Ájiniyaz atındaǵı Nókis Mámleketlik pedogogikalıq Institutı Tábiyiy pánler fakulteti

2.2 Xalıqaralıq hám Ózbekstan Qızıl kitabına kiritilgen quslardıń túrleri:

1-súwret. Suwqırǵıy,Skopa,Pandion.

Tábiyattan kem ushıp ótiwshi nominal kenje túr esaplanıp, olar tiykarınan xorezm walayatında jasaydı hám derlik bárshe aymaqlardan ushıp ótedi. Jasaytuǵın orınları tegislikler hám taw etegindegi suwı tınıq háwizler. Olardıń sanı hárdayım kem bolǵan. Kóbeyiw ushın uyalawı Ámiwdáryanıń tómengi bólegi sanawlı hám turaqlı esaplanadı. Suwqırǵıydıń kemeyip ketiwine alıp keliwshi qademler: Suw rejiminiń ózgeriwi aqıbetinde jasaw orınlarınıń jemiriliwi, elektr uzatıw dizimlerinde nabıt bolıwları sıyaqlılar esaplanadı. Bul túrlerdi kóbeytiriw jolǵa qoyılmaǵan. Qorǵaw sharaları sıpatında awlaw sheklengen hám CITECtiń II-joybarına kiritilgen.

2-Súwret. Uzın quyrıqlı Suwbúrkit, Orlan-dolgoxvost.

Házirde joq bolıp ketip atırǵan, ushıp ótiwshi túr bolıp, qubla Aral boyında kóshiw,Ámiwdárya háwizi boylap Termizden Úrgenishke shekem kóshiw hám qıslaw; Qızılqum shólinde ushıp ótiw waqıtlarında ushıraydı. Jasaw jayları bolsa tegisliktegi úlken suw háwizleri, dáryalardıń toǵaylı qayırları esaplanadı. Sanı: 1960-jıllarda bir neshe on danası ushar edi, házirde sanawlısı, tiykarınan ushıp ótiwshi hám qıslawshı zonalarında tabıldı. Bul quslardıń tarqalıwına hámde házirgi waqıtta azayıp ketiwine alıp keliwshi qademler Aral háwizlerinde suw rejiminiń ózgeriwi aqıbetinde jasaw orınlerınıń joǵalıwı,brakonerlik esaplanadı. Bul quslar kóbeytirilmegen.

3- súwret. Aq quyrıqlı suwbúrgit.

Tábiyattan kem ushıraytuǵın, ushıp ótiwshi nominal kenje túr bolıp, arqa Aralboyı, Ferǵana walayatınan tısqarı derlik bárshe aymaqlarda tarqalǵan. Tegislik hám taw eteklerindegi iri suw háwizleri jasaw orınlerı esaplanadı. Sanı hárdayım kem bolǵan. Aral háwizlerinde suw rejiminiń ózgeriwi aqıbetinde jasaw orınlarınıń joǵalıwı, brakonerlik sıyaqlılar bul quslardıń keń tarqalıwın sheklewshi jaǵday bolǵan. Házirgi waqıtta dúnya haywanat baǵlarında kóbeytiw ámelge asırılmaqta. Qorǵaw sharalı sıpatında awlaw sheklengen hám CITECtiń I- joybarına kiritilgen.

4-súwret. Baltajutar, Borodach, Gypaetus barbatus ( Linneus, 1758).

Tábiyattan kem ushıraytuǵın otırıqshı qus. Lokal tarqalǵan túr. Tarqalıw aymaqları Batıs Tyanshan, Batıs Pamir – Alay, Qızılqum shóli. Jasaytuǵın orınları tawlardıń óte joqarı bólekleri, tegislikler. Sanı 60-70 jubı uyalaydı. Ulıwma palapanları menen birge – 200ge jaqın. Jabayı tuyaqlılar sanınıń kemeyip ketiwi bul túrdiń tarqalıwın sheklewshi jaǵday bolıp esaplanadı. Kóbeyiw sharaları sıpatında dúnya haywanat baǵlarında kóbeytiriledi. Awlawdı sheklew qorǵaw sharaları esaplanıp, CITECtiń II- joybarına kiritilgen.

5-súwret. Qumay, Snejniy grif, Gyps himalayensis (Hume, 1869).

