Jarayonida o'quvchilarnl

bosqich. Organik kimyoni o'qish jarayonida o'quvchilar bog' _I uzunligi, valent burchak, modda molekulalarining fazoviy shakli _vl bilan tanishadilar. Fazo to'g' risidagi falsafiy tasavvurlarni tu­

shun1b oladilar. Organik moddalarning gomologik qatori misolida
miqdor o'zgarishlardan sifat o'zgarishlarga o'tish ko'rib chiqiladi. Moddalar orasidagi genetik bog'lanish moddiy dunyoning birligi va o'zaro bog'liqligini ifodalab beradi. Aminokislotalarning ikki­ yoqlarna funksiyasi ulardagi ichki qarama-qarshilikni va qarama­ qarsh11iklar birligini ko'rsa ta di.

3. 
   bosqich. Materiya harakatining kimyov1y shakli to'g'risida o'quvchilarning tasavvurlari ilmiy-tabiiy va falsafiy darajada bir tizimga keltiriladi.
   

Dunyoqarashni shakllantirishning zaruriy sharti va asosiy vo­ sitasi predmetlararo bog'lanishni amalga oshirishdir. Predmetlar­ aro bog'lanish nazariy material (nazariya, qonun, tushuncha, faktla r) o'zlasht irilishi nat ijasida, ko'nikma va mala kalar hosil qilinganda, kimyoviy ishlab chiqarishga bog'liq muammolar bi­ lan tanishilganda amalga oshiriladi.
Kimyoning boshqa fanlar mazmuni bilan uzviy bog'lanishiga bir necha rnisol keltiramiz. Kimyoning biologiya bilan o'zaro bog'liqligini kimyoviy elementlarning biologik ahamiyati, mod­ dalaming fiziologik ta'siri, ayrim elementlaming tabiatda ayla­ ni.-.hini ko'rib chiqish orqali ko'rsatish mumkin (masalan, azot va uglerodning tabiatda aylanishi). Bu ayniqsa, materiyaning yo'qolib ketmasligiga yaqqol dalil bo'ladi.
Elementlarning tabiiy zaxiralari va ularning tarqalish joyi bo'yicha geografiya fani, fizikaviy hodisa va xossalar yordarnida esa fizika fani bilan predmetla raro bog'lanishni tushuntirish mumkin. Chunki kimyoviy jarayonlar sodir bo'lganda fizikaviy hodisalar kelib chiqadi. Masalan, kimyoviy reaksiyada issiqlik, yorug'lik ajralishi, moddalar rangining o'zgarishi va boshqalar. Materiya­ ning doimiy mavjudligini asoslaydigan modda va energiyaning saqlanish qonuni kimyo va fizika fanlarining umumiy qonuni hisoblanadi.
11






Matematika fani bilan kimyoniug bog'liqligi k:imyoviy masala­ lar yechishda, grafiklar tuzishda, qonunlarning matcmatik ifo­ dasini chiqarishda yaqqol namoyon bo'ladi.
Kimyoning boshqa predmetlar bilan uzviy bog'liqligini ko'r­ satishdan asosiy maqsad - dunyoning bir butun zamonaviy il­ miy qiyofasini o'quvchilar ongida shakllantirishdir.

