İSLÂm düŞÜncesinde insan hüRRİyeti

280 Bkz.. eş-Şehristânî, el-Milel, I, 43, 45; Cârullah, Zühdî Hasan, el-Mu'tezile. Kahire. 1366/1947, s.5; Işık, Kemal, Mu'tezile'nin Doğuşu ve Kelâmı Görüşleri, Ankara, 1967 , s.69; Çağatay, Neşet- Çubukçu, İbrahim Agâh, İslâm Mezhebleri Tarihi, Ankara, 1976, s.110.

281 Abdulhamîd, a.g.e.. s.268

282 el-Hayyât, Ebu'l-Hüseyn Abdurrahîm b. Muhammed, el-İntisâr ve'r-Red alâ İbni'r-Râvendî el-Mülhid, nşr. Albert N. Nader. Beyrut, 1957. s.61-62; Abdulcebbâr, Şerh, s.390. krş. el-Eşarî, Makâlât, s.230; el-Mâturîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd, Akâid Risalesi, nşr. Yusuf Ziya Yörükân, İstanbul, 1959, s.13;

283 Abdulcebbâr, Şerh, s.332 vd.; krş. el-İsferâyînî, a.g.e., s.6I; el-Cüveynî, el-İrşâd, s.187; a.mlf., Lumâ1, s.163; el-Harpûtî, Abdullatîf, Tenkîhu'l-Kelâm, İstanbul, 1330, s. 234.

284 en-Nesefî, Ebu'l-Mu'în Meymûn b. Muhammed, Bahru'l-Kelâm, Mısır, 1329/1911, s.40.

285 el-Kabî, Ebu'l-Kâsım Abdullah b. Ahmed b. Mahmûd el-Belhî, el-Makâlât, tah. Fuâd Seyyid, (Abdulcebbâr'ın Fadlu'l-İ'tizâl'ı ile birlikte), Tunus, 1406/1986, s.63; en-Nesefî, Tabsıra, vr. 184 b- 185 a; a.mlf., et-Temhîd li Kavâ'idi't-Tevhîd, yazma, Süleymaniye Kütüphanesi Şehid Ali Paşa Bölümü, no: 1579, vr.52 b.

286 el-Kâ'bî, a.g.e.,s.63; Abdulcebbâr,el-Kâdî, el-Muhît bi't-Teklîf, tah. Ömer es-Seyyid Azmî, Kahire, tsz., s.229.

287 Abdulcebbâr, el-Kâdî, el-Muğnî fî Ebvabi't-Tevhîdi ve'l-Adl, Mısır, tsz.VIII, 3.

288 Bkz., Abdulcebbâr, Şerh, s.324; eş-Şehristânî, el-Milel, I,85. Fiilleri konu­sunda insanı hür ve bağımsız kabul eden Mu'tezile'nin ilk temsilcileri, insa­nı doğrudan fiilinin yaratıcısı olarak isimlendirmiyorlardı. el-Cüveynî (v.478/l085)'ye göre bunun sebebi; ilk Mu'tezilîlerin, Allah'tan başka yaratı­cı kabul etmeyen ve yaratma vasfını Allah'tan başkasına nisbet etmeyen Se­lefe yakın bir devrede yaşamış olmalarıdır. Ancak, daha sonra Ebû Alî el- Cübbâî (v.303/916) ortaya çıkınca insanı fiillerinin yaratıcısı olarak isimlen­dirdi ve ondan sonraki Mu'tezilîler de bu vasfı kullanarak insanı fiillerinin halikı (yaratıcısı ) olarak isimlendirdiler ( Bkz., el-Cüveynî, el-İrşâd, s.l88; en-Nesefî, Tabsıra,vr.l84 b-185 a; a.mlf., et-Temhîd, vr. 52 b; en-Nesefi, Ebu'1-Berekât, el-İ'timâd fî'I-İ'tikâd, vr.71 a). el-Cübbâl'den önceki Mu'tezilî­ler insanın fiilinin mucidi ve muhteri'i (icad edicisi) diye isimlendiriyorlar­dı. Ancak el-Cübbâî ve taraftarları, "yaratma" ile "icad"etme arasında bir fark görmediler ve insanı fiillerinin yaratıcısı olarak isimlendirdiler (Bkz., et-Taftâzânî, Şerhul-Akâid, s.l09). Bununla beraber Abdulcebbâr bu konuda daha çok "muhdis" (ihdas eden, meydana getiren ) tabirini kullanır ( Bkz.. Abdulcebbâr, el-Muğnî, VIII, 3; a.mlf., Şerh, s.332). Ancak, Abdulcebbâr." yaratma - halk " lafzının insan için de kullanılabileceğini söyler (Bkz., Ab­dulcebbâr,el-Muğnî, VIII, 162 vd.; a. mlf, Şerh, s.380).