Tábiyattan kem ushırasatuǵın qus esaplanıwshı otırıqshı, lokal tarqalǵan nominal kenje qus esaplanadı. Gisar, Batıs Tyan shan, Túrkistan taw dizbeklerinde tarqalǵan. Tawlardıń orta hám joqarı bóleklerinde jasaydı. Sanı jaǵınan hárdayım kem bolǵan. Boljamlarǵa kóre ulıwma sanı 20 dan aspaydı. Jabayı tuyaqlılar sanınıń kemeyip ketiwi olarıń kóbeyiwin sheklewshi jaǵday bolıp tabıladı. Kóbeytiw sharaları sıpatında dúnya haywanat baǵlarında kóbeytilmekte. Awlaw sheklengenligi hám CITECtiń II-joybarına kiritilgenligi menen qorǵaw sharaları kórilgen.

6-súwret.Aq baslı qumay, Belogoviy sip, Gypus fulvus (Hablizi 1783).

Bul jırtqısh qus otırıqshı, Mozaik tarqalǵan nominal kenje túr esaplanıp, tarqalıw orınları Batıs Tyan shan, Batıs Pomir – Alay tawlarınıń etek hám orta bóleklerinde jasaydı. 1980-jıllarda shama menen 140 jubı bolǵan. Sanı áste aqırınlıq penen kemeyip barmaqta. Olardıń kóbeyiwin sheklewshi jaǵdaylar jabayı tuyaqlılar sanınıń kemeyip ketiwi hámde brakonerlik bolıp tabıladı. Dúnya haywanat baǵlarında kóbeytiriw alıp barılmaqta. Qawipsizlik sharaları sıpatında awlawdı sheklew hám CITECtiń II- joybarına kiritilgenligi belgilep qoyılǵan.

7-súwret.Tasqara, Chyorniy grif, Aegypius monachus (Linnaeus, 1766).

Otırıqshı jasawshı mozaik tarqalǵan nominal kenje qus túri bolıp, Batıs Tyanshan , Batıs Pomir- Alay, Boqantaw, Tamdıtaw qaldıq tawları hámde Arqa Evropada tarqalǵan. Tawlardıń etek hám orta bóleklerinde jasaydı. 1980-jıllarda 80 ge jaqın jubı bar bolǵan. Ahırǵı márte Gissar taw dizbeklerinde 75-80 uyalawı bar bolǵan. Bul qustıń tarqalıwın sheklewshi jaǵdaylar jabayı tuyaqlılar sanınıń kemeyip ketiwi hámde brakonerlik bolıp tabıladı. Kóbeyiw sharaları dúnya haywanat baǵlarında alıp barılmaqta yaǵnıy kóbeytirilmekte. Awlaw sheklengenligi hámde CITECtiń II- joybarına kiritilgenligi qorǵaw sharaları bolıp xizmet etedi.

8-súwret.Jılanbúrgit, Zmeeyad, Circaetus gallicyus (S.G.Gmelin,1788).

Házirgi waqıtta qısqarıp baratırǵan ushıp ótiwshi Túrkistan kenje túri. Bul jırtqısh qus derlik hámme jerde tarqalǵan bolıp, jasaw aymaqları: qumlı shóller, toǵaylıqlar, qaldıq tawlar, tawlardıń etekleri esaplanadı. Sanı jaǵınan 1970-1980- jıllarda 20 ǵa jaqın uyalawshı jubı bar bolǵan. Sheklewshi jaǵdaylar qurǵaq jerlerdi ózlestiriwi bolıp tabıladı. Bul túrlerdi kóbeytw ámelge asırılmaǵan bolıp, házirgi waqıtta haywanat baǵlarında saqlanadı. Qorǵaw sharaları sıpatında awlaw qadaǵan etilgenligi hámde CITECtiń II- joybarına kirgizilgenligi bolıp tabıladı.

9-súwret.Shól- bóktarǵısı, Stepnoy lun, Cirsus macrourus ( S. G. Gmelin, 1771).

Qızıl kitapqa kirirtilgen bul jırtqısh qus ushıp ótiwshi túr bolıp esaplanadı. Qızılqum, Ámiwdárya, Sırdárya, Zarafshan, Surxandárya aymaqlarında tarqalǵan. Jasaw orınları bolsa tegislikler bolıp tabıladı. Sanı 1970-1980- jıllarda ushırawı ádetiy edi, ayrım orınlarda kóp bolǵanlıǵı ádebiyatlarda keltirip ótilgen. Shól hám yarım shól zonalarındaǵı qorıq jerleriniń ózlestiriliwi bul quslardıń tarqalıwındaǵı sheklewshi jaǵdaylar bolıp esaplanadı. Kóbeytiriw sharaları ámelge asırılmaǵan. Házirgi waqıtta awlaw qadaǵan etilgenligi hám CITECtiń II- joybarına kiritilgenligi qorǵaw sharaları etip belgilep qoyılǵan.


