Ixtisas: tspx kurs: II fənn: Orfoqrafiya və orfoepiynın əsasları

Şəkilçilərin bir cür yazılması.

• 
  varı- qalxanvarı, yüngülvarı və s.
  
• 
  dar – məhsuldar, evdar və s.
  
• 
  daş – silahdaş, məsləkdaş, sirdaş və s.
  
• 
  şəkilçi halında bitişik yazılan dək qoşaması. (dağadək, evədək)
  
• 
  sifət düzəldən –i şəkilçisi; xarici, qərbi, cənubi və s.
  
• 
  feli bağlama düzəldən –kən şəkilçisi: almışkən, oxuyarkən və s.
  
• 
  –kar şəkilçisi; xilaskar, tələbkar, təmizkar və s
  
• 
  –gil şəkilçisi: xalamgil, əmimgil və s.
  
• 
  –laq şəkilçisi: qışlaq, otlaq, çaylaq və s.
  
• 
  –stan şəkilçisi: Gürcüstan, dağıstan və s. Samitlə bitən sözlərdə -stan şəkilçisindən əvvəl sözün son hecasındakı saitə uyğun olaraq qapalı saitlərdən biri ə, i, u, ü əlavə olunur; dağıstan, Monqolustan.
  
• 
  Felin icbar növünün şəkilçisi- t: anlat, oxut və s.
  
• 
  Ön şəkilçilər –na: nabələd, nalayiq, nacins və s. -ba: baməzə və s. –bi: bisavad və s.
  

İki cür yazılan şəkilçilər.

• 
  İsmin yönlük hal şəkilçisi –a, -ə; dağa, yola, dilə və s.
  
• 
  Felin arzu formasının şəkilçisi –a, -ə; yaza, gəzə, bilə və s.
  
• 
  Mürəkkəb zərf düzəldən şəkilçi –a, -ə; qaça-qaça, gülə-gülə
  
• 
  Felin əmr formasının I şəxs cəm şəkilçisi: -ar, -ək; tutaq, gedək, görək və s. Saitlə bitən şəkilçidən əvvəl –y artırılır: dilləyək.
  
• 
  Feldən sifət düzəldən şəkilçi: -ağan, -əyən: qaçağan, uçağan və s.
  
• 
  Feldən düzələn alt əl: azalmaq, düzəlmək.
  
• 
  –an, -ən şəkilçisi
  
• 
  –anda, -əndə: oturanda, duranda
  
• 
  –ar, -ər şəkilçisi: alar, olar, uçar və s.
  
• 
  –araq, -ərək şəkilçisi: qaçaraq, uçaraq
  
• 
  –ası, -əsi: olası, gedəsi
  
• 
  –acaq, -əcək: qalacaq, gedəcək, duracaq
  
• 
  –da, -də: bağda, yolda, ulduzda
  
• 
  –dan, -dən: candan, dostdan
  
• 
  Fel düzəldən –la, -lə: başla, dişlə, yolla və s.
  
• 
  –la, -lə qoşma şəkilçisi: atamla, ağılla
  
• 
  –lar, -lər: dağlar, yollar
  
• 
  –lan, -lən: bağlan-maq, yollan-maq
  
• 
  –laş, -ləşşəkilçisi: yaxşılaşmaq, pisləşmək
  
• 
  İnkar şəkilçisi: -ma, -mə: qazma, baxma, qoyma
  
• 
  İsim düzəldən –ma, -mə şəkilçisi: qazma, bükmə
  
• 
  –maq, -mək şəkilçisi: yazmaq, oxumaq
  
• 
  –madan, -mədən şəkilçisi: oxumadan, yazmadan
  
• 
  –malı, -məli: oxumalı, yazmalı, yatmalı
  
• 
  –mayınca, -məyincə: yazmayınca, bilməyincə
  
• 
  –sa, -sə şəkilçisi: alsa, olsa, varsa
  
• 
  –san, -sən şəkilçisi: dursan, bilərsən
  
• 
  –ca, -cə şəkilçisi: qaraca, xırdaca, quruca
  

Dörd cür yazılan şəkilçilər:

• 
  –qı, ğı, qu, ğu, gi, ki, kü, gü: silgi, sürtkü
  
• 
  –qın, ğın, qun, kin, gun, gün, kün: çaşqın, tutqun
  
• 
  –dı, di, du, dü: yazdı, qırdı
  
• 
  –dır, dur, dir, dür xəbər şəkilçisi: qışdır, yazdır.
  
