Joqarı bilimlendiriw, pán hám innovaciyalar ministrligi NÓkis innovaciyaliq instituti «Tastıyıqlayman» Oqıw isleri boyınsha prorektor

14-tema. Atlıqlardıń baylanıs - munasábet kategoriyalari.
Jobası
1.Atlardıń baylanıs-munasábet kategoriyalari:
2. Atlıqlar daǵı iyelik kategoriyasi.
3.Atlar daǵı seplik formalarınıń morfologiyalıq -sintaktik qásiyetleri.
Atlıqlardıń baylanıs munasábet kategoriyalari Joba : 1. Otning mánis gruppaları. 2. Otning grammatik kategoriyalari
1-§. Zat -buyım, adamlardıń atı, termini bolǵan sózler gruppası at dep ataladı. Atlar kim? ne? qayer? sorawlarınan birine juwap boladı.
• 1-§. Zat -buyım, adamlardıń atı, termini bolǵan sózler gruppası at dep ataladı. Atlar kim? ne? qayer? sorawlarınan birine juwap boladı.
• Atlar iyelik, seplik sıyaqlı sóz ózgertiw, túrli mánis hám wazıypa ushın qollanıwshı wazıypalas sırtqı kórinislerge hám de ayriqsha sóz soǵılıw sistemasına egaligi menen ajralıp turadı.
• Atlardıń zárúrli belgilerinen biri olardıń sapa, san, almasıq, peyil hám usıl distributsiyasida keliwi, yaǵnıy olar menen birika alıwı bolıp tabıladı: úlken jay, ekinshi kurs, barlıq insan, kitap oqııw, kóp adam.
• At gapning barlıq gáp bólegi wazıypasında qollanıwı múmkin. Otning bul sıyaqlı sintaktik wazıypası onıń qanday grammatik formadaligi menen baylanıslı boladı. Mısalı, otning bas forması, yaǵnıy bas seplik, kópshiligilik yamasa birlik hám de iyelik forması gapda iye, Kesim sıyaqlı wazıypada keledi: Ózbekstan -ǵárezsiz mámleket. Milletim-ózbek. Ózbekstanım -onajonim.
• Ǵárezsiz sózler at gruppaına munasábeti kózqarastan eki gruppanı quraydı : 1) at tipidagi sózler. Bul gruppaǵa atlar sıyaqlı kim? ne? so'rog'iga juwap bolıp, otga tán grammatik sırtqı kórinislerde tikkeley qollanıla alatuǵın almasıqlar (men, sen, biz, hár kim, qandayda bir), jámlewshi sannıń -ań,-avlon affikslı túri (ikkov, ikkavlon), fe'lning háreket atı forması (oqıw, jazıw ) kiredi; 2) otlashuvchi sózler. Bul gruppaǵa grammatik san, iyelik, seplik formalarınan birinde qollanilib, arnawlı bir tekst sheńberindegina at wazıypasında isletliwi múmkin bolǵan sapa, san hám olar ornında qollanılatuǵın almasıqlar (qanday, qansha, neshe), birpara usıllar, fe'lning kelbetlik feyil forması kiredi.
2-§. Otning mánis gruppaları. Atlar mánis tárepten tómendegi gruppalarǵa bólinedi:
• 2-§. Otning mánis gruppaları. Atlar mánis tárepten tómendegi gruppalarǵa bólinedi:
• 1. Ataqlı atlar. Bir túrdegi zat yamasa hádiyselerdiń birin ajıratıp kórsetiw ushın xızmet etetuǵın atlar ataqlı atlar dep ataladı. Ataqlı atlar shaxs ısımları, hawanlarning ataqlı atları, shólkem hám gegrafik mákan atları, kosmos deneleri atları, suw háwizleri, shólkem atları sıyaqlı gruppalar sheńberinde ushraydı : Alisher, UllıBek, Zarafshon, Tashkent, Samarqand, Mars sıyaqlı. Bunday ataqlı atlar óz-ara túpkilikli hám jasalmalıǵı hám de dúzilisine kóre parıqlanishi múmkin. Mısalı, Lala, Gózzal, Ámir, Gáwhar Aral sıyaqlı atlar ápiwayı túpkilikli, Ilonli, Doslıq, Paxtakesh sıyaqlı ataqlı atlar ápiwayı jasalma, Ullıbek, Alisher, Nurato, Nurobod, Qosrabot, Uchquduq sıyaqlı ataqlı atlar qospa atlar bolıp tabıladı. Ataqlı atlardıń tiykarǵı bólegin turdrsh atlar quraydı. Biraq olar basqa sóz gruppaları tiykarında da júzege keledi. Mısalı : Pal, Quwanısh, Ánar sıyaqlılar turdosh otdan, O'lmas, Satıpoldi, Turdi, Tursun sıyaqlılar bolsa fe'ldan, Áziz, Batır, Shıyrın, vali sıyaqlılar sapadan, Toqsanboy, Oltibek sıyaqlılar bolsa sandan, Bıltır, Aldınboy sıyaqlılar bolsa túrden payda bolǵan ataqlı atlar bolıp tabıladı.
• Túrli gruppaǵa tiyisli bolǵan sózlerdiń ataqlı at retinde qollanıwı nátiyjesinde olar óziniń hususiy nominativ mánisinen chekingan halda, ulıwma semantik mánis tasıwshı leksikalogik birlikke aylanıp qaladı. Mısalı, Uchquduq usı orındaǵı ush qudıqtı emes, bálki ulıwma qala túsinigin ańlatıwshı onomastik birlik bolıp tabıladı.
At sóz gruppası Atlardıń baylanıs munasábet kategoriyalari Joba : Otning mánis gruppaları. Otning grammatik kategoriyalari
OT SO\'Z TURKUMI
19 -Tema. O 'qituvchi pedagogikalıq iskerliginde kásiplik refleksiyanin, 2- Joqarı Ta\'lim Ǵárezsiz Ta\'lim, MR Ǵárezsiz tálim temaları hám ámelge asırıw ushın usınıslar, Tarmaq qawipsizligi -jumısshı programma sırtqı 2022, 8-2 qadaǵalaw test, Suyıqlıqlardıń tiykarǵı ózgeshelikleri, Itimallar teoriyası hám matematikalıq statistika Pármanov Sh. Q, adav, esabat tay, SASSIQ KOvRAK (FERULA) 2