10-súwret.Pallas balıq búrgiti.
Orta Aziya, tiykarınan, Ózbekstan dáryaları,atap aytqanda, Ózbekstan dáryaları háwizlerinde ushraytuǵın iri jırtqısh qus. Bul joǵalıp ketiw qáwipi astında turǵan tur bolıp, dúnya xalqı 1000 den kemdi quraydı. Pallas balıq búrkiti qúdiretli qus bolıp, ol tiykarlanıp balıqlar menen azıqlanadı, biraq ol teńiz shayanı hámde qurbaqa sıyaqlı basqa suw haywanların da awlaydı. Orta Aziya, atap aytqanda, Ózbekstannıń dárya jaǵasındaǵı ormanları hám suw-batpaq jerlerinde kóbeyetuǵın turaqlı qus. Kóbeyiw máwsimi fevral ayında baslanadı hám mayǵa shekem dawam etedi, bul dáwirde qus suw háwizleri qasındaǵı biyik tereklerge úlken uyalar quradı. Pallas balıq búrkiti joǵalıp ketiwi ushın tiykarǵı jaǵdaylar jasaw jaylarınıń joǵalıp ketiwi hám degradatsiyasi, sonıń menen birge, adamlar tárepinen awlanıw bolıp tabıladı. Dárya jaǵasındaǵı ormanlar hám batpaq jerlerdiń wayran bolıwı, sonıń menen birge, bóget hám basqa suw infraqurılmalardıń qurılısı túrler ushın uyqas jasaw ortalıǵınıń joǵalıp ketiwine alıp keldi. Bunnan tısqarı, qus geyde dástúriy medicinada hám bezew ushın isletiletuǵın párleri hám dene bólimleri ushın awlanadı. Pallas balıq búrkitin qorǵaw ushın Ózbekstanda bir qansha qorǵawlatuǵın aymaqlar, atap aytqanda, Shatqal biosfera rezervati hám Zamin milliy baǵı jaratıldı, bul túrler jáne onıń jasaw jayları ushın qawipsiz turar jay esaplanadı. Túrlerdi jáne onıń jasaw ortalıǵın qorǵaw zárúrligi haqqında xabardarlıqtı asırıw hám insan iskerliginiń bul ekotizimlerge tásirin minimallastırıw ámeliyatların ilgeri jıljıtıw ushın tábiyaattı qorǵaw programmaları hám háreketleri de ámelge asırıldı.

11-súwret.Qızılqanat (vanellus gregarius).

Xalıq aralıq Tábiyaattı Qorǵaw Birlespesi (IUCN) tárepinen joǵalıp ketiw qáwipi astında bolǵan qus túri esaplanadı. Bul kóshpenshi qus bolıp, Qazaqstan hám Rossiya sahralarında kóbeyedi, Jaqın Shıǵıs hám Arqa Afrikada qıslaydı. Qızılqanat - ayriqsha qara hám aq párleri, qara tós toshmasi hám uzın, jińishke, teris qaratılǵan esaplaǵıshqa iye bolǵan orta bo'yli suver. Ol tiykarınan shıbın-shirkeyler menen azıqlanadı, sonıń menen birge, urıqlar hám basqa mayda omırtqasız haywanlar menen azıqlanadı. Qızılqanat ushın tiykarǵı qawipler jasaw orınlarınıń joǵalıp ketiwi hám degradatsiyasi, ań qılınıw, adamlar hám sharwa malları tárepinen tınıshsızlanıw bolıp tabıladı. Shóllerdiń jasaw orınların awıl xojalıǵı jerlerine aylandırıw, sharwa mallarınıń hádden tıs otlawı, jollar hám trubalar sıyaqlı infratizimlerdiń qurılısı túrlerdiń azayıwına sebep boldı. Qızılqanat ushın tábiyattı qorǵaw háreketleri qorǵalatuǵın aymaqlardı jaratıw, jasaw jayların qayta tiklew hám basqarıw hám izertlew programmaların óz ishine aladı.Kóship juretuǵın túrler hám olardıń jasaw jayların qorǵaw boyınsha xalıq aralıq háreketlerdi muwapıqlastırıwǵa qaratılǵan kóship juretuǵın túrler tuwrısındaǵı konventsiya (CMS) hám Afrika -YevroAziya kóship juretuǵın suw qusların saqlaw tuwrısındaǵı pitim (AEWA) dizimine kiritilgen.


