Kamil insan Müəllif: Ustad Şəhid Mürtəza Mütəhhəri

ƏDALƏT FƏDAKARLIQDAN QABAQKI MƏRHƏLƏDİR

Mənim əsas məqsədim bunlar deyildi. Onların insani hisslərə malik olmamalarında heç bir işim yoxdur. Məqsədim budur ki, bizim insani hiss və duyğular adlandırdığımız işlərin çoxu insani hiss deyil, bir növ özünü istəməkdir. Lakin biz onları insani hiss və insanlıq adlandırırıq.

İnsani hiss nə deməkdir? İnsani hissin mə᾽nası budur ki, insan öz qanuni haqqını başqalarının xeyrinə sərf etsin. Belə bir adam bundan qabaqkı mərhələni keçməlidir Bundan qabaqkı mərhələ, insanın xalqın hüququnu pozmaması, onların hüquqlarına hörmət bəsləməsi və öz haqqını əldə etməsi və sonra, öz qanuni haqqından başqalarına xeyir vermək üçün istifadə etməsidir. Bu işi görən şəxsin həmin xisləti «ictimai insanlıq hissi» adlanır.

Amma siz həyatda heç vaxt öz haqlarına qane olmayan, halal-haram fikirləşmədən nə yolla olursa-olsun pul əldə etmək istəyən və başqalarının hüquqlarını pozan şəxslərlə rastlaşırsınız. İndi həmin şəxsin bir gün filan dostuna görə neçə min manat pul xərcləyəndə biz, onun bu işini səxavət, humanistlik və ictimai insanlıq hissi kimi qiymətləndiririk. Xeyr, bu ictimai insanlıq hissi deyil, özünü istəmək və şöhrətpərəstlikdir. İnsanın şöhrətpərəstlik və özünü sevdirmək xatirinə bu cür işlər görməsi insansevərlik və humanistlik deyil. Neçə nəfərin hüququnu pozaraq bir nəfərə pul xərcləyən şəxs humanist deyil, bizim etdiyimiz işlərin çoxu insansevərlik deyildir.

Bu barədə başqa bir məsəl çəkim. Bə᾽zilərimiz qonaqpərvərlik adlandırılan bir xislətə malikik və ya onu özümüzə yapışdırırıq. Deyirik ki, biz mərdik və mərd kişinin qapısı açıq olar! Həmişə qonağın biri gəlir, biri gedir. Nahar, şam və hətta gecə yatmaq üçün evimizə qonaq çağırırıq. Bu iş öz-özlüyündə yaxşı bir işdir, amma işin o biri tərəfini fikirləşmirik. Çox vaxt qonaqpərvərlik adı ilə evdə olan həyat yoldaşımıza zəhmət verir və «qapımız açıqdır, biz qonaqpərvərik!» deyirik. Şər᾽i baxımdan bizim, həyat yoldaşımıza göstəriş vermək ixtiyarımız yoxdur və onun özü, öz razılığı ilə işləmək istəsə azad şəkildə ev işlərini görməlidir. Birinə zülm etmək bahasına başa gələn səxavət qonaqpərvərlik deyil!

Əli ibni Əbu Talib (ə) evdə həyat yoldaşı Zəhra (s) ilə həmkarlıq edib. Zəhra (s) ev işlərini öz ixtiyarı ilə seçmişdi və Əli (ə) onu hansısa işə məcbur etmirdi.

İndi sual budur ki, adamın həmişə evə qonaq gətirməsi və bədbəxt arvad bir dəfə yorulanda onunla kobud davranaraq «istəmirsənsə mənim evimdən çıx! deməsi qonaqpərvərlik və insansevərlikdirmi?

Deməli bunlar da ictimai insanlıq hissləri deyil. Bəli, işin fədakarlıq mərhələsinə çatması başqa bir şeydir. Əməllərinin ictimai insanlıq hissləri əsasında olmasını istəyən şəxs, əvvəlcə ədalət mərhələsini keçərək arxada qoymalıdır, yə᾽ni o, adil olmalı və başqalarının hüquqlarını pozmamalıdır. Belə olan surətdə əgər öz haqqından keçərək onu başqalarına xidmət yolunda qurban vermək istəyirsə, buna heç bir mane yoxdur. Buna görə də böyük alimlərin bə᾽ziləri başqalarının hüquqlarını zərrəcə belə pozmamaları üçün çox ehtiyatlı davranıblar. Onlar öz evlərində, həyat yoldaşları və uşaqlarından hətta bir dəfə də olsun amiranəliklə bir şey istəməyiblər.

İslam dünyasının çox böyük müctəhidlərindən olan mərhum ayətullah hacı şeyx Əbdülkərim Hairinin ustadlarından olmuş mərhum Mirzə Məhəmmədtəqi Şirazi barəsində nəql edilib ki, o, heç vaxt ailə üzvlərinə göstəriş verməyib. Deyirlər ki, o, bir dəfə xəstələnibmiş və həyat yoldaşı ona, düyü şorbası bişiribmiş. Uşaqları yeməyi gətirib qapının ağzına qoyub gedirlər. O, bərk xəstələndiyi və yerindən dura bilmədiyi üçün yemək qoyulduğu yerdə qalır və bir neçə saatdan sonra gəlib görürlər ki, yeməyi hara qoymuşlarsa, orada da qalıb. Niyə? Çünki o həmin yeməyi yemək üçün uşaqlardan birini çağıraraq onlardan bu işi görmələrini istəməli idi. O mərhum, şər᾽i baxımdın həyat yoldaşını mətbəxdən çağıraraq ondan bu işi görməsini istəməyin düz olub-olmamasında şəkk etdiyi üçün onu çağırmayıb. Fikirləşirmiş ki, həyat yoldaşı öz razılığı ilə ev işlərini görürsə bunun mənə heç bir günahı yoxdur, çünki mən ona bu barədə göstəriş verməmişəm. Amma mən ona göstəriş verilməsi tələb olunan iş deyə bilmərəm.

Deməli, insanın qayğı və fədakarlığı özünü göstərmək və istəmək üçün olmayanda, əsl insani hiss və fədakarlıq hesab olur.