Bul səhifədəki sortıqasiya:

o 2-§. Otning mánis gruppaları
Atlardıń baylanıs munasábet kategoriyalari Joba : 1. Otning mánis gruppaları. 2. Otning grammatik kategoriyalari
1-§. Zat -buyım, adamlardıń atı, termini bolǵan sózler gruppası at dep ataladı. Atlar kim? ne? qayer? sorawlarınan birine juwap boladı.
• 1-§. Zat -buyım, adamlardıń atı, termini bolǵan sózler gruppası at dep ataladı. Atlar kim? ne? qayer? sorawlarınan birine juwap boladı.
• Atlar iyelik, seplik sıyaqlı sóz ózgertiw, túrli mánis hám wazıypa ushın qollanıwshı wazıypalas sırtqı kórinislerge hám de ayriqsha sóz soǵılıw sistemasına egaligi menen ajralıp turadı.
• Atlardıń zárúrli belgilerinen biri olardıń sapa, san, almasıq, peyil hám usıl distributsiyasida keliwi, yaǵnıy olar menen birika alıwı bolıp tabıladı: úlken jay, ekinshi kurs, barlıq insan, kitap oqııw, kóp adam.
• At gapning barlıq gáp bólegi wazıypasında qollanıwı múmkin. Otning bul sıyaqlı sintaktik wazıypası onıń qanday grammatik formadaligi menen baylanıslı boladı. Mısalı, otning bas forması, yaǵnıy bas seplik, kópshiligilik yamasa birlik hám de iyelik forması gapda iye, Kesim sıyaqlı wazıypada keledi: Ózbekstan -ǵárezsiz mámleket. Milletim-ózbek. Ózbekstanım -onajonim.
• Ǵárezsiz sózler at gruppaına munasábeti kózqarastan eki gruppanı quraydı : 1) at tipidagi sózler. Bul gruppaǵa atlar sıyaqlı kim? ne? so'rog'iga juwap bolıp, otga tán grammatik sırtqı kórinislerde tikkeley qollanıla alatuǵın almasıqlar (men, sen, biz, hár kim, qandayda bir), jámlewshi sannıń -ań,-avlon affikslı túri (ikkov, ikkavlon), fe'lning háreket atı forması (oqıw, jazıw ) kiredi; 2) otlashuvchi sózler. Bul gruppaǵa grammatik san, iyelik, seplik formalarınan birinde qollanilib, arnawlı bir tekst sheńberindegina at wazıypasında isletliwi múmkin bolǵan sapa, san hám olar ornında qollanılatuǵın almasıqlar (qanday, qansha, neshe), birpara usıllar, fe'lning kelbetlik feyil forması kiredi.
2-§. Otning mánis gruppaları. Atlar mánis tárepten tómendegi gruppalarǵa bólinedi:
•Atlıqtıń mánis gruppaları. Atlar mánis tárepten tómendegi gruppalarǵa bólinedi:1. Ataqlı atlar. Bir túrdegi zat yamasa hádiyselerdiń birin ajıratıp kórsetiw ushın xızmet etetuǵın atlar ataqlı atlar dep ataladı. Ataqlı atlar shaxs ısımları, hawanlarning ataqlı atları, shólkem hám gegrafik mákan atları, kosmos deneleri atları, suw háwizleri, shólkem atları sıyaqlı gruppalar sheńberinde ushraydı : Alisher, UllıBek, Zarafshon, Tashkent, Samarqand, Mars sıyaqlı. Bunday ataqlı atlar óz-ara túpkilikli hám jasalmalıǵı hám de dúzilisine kóre parıqlanishi múmkin. Mısalı, Lala, Gózzal, Ámir, Gáwhar Aral sıyaqlı atlar ápiwayı túpkilikli, Ilonli, Doslıq, Paxtakesh sıyaqlı ataqlı atlar ápiwayı jasalma, Ullıbek, Alisher, Nurato, Nurobod, Qosrabot, Uchquduq sıyaqlı ataqlı atlar qospa atlar bolıp tabıladı. Ataqlı atlardıń tiykarǵı bólegin turdrsh atlar quraydı. Biraq olar basqa sóz gruppaları tiykarında da júzege keledi. Mısalı : Pal, Quwanısh, Ánar sıyaqlılar turdosh otdan, O'lmas, Satıpoldi, Turdi, Tursun sıyaqlılar bolsa fe'ldan, Áziz, Batır, Shıyrın, vali sıyaqlılar sapadan, Toqsanboy, Oltibek sıyaqlılar bolsa sandan, Bıltır, Aldınboy sıyaqlılar bolsa túrden payda bolǵan ataqlı atlar bolıp tabıladı.
•Túrli gruppaǵa tiyisli bolǵan sózlerdiń ataqlı at retinde qollanıwı nátiyjesinde olar óziniń hususiy nominativ mánisinen chekingan halda, ulıwma semantik mánis tasıwshı leksikalogik birlikke aylanıp qaladı. Mısalı, Uchquduq usı orındaǵı ush qudıqtı emes, bálki ulıwma qala túsinigin ańlatıwshı onomastik birlik bolıp tabıladı.