12-súwret.Ullı bustard (Otis tarda).

Otis tarda qus shańaraǵına tiyisli iri qus túri. Bul dúnyadaǵı eń salmaqli ushqısh qustan biri bolıp, erkekleriniń salmaǵı 20 kilogrammǵa shekem, urǵashıları bolsa 6 kilogrammǵa shekem jetedi. Ullı Bustard ayriqsha kóriniske iye, gúńgirt-kúlreń párleri, aq qarnı, uzın moyın hám ayaqları menen ajralıp turadı. Ullı burqaq Evropa hám Aziyada, atap aytqanda, Ózbekstanda otlaq hám sahralarda ushraydı. Ol tiykarınan shıbın-shirkeyler, mayda sútemiziwshiler hám ósimlikler menen azıqlanadı. Urıqlanıw máwsiminde erkekleri tamaq qaltaların isiredi hám qanatların jayıwdı óz ishine alǵan názik tanısıw kórsetiwlerin ámelge asıradı. Ullı Bustard Xalıq aralıq Tábiyaattı Qorǵaw Birlespesi (IUCN) tárepinen jasaw jayların joytıw, ań qılıw hám basqa abaylar sebepli hálsiz dep klassifikaciyalanadı. Otlaqlardıń awıl xojalıǵı jerlerine aylantırılıwı, urbanizatsiya, jollar hám elektr uzatıw liniyalari sıyaqlı infratuzimlerdiń qurılısı túrlerdiń azayıwına sebep boldı. Ullı Burqaq góshi hám párleri ushın da awlanadı. Ullı Burqaqtı saqlaw boyınsha háreketler qorǵalınatuǵın aymaqlardı jaratıw, jasaw jayların qayta tiklew hám basqarıw, monıtorıń hám izertlew programmaların óz ishine aladı. Tur, sonıń menen birge, kóship juretuǵın túrler hám olardıń jasaw jayların qorǵaw boyınsha xalıq aralıq umtılıw-háreketlerdi muwapıqlastırıwǵa qaratılǵan kóship juretuǵın túrler tuwrısındaǵı konventsiya (CMS) hám Afrika -Yevroaziya kóship juretuǵın suw qusın saqlaw tuwrısındaǵı pitim (AEWA) dizimine kiritilgen.

13-súwret.Aq baslı úyrek (Oxyura leucocephala).

Xalıq aralıq tábiyattı qorǵaw birlespesi (IUCN) tárepinen joǵalıp ketiw qáwipi astında bolǵan súńgigish úyrek túri. Bul ayriqsha aq bas hám moyinli orta shamadaǵı úyrek, qara denesi hám aq ushı bar. Erkekleriniń kókiregi qara hám qızıl -qońır, urǵashıları bolsa qońır-kúlreń tós hám sarg'ish-qońır kózlerge iye.Aq baslı úyrek Evropanıń qublasında, Arqa Afrikada, Batıs hám Oraylıq Aziyada dushshı suwlı batpaq hám sayız kóllerde ushraydı. Ol tiykarlanıp suw ósimlikleri menen azıqlanadı, lekin kishi omırtqasızlar hám balıqlardı da jeydi. Aq baslı úyrek ushın tiykarǵı qawipler jasaw jaylarınıń joǵalıp ketiwi hám degradatsiyasi, awlanıw hám qızıl úyrek sıyaqlı kiritilgen túrler menen báseki bolıp tabıladı. Suw-batpaq jerlerdiń awıl xojalıǵı jerlerine aylantırılıwı, urbanizatsiya, bógetler hám basqa suw xojalıǵı imaratlarınıń qurılısı túrlerdiń azayıwına sebep boldı. Aq baslı úyrekti saqlaw boyınsha háreketler qorǵawlanatuǵın aymaqlardı jaratıw, jasaw jayların qayta tiklew hám basqarıw, monıtorıń hám izertlew programmaların óz ishine aladı. Tur, sonıń menen birge, kóship juretuǵın túrler hám olardıń jasaw jayların qorǵaw boyınsha xalıq aralıq háreketlerdi muwapıqlastırıwǵa qaratılǵan kóship juretuǵın túrler tuwrısındaǵı konventsiya (CMS) hám Afrika -Yevroaziya kóshpenshi suw qusın saqlaw tuwrısındaǵı pitim (AEWA) dizimine kiritilgen.