289 es-Secde: 32/17.

290 Ahkâf: 46/13-l4. krş. el-Vâkı'a: 56/24.

291 et-Tevbe: 9/82.

292 et-Tevbe: 9/95.

293 el-Kehf: 18/29.

294 et-Teğâbün: 64/2.

295 Bkz, el-En'âm: 6/104; Yûnus: 10/30,108; Fussilet: 41/46; el-Müddessir: 74/38; el-İnsân: 76/3.

296 Bkz., Abdulcebbâr, Şerh, s.361-362.

297 el-Kehf: 18/29.

298 Abdulcebbâr, a.g.e., s. 362.

299 Bkz., Abdulcebbâr, Şerh, s.354 vd.

300 el-Mülk: 67/3.

301 Bkz., er-Râzî, Mefâtîhul-Ğayb XXX, 57.

302 Abdulcebbâr, a.g.e., s.355-356.

303 es-Secde: 32/7.

304 Abdulcebbâr. a.g.e., s.357.

305 Abdulcebbâr. a.g.e., s.357.

306 Mu'tezile'nin naklî delilleri hususunda geniş bilgi için bkz. Abdulcebbâr, Şerh, s.357 vd.

307 Bkz., Abdulcebbâr, el-Muğnî, VIII.308 vd.; a.mlf., Şerh, s.350 vd.

308 Osman, Abdulkerîm. Nazariyyetut-Teklîf, Beyrut, 1391/1971, s.346.

309 Bkz., Abdulcebbâr, el-Muğnî, VIII,6; a.mlf., Şerh, s.336-337; a.mlf., el-Muhît, s.340.

310 Bkz., Abdulcebbâr, Şerh. s.337.

311 Bkz., Abdulcebbâr, Şerh. s.362.

312 Bkz., Abdulcebbâr, a.g.e., s.332; krş. el-Cüveynî, el-İrşâd, s,201 vd.; eş-Şehristânî, Nihâyetü'l-İkdâm, s.79 vd.

313 Bkz., Abdulcebbâr, a.g.e., s.334 vd.; a.mlf., Fadlu'l-İ'tizâl, s.148; kış. el-Harpûtî, a.g.e., s.234.

314 Bkz., Abdulcebbâr, Fadlu'l-İ'tizâl. s.148; a.mlf., el-Muhît, s.340; krş. De Boer, a.g.e., s.109; Nader, AIbert Nasrî, Felsefctü'l-Mu'tezile. İskenderiye, 1950 ,1.5; Yazıcıoğlu, M. Said, a.g.e.. s.36-37.

315 Bkz., Abdulcebbâr, el-Muğnî, VIII, I09 vd. krş. en-Nesefî, Tabsıra. vr.185 a; en-Nesefî, Ebu'l-Berekât, el-İ'timâd. vr.71 b.

316 en-Nesefî, et-Temhîd, vr.54 b; en-Neşşâr, a.g.e., I. 482.

317 Bkz., Abdulcebbâr, Şerh. s.333-334. Geniş bilgi için bkz. a. mlf., el-Muğnî. VIII, 83 vd.

318 Abdulcebbâr, Şerh. s.345, 348-349, 357.

319 İbnHazm, a.g.e.,m,92.

320 Bkz., en-Neşşar, a.g.e., II, 480.

321 Bkz,. Abdulcebbâr, el-Muhît, s.342,398.

322 Osman, a.g.e.. s.343.

Mu'tezile içerisinde bazıları, sadece cisimlerin yaratılışını Allah'a nisbet ed­erek, arazların meydana gelişini, cisimlerin tabiatına bağlamaktadır. Meselâ, ateşin yakmasıyla, güneşin ısıtması, Allah'ın yaratmasıyla değil, bu cisimlerin tabiatından kaynaklanmaktadır. İhtiyar sahibi varlıkların hareket ve sükunları da öyledir. Canlının hareket etmesiyle, hareketsizliği onun tabiatından kaynaklanan tabiî bir durumdur. Muammer b. Abbâd es-Sülemî (v.220/835) bu görüştedir (Bkz., eş-Şehristânî, el-Milel, I, 66).

