASEBELEŞTİRİLMESİ Maddi olmayan duran varlıklar, kullanılmaları sonucu işletmenin hasılatında artış yaratan bir kısım haklarla işletmeye ticari fayda sağlayan imtiyaz ve üstünlüklerdir. Patent, şerefiye, imtiyaz, telif hakkı, kuruluş giderleri ve özel maliyet bedeli, maddi olmayan duran varlıklara verilecek örneklerdir. Bu çeşit hak, imtiyaz ve üstünlükler işletme tarafından ödenmek suretiyle elde edildiklerinde maliyet bedeli üzerinden aktifleştirilirler. Yararlarının devam edeceği süreye bağlı olarak eşit tutarlarda amortismana (itfaya) tabi tutulurlar. Aktifleştirilen 6.000.000.000 liralık şerefiye bedeli, dönem sonlarında 5 yıl içinde eşit tutarlarda itfa (amorti) olunacaktır. 
(ABC) Limited Şirketi kuruluşu sırasında yapılan ve aktifleştirilen 2.000.000.000 liralık kuruluş gideri, 5 yıl içinde eşit tutarlarda itfa olunacaktır. 
4 yıl için kiralanan gayrimenkul üzerinde yapılan ve aktifleştirilen 4.000.000.000 liralık özel maliyet bedeli, 4 eşit tutarda itfa edilecektir. Kiralama süresi belli olmasaydı özel bedeli 5 yıl içinde itfa (amorti) olunacaktı. Bu nedenle dönem sonlarında gider yazılarak, dönemin karından düşülecek tutar 800.000.000 (4.000.000.000/5) lira olacaktı. Yukarıdaki örnekleri aynı işletme için verildiğini varsayarak, ilgili verilerin dönemsonu bilançosundaki görünümünü gösterelim.
Yukarıdaki bilançodan işletmenin maddi olmayan duran varlıklarının toplam değerinin 12.000.000.000 lira fakat net aktif değerinin (12.000.000.000 2.600.000.000) 9.400.000.000 lira olduğunu görüyoruz. Borçlara Ait Dönemsonu İşlemleri -18 Dönemsonunda işletmenin mali durumunun ve faaliyet sonuçlarının belirlenmesi için para ve sermaye piyasalarından sağlanan mali borçlar ile iş yaşamında senetli ve senetsiz borçlar şeklinde ortaya çıkan borçların işletmeye getirdikleri mali yüklerin saptanması ve işletme ile işletmeden alacaklı olanlar arasında borç alacak uygunluğunun sağlanması gerekir. Diğer bir ifadeyle dönemsonu sonuçlarının işletmenin dönemsonundaki borçlarının gerçek tutarı ile bu borçların faiz yükünün saptanması gerekir. Bu ünitede önce mali borçlardan banka kredileri, sonra senetsiz borçları gösteren BANKA KREDİLERİ “300 Banka Kredileri Hesabı” işletmelerin bankalardan çeşitli şekillerde (açık kredi, maddi teminat karşılığı kredi vb.) sağladıkları kredilerin izlendiği pasif karakterli bir bilanço hesabıdır Bu hesabın alacak tarafına bankalardan alınan krediler, kredi alınan bu bankalar tarafından işletme adına yapılan ödemeler, çekilen kredilere tahakkuk ettirilen faizler, borcuna ise, işletme adına alacaklı (kredi alınan) bankalara yapılan ödemeler kaydolunur. İşletmelerin bankalara kredi borcu olduğu sürece, bu kredi borcu kadar "Banka Kredileri Hesabı" alacak kalanı verir. Bu hesap, bir büyük defter hesabı olduğundan işletmenin kredi aldığı herbir banka ve şubesi için ayrıca yardımcı hesapların açılması gerekir. Bankalardan sağlanan kredilerin dönemsonu işlemlerinde izlenecek yol ve yapılacak işlemler ticari mevduatlar (Bankalar Hesabı) için yapılan işlemlerden farklı değildir. Bu işlemler kısaca şunlardır: • Öncelikle büyük defter hesabı olan “300 Banka Kredileri Hesabı” ile her bir banka için açılmış olan yardımcı hesapların, düzenlenen yardımcı defter mizanı aracılığıyla ön kontrol işlemi yapılır. • Sonra, alacaklı yani kredi veren bankalar, işletmeyle banka arasında gerçekleşmiş işlemlerin dökümünü gösteren hesap özetini gönderdiklerinde işletme, bankalardan gelen hesap özetlerindeki bilgi ve verilerle kendi defter ve hesaplarındaki kayıtları karşılaştırır. Farklılıklar varsa, nedeni araştırılır ve gerekli düzelme kayıtları yapılarak banka ile uygunluk sağlanır.
Özetlenen bu işlemlerden sonra, “300 Banka Kredileri Hesabı” ve ilgili yardımcı hesaplar dönemsonu itibariyle işletmenin bankalara olan kredi borçlarını gösterir. İşletmenin 31.12.200. tarihinde Banka Kredileri Hesabı ve yardımcı hesapları aşağıdaki gibidir:
Kredi sağlanan yukarıdaki üç bankanın 31.12.200. tarihi itibariyle gönderdikleri hesap özetleriyle, işletme hesaplarının kontrolü sonucunda şu durumlar belirlenmiştir. • Vakıflar Bankası B.c/h’tan alınan 1.600.000.000 lira kredinin, kayıtlara 1.500.000.000 lira alınmış gibi geçtiği görülmüştür. • Kredi alınmak üzere Garanti Bankasına teminat olarak verilen 1.000.000.000 liralık alacak senedinin borçlusu tarafından adı geçen bankadaki borçlu cari hesaba yatırıldığı; fakat bu işlemin işletmenin kayıtlarına geçmediği anlaşılmıştır. • Kredi alınan bu üç bankanın işletme aleyhine tahakkuk ettirdikleri faizler şöyledir: -Vakıflar Bankası B. c/h 1.200.000.000 -Garanti Bankası B. c/h 1.000.000.000 -Yapı ve Kredi Bankası B. c/h 600.000.000 Bu bilgilere göre işletmenin yapacağı düzeltme ve faiz tahakkuku ile ilgili kayıtlar aşağıdadır:
Yukarıdaki birinci maddede; alınan tutardan 100.000.000 lira eksik kaydedilen banka kredisi tutarı tamamlanmıştır. İkinci maddede; tahsil edilmiş olan ancak kaydının yapılmadığı anlaşılan senet tahsili işlemi bilanço düzenlenmeden önce fark edilerek envanter kayıtları sırasında kayda alınmıştır. Yevmiye defterinde yapılan bu dönemsonu kayıtlarının sadece banka kredileriyle ilgili olanlarını büyük ve yardımcı defter hesaplarına geçirelim. 
Dönemsonu bilançosunun pasif tarafında Banka Kredileri (47.900.000.000 36.000.000.000 ) 11.900.000.000 lira olarak yer alacaktır. Yüklə 0,97 Mb. Dostları ilə paylaş:
|