13-súwret.Sakar suńqar (Falco cherrug).

Jırtqısh qus túri bolıp, Xalıq aralıq tábiyattı qorǵaw birlespesi (IUCN) tárepinen joǵalıp ketiw qáwipi astındaǵılar qatarına kiredi. Bul qanatları keńligi 120 sm ge shekem bolǵan, arqa hám qanatları ayriqsha toq qońır, qarınnıń tómengi bólegi quwarǵan, júzinde qara " murt" belgisi bolǵan iri suńqar. Urǵashıları erkeklerinen úlkenlew bolıp tabıladı. Jalpı suńqar Oraylıq Aziya, Arqa Evropa hám Jaqın Shıǵıstaǵı ashıq otlawlar, sáhra hám shólde ushıraydı. Ol tiykarınan kemiriwshiler sıyaqlı mayda sútemiziwshiler menen azıqlanadı, lekin qus sonday-aq súyretilip juretuǵınlardı da jeydi. Saker Lashın ushın tiykarǵı qawipler jasaw jaylarınıń joǵalıp ketiwi hám degradatsiyasi, ań qılıw hám qawip salıw bolıp tabıladı. Otlaqlardıń awıl xojalıǵı jerlerine aylantırılıwı, sharwa mallarınıń hádden tıs otlawı, jollar hám elektr uzatıw liniyalari sıyaqlı infratuzimlerdiń qurılısı túrlerdiń azayıwına sebep boldı. Suńqar, sonıń menen birge, suńqar awı hám dástúriy kiyimde isletiletuǵın párleri ushın awlanadı. Saker lashındı saqlaw boyınsha háreketler qorǵalatuǵın aymaqlardı jaratıw, jasaw jayların qayta tiklew hám basqarıw, monıtorıń hám izertlew programmaların óz ishine aladı. Tur, sonıń menen birge, kóship juretuǵın túrler hám olardıń jasaw jayların qorǵaw boyınsha xalıq aralıq umtılıw-háreketlerdi muwapıqlastırıwǵa qaratılǵan kóship juretuǵın túrler tuwrısındaǵı konventsiya (CMS) hám Afrika -Yevroaziya kóship juretuǵın suw qusın saqlaw tuwrısındaǵı pitim (AEWA) dizimine kiritilgen.

14-súwret.Qara qanatlı pratinkol (Glareola nordmanni).

Pratinkoller shańaraǵına tiyisli qus túri. Orta Aziyada, atap aytqanda, Ózbekstanda kóbeyetuǵın, Afrika hám Qubla Aziyada qıslaytuǵın kóshpenshi qus. Qara qanatlı pratinkol ayrıqsha kóriniske iye, qońır-kúlreń párler, aq qarın hám aq sızıqlı qara qanatları bar. Qara qanatlı pratinkol otlaqlar, batpaq jerler hám awıl xojalıǵı atızları sıyaqlı atızlarda jaylasqan. Ol tiykarınan ushıw waqtında tutatuǵın shıbın-shirkeyler menen azıqlanadı. Kóbeyiw máwsiminde erkekler urǵashılardı tartıw ushın hawa kórsetiwlerin ámelge asıradı, sonday-aq hawada biyik ushıp, biyik dawısta qońıraw qıladı. Qara qanatlı pratinkol Xalıq aralıq tábiyaattı qorǵaw birlespesi (IUCN) tárepinen jasaw jayların joytıw, ań qılıw hám basqa qawipler sebepli qáwip astında qalǵanlar qatarına kiredi. Otlaqlardı awıl xojalıǵı jerlerine aylandırıw, batpaq jerlerdi keptiriw hám pestitsidlardan paydalanıw túrdiń azayıwına sebep boldı. Qara qanatlı pratinkol birpara aymaqlarda azıq-túlik hám sport ushın da awlanadı. Qara qanatlı pratinkoldi saqlaw boyınsha háreketler qorǵawlanatuǵın aymaqlardı jaratıw, jasaw jayların qayta tiklew hám basqarıw, monıtorıń hám izertlew programmaların óz ishine aladı. Tur, sonıń menen birge, kóship juretuǵın túrler hám olardıń jasaw jayların qorǵaw boyınsha xalıq aralıq umtılıw-háreketlerdi muwapıqlastırıwǵa qaratılǵan kóship juretuǵın túrler tuwrısındaǵı konventsiya (CMS) hám Afrika -Yevrosiyo kóship juretuǵın suw qusın saqlaw tuwrısındaǵı pitim (AEWA) dizimine kiritilgen.