323 Abdulcebbâr, el-Muhît, s.399.

324 Abdulcebbâr, el-Muhît, s.398.

325 Abdulcebbâr, a.g.e.. s.398.

326 Bkz., Abdulcebbâr. a.g.e., s.399.

327 el-Eş'arî'nin hayatı hakkında geniş bilgi için bkz. Allard. Michel, Eş'ari’nin Hayatı, trc. Mustafa Said Yazıcıoğlu, A.Ü.İ.F.D.c.XXV'den ayrı basım, Ankara, 1981, s.457-476.

328 el-Eş'arî. Ebu'l-Hasan, el-Lumâ1 fî'r-Reddi alâ Ehli'z-Zeyği ve'1-Bida', Mısır, 1955, s.47.

329 Hûd: ll/l07.

330 el-Eş'arî, a.g.e., s.47; el-Bâkiilânî, Ebû Bekr Muhammed b. Tayyîb, el-İnsâf, nşr. Zâhid el-Kevserî, Mısır, 1382/1963, s.157.

331 el-Eş'arî. el-Luma', s.48; el-Bâkillânî, el-İnsâf, s.161.

332 el-Eş'arî. el-İbâne, s.53; el-Bâkillânî, Ebû Bekr Muhammed b. Tayyîb, Kitâbu't-Temhîd, ngr. Richard J.M.c. Carthy S. J. , Beyrut, 1957, s.280vd.; a.mlf,, el-İnsâf, s.157,

333 el-Eş'arî, el-Lumâ', s.56 vd.; a.mlf., el-İbâne, s.53 vd.; el-Bâkillânî, et-Tcmhîd, s.283; er-Râzî, Kelâm'a Giriş, s.196.

334 el-Eş'arî. Makâlât, s.294.

335 el-Bâkillânî. et-Temhîd. s.283.

336 el-Eş'arî, el-İbâne, s.54.

337 Bkz,. el-Bâkillânî, el-İnsâf, s.158.

338 Hûd: 11/118.

339 el-En'âm: 6A25.

340 Yûnus: 10/99.

341 Hûd: ll/107. 182

342 Osmân, a.g.e., s.372.

343 Bkz.. el-Eş'arî, el-İbâne, s.50 vd.; a.mlf., el-Lumâ', s.47 vd

344 Bkz., el-Bâkiîlânî, et-Temhîd, s.280 vd.; a.mlf., el-İnsâf, s.157

345 Bkz., Gölcük, Kelâm Açısından İnsan ve Fiilleri, s.101.

346 Bkz., el-Cüveynî, el-İrşâd, s.210; krş. a.mlf., Lumâ', s.165.

347 Bkz., el-Cüveynî, el-Akîde, s.35-36.

348 Bkz., er-Râzî, Kelâma Giriş, s.189-190; a.mlf., Meâlimu Usûli'd-Dîn, Mısır, tsz.s.78-80.

349 Gölcük, Şerafeddin-Toprak, Süleyman, Kelâm, Konya, 1988, s.202.

350 İzmirli, İsmail Hakkı, Yeni İlm-i Kelâm, İstanbul, 1340-1343,1,110.

351 İmam Mâturîdî'nin hayatı ve eserleri hakkında geniş bilgi için bkz.dep­rem, M.Saim, İrâde Hürriyeti ve İmam Mâturîdî, İstanbul, 1980, s.251-263; Işık. Kemal, Mâturîdî'nin Kelâm Sisteminde İman, Allah ve Peygamberlik Anlayışı, Ankara, 1980. s.7-21; Yazıcıoğlu, Mâturîdî Kelâm Ekolünün İki Büyük Sîması: Ebû Mansûr Mâturîdî ve Ebu'l-Mu'în Nesefi, A.Ü.İ.F.D., c. XXVIF den ayrı basım, Ankara, 1985.

352 el-Mâturîdî, et-Tevhîd, s.226; en-Nesefî, Tabsıra, vr.I93 b vd.

353 en-Nesefî Ebu'l-Berekât, el-İ'timâd, vr.71 a; İbn Hümâm, a.g.e., s.91

354 en-Nesefî, Tabsıra. vr.197 b.

355 Mâturîdiyye'nin naklî delilleri ve bunların geniş bir tahlili için bkz. Yazıcıoğlu, Maturidi ve Nesefi'ye göre İnsan Hürriyeti Kavramı, s.115 vd.