• 
  Felin icbar növünün şəkilçisi: -dır, dir, dur, dür: yazdır, pozdur
  
• 
  –dıqda, dikcə, duqca, dükdə: yazdıqca, olduqca
  
• 
  –dıqda-duqda, -dikdə- dükdə: dedikdə, gəldikdə
  
• 
  –dığı-duğu, -diyi-düyü şəkilçisi: oxuduğu, aldığı
  
• 
  Sifət düzəldən –ıq, ik, uq, ük: çapıq, pozuq
  
• 
  –ib, ub, ıb, üb: yıxıb, qurub.
  
• 
  –ıl, il, ul, ül: açıl, doğul
  
• 
  Feldən isim düzəldən –im, ım, üm, um şəkilçisi: atım, tutum, udum
  
• 
  əmr forması isim düzəldən –ım, im, um, üm: udum, biçim, büküm
  
• 
  Birinci şəxsin təkinin mənsubiyyət şəkilçisi: im, ım, um, üm: yazdım, elim
  
• 
  I şəxsin cəminin mənsubiyyət şəkilçisi: -imiz, ımız, umuz, ümüz: arzumuz, anamız
  
• 
  Feldən isim düzəldən şəkilçi: -in, ın, un, ün: axın, qoşun.
  
• 
  Yiyəlik hal şəkilçisi: -in, ın, un, ün: ağacın, odunun
  
• 
  Təsirli fel əmələ gətirən şəkilçi –in, ın, un, ün: çalın, sayın, bilin (yın, yin, yun, yün) anlayın, oxuyun.
  
• 
  Əmr forması II şəxsi cəm şəkilçisi: -iniz, ınız, unuz, ünüz: alınız, əyləşiniz. Saitlə bitən isimlərdə yınız, yunuz, yiniz, yünüz: deyiniz, yoxlayınız.
  
• 
  –ıncı, inci, uncu, üncü: qırxıncı, onuncu
  
• 
  –incə, ınca, üncə, unca: dolunca, görüncə
  
• 
  Feldən ad düzəldən –inc, ınc, ünc, unc: qorxunc, gülünc
  
• 
  İndiki zaman şəkilçisi: -ır, ir, ur, ür: alır, olur, gəlir
  
• 
  Təsirli fel düzəldən –ır, ir, ur, ür: qaçır-maq, uçur-maq
  
• 
  Təsirli fel düzəldən –ıt, it, ut, üt: axıtmaq, bərkitmək.
  
• 
  Feldən isim düzəldən –ıntı-inti, -untu-üntü: qazıntı, çəkinti
  
• 
  Feldən ad düzəldən –ıcı, ici, ücü, ucu: vurucu, seçici, sürücü.
  
• 
  Feldən isim düzəldən –iş, ış, uş, üş: çağırış, duruş, eniş
  
• 
  Felin qarşılıq növü düzəldən şəkilçi: ış, iş, uş, üş: yazış-maq, vuruşmaq
  
• 
  –lı, li, lu, lü: qarlı, qırlı
  
• 
  Lıq, lik, luq, lük: daşlıq, otluq.
  
• 
  mış⁴ : yazmış
  
• 
  mı ⁴ : azmı, çoxmu
  
• 
  kı ⁴ : axşamkı, onunku
  
• 
  sız ⁴ : saysız, adsız
  
• 
  əmr forması III şəxsin təkinin şəkilçisi sın⁴ : bilsin, görsün
  
• 
  siniz ⁴ : gedəsiniz, alasınız
  
• 
  tı ⁴: ağartı, xorultu
  
• 
  çi ⁴: topçu, yazıcı.
  

•