15-súwret.Shıǵıs imperator qara qus búrkiti (Aquila heliaca).
Qara qus búrkitler shańaraǵına tiyisli jırtqısh qus túri. Bul úlken qara qus búrkit bolıp, qanatları 2, 4 metrge shekem hám salmaǵı 6 kilogrammǵa shekem jetedi. Arqa imperator qara qus búrkiti ayriqsha kóriniske iye, toq qońır párleri, reńi quwarǵan bası hám moynı, kúshli tumsıǵı hám tırnaqları bar. Arqa imperator qara qus búrkiti Evropa hám Aziyada, atap aytqanda, Ózbekstanda otlaqlar, sáhralar hám ormanlar sıyaqlı aytaqırlarda ushraydı. Ol tiykarınan mayda sútemiziwshiler, qus hám súyretilip juretuǵınlar menen azıqlanadı. Kóbeyiw máwsiminde erkekler hám urǵashılar terekler yamasa jar taslarda úlken uyalar quradı. Arqa imperator qara qus búrkiti Xalıq aralıq tábiyaattı qorǵaw birlespesi (IUCN) tárepinen jasaw jayların joytıw, ań qılıw hám basqa qawipler sebepli hálsiz dep klassifikaciyalanadı. Otlaqlar hám ormanlardıń awıl xojalıǵı jerlerine aylantırılıwı, urbanizatsiya, jollar hám elektr uzatıw liniyalari sıyaqlı infratúzimlerdiń qurılısı túrlerdiń azayıwına sebep boldı. Arqa imperator qara qus búrkiti góshi hám párleri ushın da awlanadı. Arqa imperator qara qus búrkitin saqlaw boyınsha háreketler qorǵalınatuǵın aymaqlardı jaratıw, jasaw jayların qayta tiklew hám basqarıw, monıtorıń hám izertlew programmaların óz ishine aladı. Tur, sonıń menen birge, kóship juretuǵın túrler hám olardıń jasaw jayların qorǵaw boyınsha xalıq aralıq háreketlerdi muwapıqlastırıwǵa qaratılǵan kóship juretuǵın túrler tuwrısındaǵı konventsiya (CMS) hám Afrika -Yevroaziya kóship juretuǵın suw qusın saqlaw tuwrısındaǵı pitim (AEWA) dizimine kiritilgen

16-súwret.Sarıtós (Sylviparus modestus).

Modestus qus shańaraǵına tiyisli kishi qus túri. Orta Aziyanıń tawlı aymaqlarında, atap aytqanda, Ózbekstanda da ushraydı. Sarıtós ayriqsha kóriniske iye bolıp, sarı tós hám qarın, qara bas hám aq bettiń almasına iye. Sarıtós iynejapıraqlı hám aralas ormanlarda ushraydı, ol jerde tiykarınan shıbın-shirkeyler hám órmekshiler menen azıqlanadı. Bul social qus bolıp, kóbinese kishi suruvlarda ushraydı hám hár qıylı dawıslarǵa iye. Sarıtós házirde qáwip astında emes, eger jasaw jaylarınıń joǵalıp ketiwi hám páseńlewge dus keliwi keleshekte túrlerge qáwip tuwdırıwı múmkin. Sarıtós saqlaw boyınsha háreketler qorǵawlınatuǵın aymaqlardı jaratıw hám populyatsiyalar monıtoringin óz ishine aladı.

17-súwret. Kuyka (shól mıqqıyı), Stepnaya pustelga, Falco naumanni (Fleischer, 1818).

Jasaw jaǵınan ushıp ótiwshi túr bolıp, Batıs Tyanshan, Batıs Pamir-Alay, Qızılqumnıń qaldıq tawlarında tarqalǵan. Jasaw jayları bolsa tegislikler hám taw aldı aymaqları. San jaǵınan, shama menen 500ge jaqın uyalawshı jubı bolǵan. Aymaqlardıń xojalıq maqsetinde ózlestiriliwi sebepli jasaw jaylarınıń wayran qılınıwı olardıń kóbeyiwin sheklewshi jaǵday bolıp esaplanadı. Kóbeytiw sharaları kórilmegen. Qorǵaw sharaları sıpatında awlaw qadaǵan etilgenligi hámde CITECtiń II- joybarına kirgizilgenligi bolıp tabıladı.