Исследование в XXI веке апреля, 2023 г 357 Oʻzbek tilshunosligining shakllanishida professor ayub gʻulomovning
Yüklə 0,76 Mb. Pdf görüntüsü
|
часть 1 « Новости образования : исследование в XXI веке » апреля , 2023 г 358 Shu ma'noda oʻzbek tilshunosligining zamonaviy fan yoʻnalishi darajasida shakllanishi va rivojlanishining ilk sahifasi sifatida tarixda qolgan XX asr boshlaridagi tilshunoslik merosini tadqiq etish milliy manfaatlarimizni ta'minlash, ma'naviy qadriyatlarimizni tiklash ishlarida katta ahamiyat kasb etadi. Oʻzbek tilshunosligida bu davr tili va tilshunosligi keng koʻlamda oʻrganilmoqda. Turkologiyada, jumladan, oʻzbek tilshunosligining rivojlanishiga hissa qoʻshgan olimlarmiz, tilning barcha qirralarini ochib bergan, jahon tilshunosligi qatoriga qoʻshishga muyassar boʻlgan. Biroq tilshunoslik sohasi bilan shugʻullangan jonkuyarlarning ilmiy asarlarini oʻrganish masalasi tizimli yoritilgan emas. XX asrning boshlarida shakllana boshlagan oʻzbek nazariy tilshunosligi bugungi kunga kelib, zamonaviy tilshunoslikning tarkibiy qismiga aylandi. Umumturkiy tilshunoslik uchun ham nazariy, ham amaliy manba boʻlgan M.Qoshgʻariy, A.Navoiy, Zamaxshariy, Abu Xayyon kabi zabardast olimlar ilmiy ishlarini eslamaslik mumkin emas. Zamonaviy oʻzbek tilshunosligi haqida fikr bildirilganda esa Fitrat, Elbek, Gʻozi Olim Yunusov, Ashurali Zohiriy, Abdulla Avloniy, Shorasul Zunnun kabi til ilmining nazariy rivojiga ma'lum darajada hissa qoʻshgan koʻplab oʻzbek fidoyi olimlar bilan bir qatorda E.D.Polivanov, A.K.Borovkov, N.Kononov, V.V.Reshetov, S.N.Ivanov kabi rus olimlarining nomlarini ham tilga olib oʻtish zarur. XX asrning 20-30-yillarida ijod qilgan oʻzbek adiblarining badiiy, ilmiy va publitsistik asarlarini tadqiq qilish boʻyicha bir qator ishlar amalga oshirildi. Bunga M.Qurbonova, B.Toʻychiboev, M.Yoʻldoshev, Yo.Sayidov, F.Bobojonov, D.Ne'matova, T.Togʻaev, Z.Chorieva, L.Jalolova va boshqalarning ishlarini koʻrsatish mumkin. Mustaqillik yillariga nazar soladigan boʻlsak, oʻzbek tilshunosligiga hissa qoʻshgan olimlarda ilmiy asarlari oʻrganish bilan bogʻliq boʻlgan ayrim ishlar qilingan. Tilshunosligimizning ilmiy-nazariy tadqiqot obyekti boʻlishi mumkin boʻlgan muammolar XX asrning 30-yillaridan boshlab jiddiy oʻrganila boshlandi. Aynan shu davrda oʻzbek tilshunosligida rus olimlari A.N.Kononov, S.E.Malov K.K.Yudaxin, E.D.Polivanov, A.K.Borovkov, V.Reshetov kabi yirik tilshunoslar bilan bir qatorda oʻzbek tilshunosligida oʻz maktabini yaratgan olim A.Gʻulomov iste'dodli tilshunoslar F.Abdullaev, T.Ibrohimov, A.Ibrohimov, S.Usmonov, F.Kamolov, T.Salimov, U.Tursunov, E.Fozilovlar qatorida edi. Olim oʻzbek tili grammatik qurilishi tizimini yaratish maqsadida jahon lingvistik tahlil va tasnif usulini asosiy mezon sifatida belgilab, oʻz qarashlarini sinxron-formal tasnif metodi vositasida yaratdi. Olimning ishlariga sinchkovlik bilan e'tibor qaratilsa, oʻzbek ilmiy tilshunosligi taraqqiyotida ham sistem struktur, ham substantsional tilshunoslikning haqiqiy asoschilaridan ekanligiga amin boʻlamiz. Sinxron-formal tasnif metodi XX asrning 40-80 yillariga qadar oʻzbek tilshunosligida yetakchilik qilganligiga qaramay, 70-yillardan boshlab Sh.Shoabdurahmonov, Gʻ.Abdurahmonov, M.Asqarova, O.Usmonov, A.Rustamov, M.Mirzaev, F.Ubaeva, A.Xojiev, M.Mirtojiev, I.Qoʻchqortoev kabi va ulardan keyingi bir qator etakchi olimlar ishlarida kuzatildi. Oʻzbek tilshunosligidagi yechimini topmayotgan muammolar xususida olimlarimiz tunu kun izlanishlar olib bormoqdalar. Jumladan, tilshunos olimlaridan biri B.Toʻychiboev |