356 en-Nesefî, Tabsıra, vr.I93 b.

357 en-Nesefî, a.g.e.,vr.192 b.

358 el-Maturîdî. et-Tevhîd, s.286 vd.

359 Sâbûnî. Nûreddîn Ahmed b. Mahmûd b. Ebî Bekr, el-Bidâye fî Usûli'd- Dîn (Mâturîdiyye Akaidi), nşr. Bekir Topaloğlu, Ankara, 1979, s.71.

360 İbn Hilmâm, a.g.e.,s,119.

361 es-Sâbûnî, a.g.e., s.71.

362 en-Nesefî, Ebu'l-Berekât. el-İ'timâd, vr.80 a.

363 el-Maturîdî, et-Tevhîd, s.226.

364 Bkz, el-Mâturîdî, a.a.e., s.225-226.

365 Fussilet: 41/40

366 el-Hacc: 22/77.

367 el-Vakıa: 56/24.

368 el-Mâturîdî, a.g.e., s.225. krş en-Nesefî, et-Temhîd, vr.53 a.

369 İbn Hümâm, a.g.e., s.112.

370 el-Mâturîdî, a.g.e., s.226.

371 Yazıcıoğlu, a.g.e.. s.59.

372 Bkz.. el-Mâturîdî, et-Tevhîd.. s.225-226,239,243.

373 en-Nesefî. Bahni'l-Kelâm, s.40.

374 en-Nesefî, et-Temhîd, vr. 54 a.

375 Bkz., es-Sâbûnî, a.g.e.. s.72.

376 Bkz., İbn Hümâm, a.g.e., s.lll,112.

377 İbn Hümâm,a.g.e., s.112.

378 Bkz., İbn Hümâm, a.g.e., s.112-113.

379 Bkz., el-Harpûtî, a.g.e., s.240; Aydın, Ali Arslan, İslâm İnançları ve Felse­fesi (Tevhîd ve İim-i Kelâm), İstanbul. 1979 , s.345; krş.Yüksel, Emrullah, Eş'arîler ile Maturîdîler Arasındaki Görüş Ayrılıkları, Atatürk Ü.İ.F.D., sayı, IX, Erzurum, 1990, s.4.

380 Aydın, a.g.e., s.345.

381 Yüksel, a.g.mak., s.4.

382 el-Harpûtî, a.g.e., s.240; Yüksel, a.g.mak., s.4-5.

383 Yüksel, a.g.mak., s.5.

384 İzmirli, a.g.e., 1,113.

385 Bkz., İbn Hümâm. a.g.e., s.112-113.

386 Bkz., el-Mâturîdî, et-Tevhîd, s.243; el-Harpûtî, a.g.e.,s.241.

387 Bkz., Gölcük. Kelâm Tarihi, 1992, s. 105.

388 el-Cüveynî, el-İrşâd, s. 237.

389 el-Cüveynî, a.g.e., s. 238.

390 Bkz., el-Cüveynî, a.g.e., s. 237 vd.: a.mlf., el-Akîde, s. 40-41.

391 Nâşiu'I-Ekber, a.g.e.,s. 93; el-Cüveynî, el-İrşâd, s. 240.

392 el-Cüveynî, a.g.e., s. 240.

393 el-Cüveynî. a.g.e., s. 240.

394 el-Cüveynî, a.g.e., s. 241.

395 el-Cüveynî, el-Akîde, s. 40.

396 el-Cüveynî, el-Akîde, s. 41.

397 el-Cüveynî, a.g.e 5.41; krş. a.mlf., el-İrşâd, s.248.

398 el-Cüveynî, el-İrşâd, s. 242.

399 Bkz,. el-Cüveynî, a.g.e., s. 243 vd.

400 Bkz., es-Saffât: 37/102-107.

401 Bkz., el-Cüveynî, el-İrşâd, s. 246.

402 Bkz.. el-Cüveynî, a.g.e. , s. 249; krş. el-Bâkillânî, et-Temhîd. s. 283.

403 el-Cüveynî, a.g.e. . s. 249; a.mlf.. el-Akîde, s. 41; krş. el-Eş'arî, el-İbâne an Usûli'd-Diyâne, Kahire, 1385, s. 54.

404 ez-Zümer: 39/7.

405 Bkz., el-İnsan: 76/5-6.

406 el-Cüveynî, el-İrşâd, s. 250.

