Ájiniyaz atındaǵı Nókis Mámleketlik pedogogikalıq Institutı Tábiyiy pánler fakulteti

Juwmaqlaw

Ókinish penen aytamız, insan jırtqısh qusqa unamsız munasábette boladı. Jaqın ótmishte olar zıyankes esaplanıp, maqsetli qırılǵan edi. Durıs, kóp jırtqıshlar waqtı kelip úy jójeleri hám tawıqlardı, qara qus búrkitler qozılardı tutadı. Ulıwma alǵanda bolsa jırtqısh qus kem sanlı hám olardan bolǵan zálel de kem. Búgin jırtqısh qus ásirese Orta Aziyada tarqalǵan úlken payda keltiriwi tastıyıqlandı, sebebi olar awıl xojalıǵi zıyankes-kemiriwshilerdi qırıp taslaydı.

Ózbekstan aymaǵında jırtqısh qustıń 41 túri bar bolıp, olar úsh shańaraqqa: suwqırǵıy, qırǵıy hám suńqarlarǵa bólinedi. Olardan 19ı Ózbekstan Qızıl Kitabına kiritilgen. Nurata taw dizbeginde, Aydar-Arnasay kóller sisteması hám Qızılqumnıń qublası -arqa bóleginde jırtqısh qustıń 32 túri, 17 sin quradi hám 15si ushıp ótedi hám qıslaydı.
Haywanat baǵınıń jańa orını Respublikamız ǵárezsizligin qolga kirgizgennen keyin 1997-jılda jumısqa tusirilgen bolıp, 22, 7 gektar maydandı iyeleydi.
Búgingi kúnde haywanat baǵında dúnyanınıń túrli aymaqlarınan keltirilgen 440 túrdegi haywan baǵılmaqta. Tashkent haywanat baǵı 1998- jıldan baslap Yevro- Aziya haywanat baǵları hám akvariumları aymaqlıq assotsatsiyasınıń aǵzası esaplanadı. Ol dúnyadaǵı 80nen artıq haywanat baǵları menen sheriklik etip kelmekte.
Haywanat baǵında qustıń 100 den artıq túri saqlanadı. Bul jerde olardıń jasawı ushın barlıq sharayatlar jaratıp berilgen.Haywanat baǵında saqlanıp atırǵan jırtqısh qus 18 turdi qurap, derlik barlıǵı respublikamız faunasında ushraydı. Tek And kondorı dep atalatuǵın tur biziń faunamizda ushıramaydı.Tashkent haywanat baǵındaǵı jırtqısh qustıń kúnlik awqat ratsionı túrli bolıp, muǵdarı onıń salmaǵına salıstırǵan halda alınǵan.Tashkent haywanat baǵındaǵı jırtqısh qustan 18 túrdiń jasawı, biologiyası hám jasaw sharayatı baqlawlar hám dereklerdegi maǵlıwmatlarǵa tiykarlanıp jarıtıldı. Haywanat baǵında saqlanıp atırǵan jırtqısh qustıń derlik barlıǵı kem ushraytuǵın qus esaplanıp, ekologiyalıq sebepler áqibetinde kóplegen qus wákilleriniń sanı jıldan-jılǵa azayıp barıp atır hám olar Qızıl kitapǵa kiritilip atır.