2. 
   Kimyoai o'qitishda tarbiya turlarida• foydalanish ₍
   

Kimyo darslarida mustaqillik va demokratik jamiyat qurish g'oyalariga sodiq bo'lgan o'quvchilarni tarbiyalash barkamol av­ lodning o'sib yetishL hida muhim ahamiyatga ega. O'zbekistonning tabiiy kimyoviy zaxiralarida Mendeleyev davriy sistemasidagi de­ yarli hamma elementlarning mavjudligi, ulardan kimyoviy mah­ sulotlar ishlab chiqarilayotganligini ha.yon etish, shuningdek, ba'zi metallar, masalan, oltinning tabiiy zaxiralari jihatidan Res­ publika dunyo miqyosida to'rtinchi o'rinda, ishlab chiqarish ji­ hatidan 7-o'rinni egallashi va shu kabilarni bayon etish o'quv­
chilami o'z vata niga sadoqat, vatan boyliklari bilan faxrlanish _r
ruhida tarbiyalashda muhim ahamiyat kasb etadi.
G'oyaviy tarbiya vatanparvarlik va baynalmilal tarbiyaga bevosita
bog'liq. Vatanpaxvarlik tarbiyasi yurtimizda amalga oshiri1ayotgan tub _r
islohotlarni bayon etishda, zamonaviy mashinasozlik, kimyoviy
ishlab chiqarishlar yutuqlarini aytish bilan tushuntiriladi. Bay­ nalmilal tarbiyani arnalga oshirishda dunyodagi turli mamlakatlar olimlari tomonidan davriy sistemadagi 120 ga yaqin k:imyoviy ele­ mentlaming kashf etilishi, kirnyoviy qonun va nazariyalaming yaratilishini bayon etish muhirn ahamiyat kasb etadi.
Kimyoni o'qitishda mehnat tarbiyasini amalga oshirish mumkin. Bunda o'quvchila rning kimyoviy moddalar bilan ishlashi, kimyoviy tajribalar o'tkazishi, ulaming malaka va ko'­ nikmalarini shakllantirishda muhirn omil hisoblanadi. Kirnyoviy idish va asboblar bilan ishlash, mahsulot ishlab chiqarishga oid hisoblashlar o'tkazish ko'nikmalarini shakllantirish kimyogar ixtisosligini tayyorlashda katta ahamiyatga ega. O'quvchilarni kimyogar mutaxassisligiga qiziqtirishda darsda mavzuga oid mah­ sulot ishlab chiqarishlarni bayon etish bilan amalga oshiriladi.
32
Kimyoviy jarayonlarning o'quvchilar tomonidan o'tkazilishi (amaliy ishJarda) bu mehnat tarbiyasining negizi hisoblanadi.
Shaxsni shak.lla ntirish jarayonida o'quvchilarga ekologik tar­ biya be rish alohida o'rinni egallaydi O'qituvchi bu masalaga ikki tomonlama yondashadi: 1) inson va tirik organizmlar hayot fao­ liyatidagi kimyoviy jarayonlarning ahamiya tini bayon etish. Masalan, stratosferada ozon qatlamining hosil bo'lishi, molekul­ yar azotning tabiiy hodisalar natijasida bog"langan azotga ayla­ nishi va boshqalar. Bu holatlar kimyoning tirik tabiatdagi ijobiy ahamiyatiui ko'rsatadi; 2) kimyoviy ishlab chiqarishning atrof­ muhitga ta'sirini o'rganmay turib, zavodlar qurish og'ir oqibat­ Jarga oJib kelishi (masa lan, Tojikistondagi alyuminiy zavodi) ko'rsatiladi. Bu esa iusonpaivarlik g'oyalari asosida tabiatdan foy­ dalanish tuyg'usiui keltidb chiqaradi. Atrof-muhit muhofazasiga oid ishlar estetik tarbiyaga ham to'g'ri keladi.
Kimyo o'qitishda estetik tarbiyani amalga oshirish o'quvchi­ laming kimyoviy jarayonlarni o·rganishga bo'lgan qiziqishlarini oshiradi. Masalau, laboratoriya va amaliy mashg"ulotlarni o'tka­ zishda toza va oq xalatJa r kiyish, tajriba bajariJgaudan so'ng kim­ yoviy idishJarni tozalab yuvish, kimyoviy qurilmalarni estetik did bilan yig"ish, tajriba o'tkazish estetikasini egallash va boshqalar.
Yangi pedagogik texnologiyalarni o'quv jarayoniga joriy qi­ lishda musiqa va ashula fragmentidan foydalanish o'quvchilami dars jarayouiga bo'lgan qiziqishlarini orttiradi, dars samaradorli­ gining yuqori bo'lishiga olib keladi.
Nazorat savollari va tops•iriqlari