407 Bkz., el-Cüveynî, el-Akîde, s. 33,34' deki M. Zâhid el-Kevserînin notu.

408 Bkz., el-Cüveynî, el-İrşâd, s. 210; krş. a.mlf., Luma', s. 165. 2

409 Bkz., el-Cüveynî, el-İrşâd, s. 210 vd.

410 Bkz., el-Cüveynî, a.g.e., s. 248.

411 Bkz., el-Cüveynî, a.g.e., s. 211.

412 Bkz., el-Cüveynî. a.g.e., s. 211,214; krş. s. 254-255.

413 Eş'arîlere karşı yürütülen bu baskı hareketi için bkz. es-Sübkî, a.g.e., V, 176; İbn İmâd, a.g.e., 111,359; İzmirli, a.g.mecm., s. 5.

414 Bkz., el-Cüveynî, el-Akîde, s. 30, 35,36, 39.

415 Bkz.r el-Cüveynî, a.g.e., s. 35.

416 Bkz., el-Cüveynî, el-Akîde, s. 30.

417 Bkz., el-Cüveynî, a.g.e., s. 30.

418 Bkz., el-Cüveynî, a.g.e., s. 30.

419 el-Cüveynî, el-Akîde, s. 38.

420 Bkz.. el-Cüveynî, el-İrşâd, s. 211, 214, 254-255.

421 el-Cüveynî, el-Akîde, s. 39.

422 el-Bakara: 2/74.

423 el-Cüveynî, a.g.e., s. 40.

424 el-Cüveynî, a.g.e., s. 40.

425 Bkz.. el-Cüveynî. el-Akîde, s. 35.

426 kış. el-Mâturîdî, et-Tevhîd, s. 225-226; en-Nesefî, et-Temhîd, vr. 53 a; es-Sâbûnî. a.g.e., s. 72; İbn Hümâm, a.g.e., s. 112.

427 Bkz., el-Cüveynî, a.g.e., s. 32 vd.

428 el-Ciircânî, Tarîfât, s.ll ,115.

429 el-Ciircânî, a.g.e., s.ll

430 el-Ciircânî, a.g.e., s.115.

431 Bkz.. el-Kâ'bî. a.g.e., s.63; Abdulcebbâr, el-Muğnî, VIII, s.3; kış. el-Bağdâdî, Usûlü'd-Dîn, s.135; eş-Şehristânî. el-Milel, 1,47.

432 Gardet, E.I., I, 412 " Allah " mad.: Abdulhamid, a.g.e.. s.268.

433 Gölcük, Kelâm Açısından İnsan ve Fiilleri, s.168.

434 el-Hayyât, a.g.e,, s.61-62; Abdulcebbâr, Şerh, s.390; krş.el-Eş'arî. Makâlât. s.230.

435 el-Eşarî, a.g.e., s.230.

436 el-Mâturîdî, Akâid Risalesi, s.13.

437 Osman, a.g.e.. s.325.

438 Abdulcebbâr, Şerh, s.390,396.

439 el-Hayyât, a.g.e., s.62.

440 el-Kâ'bî. a.g.e., s.63.

441 el-Kâ'bî, a.g.e., s.63. krş. en-Neşşâr, a.g.e.,I, 481

442 el-Kâ'bî, a.g.e., s.64.

443 el-Eş'ari. el-İbâne, s.57; a.mlf., el-Lumâ', s.93; el-Bâkillânî, et-Temhîd, s.286; el- Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed. Kavâidu'l-Akâid, tah. Mûsâ Muhammed Ali, Beyrut, 1405/1985, s.195.

444 el-Eş'arî,el-Luma, s.93.

445 Bkz., el-Eş'arî, a.g.e., s.93-94; el-Bâkillânî, et-Temhîd, s.287; a.mlf.,el-İnsâf, s.47; el-Cüveynî, el-İrşâd, s.217 vd.

