İSLÂm prensipleri ansiklopediSİ

7-qqABBASİLER hV[,_A2 : Hulefa-i Raşidin’den sonra hilafete geçen iki ha­nedandan ikincisi. Abbasi halifeleri, Peygamber Efendimizin amcası Hz. Ab­bas’ın soyundan oldukları için bu isimle şöhret bulmuşlardır.

Abbasi soyundan gelen Ebu-l Abbas Abdullah es-Seffah Mi.749 (Hi. 132) tari­hinde Kufe’de Ebu Müslim-i Horasani’nin de desteğiyle ilk Abbasi halifesi olarak hilafet makamına geçti.(Bak: Hilafet)

Bundan sonra eski Enbar şehrini imar ederek burasını Haşimiye adıyla hila­fet merkezi yaptı. Abdullah’dan sonra kardeşi ve halife olan Ebu Cafer Mansur, Bağdad şehrini kurarak başkent yaptı. Bazı halifelerin Samarra şeh­rinde ikamet et­melerine rağmen Bağdad şehri esas merkez olarak nihayete kadar devam etti. Ab­basi halifeleri Ebu Cafer Mansur’dan itibaren bilhassa Harun-er Reşid ve oğlu Me’mun zamanında matematik, tıb, felsefe gibi ilimlere ait olan Yunan kitabları Arabçaya tercüme edilmiştir. Bu sebeble de Avrupa felsefesinin İslâm dünyasında bazı menfi tesirleri görülmüş ve buna karşı da başta İmam-ı Gazali olmak üzere İs­lâm büyükleri mukabele etmiş­lerdir.

8- İslâm memleketlerinden yalnızca İspanya, Endülüs Emevilerinin elinde ka­lıp, diğer yerler, Abbasi halifelerinin idaresinde bulunuyordu. Hin­distan ve Maveraünnehir de bu sınırlara dahil idi. Abbasiler devrinde kültür, imar işleri iler­lemiş ve milli gelir çok artmış, bu medeniyet üç kıtaya yayıl­mıştı. Ancak devletin sı­nırlarının çok geniş olması, merkeziyetçi idareye fazla imkân vermi­yor ve idareyi güçleştiriyordu. İkinci Hicri asrın sonundan itiba­ren Abbasi hali­feleri adına hutbe okunan bazı emirlikler kuruldu. Bunlardan Afrikiyye’de Beni Ağleb, Horasan’da Beni Tahir, daha sonra Beni Leys ve Âl-i Saman, Mısır’da Beni Tulün hükümetleri en önemli olanlarıdır. Bu hü­kümetler gittikçe bağlılık­larını azaltmağa başladılar. Ni­hayet önce Büveyhiler, sonra Selçuklular Irak’ı da ellerine geçirerek Emir-ül Ümera (Emirler Emiri) ünvanıyla Bağdad’da dahi hüküm sürmeğe başladılar.

Ancak hilafet ilga edilmiyerek halifelerin sadece ünvanı kalmıştı. Dör­düncü Hicri asrın ortalarında Batı Afrika’dan gelip, Mısır’ı zabt ve Kahire’yi merkez yapan Fatımiler hilafet iddiasında bulundular. Böylece Abbasilerin Afrika kıta­sında hü­kümleri ve hutbeleri ortadan kalktı. Şam bölgesi ise bazan Fatımilere, bazan Abba­silere tabi oldu. Altıncı Hicri asrın ortalarında Fatı­miler yıkılınca Salahaddin-i Eyyubi Mısır’da Abbasilerin hakimiyetini yeni­den kurdu. O sırada Haçlılar, Şam ve civarını istila ettiklerinden Salahaddin-i Eyyubi, Atabeylikler ve diğer Türk hükü­metleriyle beraber Haçlılarla kahra­manca mücadele etti.

9- Abbasi Devleti her geçen gün kuvvet ve itibarını kaybediyordu. Son Ab­basi halifesi olan Musta’sım dinine çok bağlı ve sünni idi. Veziri olan İbn-i Alkami ise Şii olup, halifeye sadık değildi. Devleti bu idare ediyordu. Abba­si­leri yıkıp, Şii dev­leti kurmak istiyordu. Bunun için Moğol hükümdarı Hülagu’nun Bağdad’ı alarak halifeliği yıkmasını ve kendinin de ona vezir ol­ma­sını arzu ediyordu. Şamanist olan Cengiz’in torunu Hülagu’nun müşaviri Nasırüddin Tusi de Şii olup durmadan Bağdad’ı almasını teşvik ediyordu. Neti­cede Hülagu’nun ikiyüzbin kişilik kuvveti karşısında duramadı. Bağdad teslim olduğunda insanlık tarihinin en büyük vahşetle­rinden biri cereyan etti. Halife yanındakilerle birlikte idam edildi. Dörtyüzbinden fazla müslüman kı­lıçtan ge­çirildi. Milyonlarca İslâm kitabı Dicle’ye atıldı. Güzel şe­hir harabeye döndü. Böylece 524 senelik Abbasi Devleti yıkıldı. Bu yıkılışın önemli müsebbiblerinden olan vezir İbn-i Alkami’ye hiçbir vazife verilmedi. Zillet içinde o sene öldü. Ancak Hülagu istilasından kurtulan Abbasi halifelerinden biri 1261 (Hi. 659)da Mısır’a gitti. Orada hüküm sürmekte olan Memluk sultan­larından Baybars tarafından Kahire’de halife ilan edildi. Abbasilerin bu kolu da Mısır’da 1517 (Hi. 923) tarihine kadar devam edip bu esnada hilafet makamında bulunan III. Müte-vekkil Alallah, hilafeti kendi arzusuyla Mısır ve Hicaz Fatihi Yavuz Sultan Selim Han’a teslim etti. Selçuklular ve Memluklerdeki Abbasi halife­leri, müslümanların sadece manevi imamı idiler. Devlet idaresini sultanlar yürütü­yordu.^(*)

10- Bağdad’da hüküm süren asıl Abbasi hilafeti 750 (Hi. 132) tarihinden 1258 (Hi. 656) tarihine kadar 508 sene, Mısır’daki kolu da 1261 (Hi. 659)dan 1516 (Hi. 923) tarihine kadar 255 sene toplam 763 sene devam etti. Bağdad Abbasilerinin yı­kılmasıyla Mısır Abbasilerinin kurulması arasında 3 senelik bir fetret devri vardır. Bağdad’daki asıl Abbasilerden 37, Mısır’daki Abbasi­lerden 17 halife vazifede bu­lundular.