446 Bkz., el-Eş'arî, a.g.e., s.95.

447 Bkz.. el-Eş'arî, el-İbâne, s.57.

448 Bkz., es-Sâbûnî, a.g.e., s.54; Şeyhzâde. Abdurrahîm b. Ali, Nazmu'l-Ferâid ve Cem'u'l-Fevâid, Mısır, 1317 h., s.52.

449 Bkz.. el-Eş'arî, el-Luma, s.96; el-Bâkillânî, et-Temhîd, s.287.

450 Bkz., el-Cüveynî, el-İrşâd, s. 208 vd.

451 Bkz., el-Cüveynî, el-Akîde, s. 30 vd.

452 Bkz., er-Râzî, Meâlimu Usûli'd-Dîn, Mısır, tsz., s.82.

453 Bkz., er-Râzî, a.g.e., s,83-84; krş. el-Cüveynî, el-Akîde, s.36 (M.Z. el-Kevserî'nin notu).

454 Bkz., el-Mâturîdî, et-Tevhîd, s.256 vd. krş. a.mlf., Akâid Risalesi

455 en-Nesefî, Tabsira, vr.198 b.

456 en-Nesefî, a.g.e., vr.199 a,199 b.

457 İbn Hümâm, a.g.e., s.108-109.

458 el-Mâturîdî. et-Tevhîd, s.256; en-Nesefî. Tabsira. vr.168 b; a.mlf., et- Temhîd, vr.46 a. 46 b

459 el-Mâturîdî, a.g.e., s.256; en-Nesefî. Tabsira, vr.168 b; krş. İbn Hümâm, a.g.e., s.113 vd.

460 Bkz..el-Pezdevî. a.g.e.. s.165-166; es-Sâbûnî, a.g.e.. s.163.

461 Bkz.. Yazıcıoğlu, a.g.e., s.79.

462 Bkz., Şeyhzâde, a.g.e., s.51-52.

463 el-Pezdevî, a.g.e., s.176.

464 es-Sâbûnî, a.g.e., s.64; krş.el-Pezdevî, a.g.e., s.176.

465 ş. Şeyhzâde, a.g.e., s.52.

466 el-Cüveynî, el-İrşâd, s.215; a.mlf., Luma', s. 165; krş.a.mlf., el-Akîde, s. 30 vd.

467 el-Cüveynî, el-İrşâd, s. 215- 216; krş. el-Bakillânî, et-Temhîd, s. 286.

468 Bkz., el-Cüveynî, a.g.e., s. 216,

469 Bkz., el-Cüveynî, el-İrşâd, s. 215; a.mlf., Luma', s. 165.

470 Bkz., el-Cüveynî, el-İrşâd, s. 216.

471 el-Cüveynî, a.g.e., s. 217.

472 el-Cüveynî. el-İrşâd, s. 217-218.

473 el-Cüveynî: a.g.e., s. 218.

474 Bkz., el-Cüveynî. el-İrşâd. s.218.

475 el-Cüveynî, a.g.e., s. 218.

476 el-Cüveynî, a.g.e., s. 219.

477 el-Cüveynî. a.g.e., s. 219.

478 el-Cüveynî, Luma'. s. 165.

479 Bkz.. el-Eş'arî, el-Luma', s. 95.

480 Bkz., el-Bâkillânî, et-Temhîd, s. 288.

481 el-Cüveynî, el-İrşâd, s. 223.

482 Bkz.. el-Hayyât, a.g.e., s. 61, 62; Abdulcebbâr, Şerh, s. 390: Osman, a.g.e.. s. 325; krş. el-Eş'arî, Makâlât, s.230.

483 el-Cüveynî, a.g.e., s. 223 vd.

484 Bkz., el-Cüveynî, el-Akîde. s. 30 vd

485 el-Cüveynî, el-Akîde, s.30.

486 el-Cüveynî, a.g.e., s. 30-31.

487 el-Cüveynî, a.g.e., s. 31-32.

488 el-Cüveynî, el-Akîde, s. 34-35

489 el-Cüveynî, a.g.e., s. 35.

490 Bkz., el-Cüveynî, a.g.e., s. 35.

491 el-Cüveynî. a.g.e., s. 35.

492 - Bkz., el-Cüveynî, a.g.e., s. 35.

493 el-Cüveynî, el-Akîde, s.36.

494 Bkz., el-Cüveynî. a.g.e., s. 37.

495 Krş. el-Mâturîdî, et-Tevhîd, s. 256; en-Nesefi Tabsıra, vr. 198 b., 199 a, 199 b.; İbn Hümâm, a.g.e., s. 108-109.

496 Bkz., eş-Şehristânî, Nihayetti'1-İkdâm, s. 78.

497 Bkz.T Ebu'l-Müntehâ, Ahmed b. Muhammed el-Mağnisâvî, Şerhul-Fıkhi'I-Ekber, İstanbul, 1307, s.13.