Katalitik modifikasiyalash
-rasm. Jarayon haroratining
Yüklə 3,92 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Takrorlash uchun savollar
- 15§. Gidrogenlash jarayonida yog’ kislotalarini izomerizasiyasi
| 14.3-rasm. Jarayon haroratining
gidrogenizat kislota sonining o’zgarishiga ta’siri 14.2-rasmda keltirilgan selektivlik koffisiyentlari asosida formuladan foydalanib, jarayon selektivliklari(%da) hisoblandi. Hisoblashlar natijasida harorat 180 dan 220 0 C gacha oshganda jarayon selektivligi Ni:Cu katalizatorida 93,3dan 95,2% gacha va N-210 katalizatorida 95,2dan 96,4% gacha o’zgarishi aniqlandi. Takrorlash uchun savollar 1. Gidrogenlash tezligini ta’sir etuvchi omillarga nimalar kiradi? 2. Selektivlikka ta’sir etuvchi omillar? 3. Harorat, bosim va aralashtirishning jarayonga ta’siri? Tayanch so’z va iboralar: selektivlik, tezlik, omil, bosim, harorat, yod soni 4.6-расм. Жараён ҳароратининг гидрогенизат кислота сонининг ўзгаришига таъсири 0 0,05 0,1 0,15 0,2 0,25 0,3 0,35 0,4 160 180 200 220 Ҳарорат, 0 С Ки сл от а сон и , м г КОН Ni:Cu N-210 182 15§. Gidrogenlash jarayonida yog’ kislotalarini izomerizasiyasi Olein kislotasi yoki uning efirlarini gidrogenlash, ularning yod soni ma’lum kattalikka kamayganda to’xtatilsa, olingan mahsulot tarkibida stearin kislotasi bilan birlikda olein kislotasining yuqori temperaturada (40-44 0 C da) eriydigan qattiq izomerlari ham hosil bo’ladi. Bunday kislotalar yoki oddiy qilib aytganda izokislotalar deyiladi. Izoolein kislotalar gidrogenlangan yog’larning erish temperaturasini ko’taradi. Shu narsa qiziqarliki, olein kislotasi efirlari gidrogenlanayotganda izoolein kislotalari hosil bo’lishi tezligi stearin kislotasi hosil bo’lishiga nisbatan – bir necha marta ko’pdir. Olein kislotadan hosil bo’ladigan izoolein kislotalar elaidin kislotasi va olein kislotasining qo’shbog’lari siljigan holatdagi transizomerlarining aralashmasi ko’rinishida bo’ladi. Tekshirishlar shuni ko’rsatdiki, gidrogenlashning dastlabki vaqtida, agar bu prosess 200 0 S temperatura atrofida olib borilsa, olein kislotasi radikallaridagi qo’shbog’ har ikkala tomonga bir xil me’yorda siljiydi. Shu sababli, hosil bo’ladigan izoolein kislotalari tarkibida qo’shbog’lari karboksil gruppasi tomoniga ham, metil gruppasi tomoniga ham siljigan pozision trans- izomerlar taxminan bir xil miqdorda hosil bo’ladi. Olein kislotasining har xil pozision izomerlari miqdori bir xil bo’lmaydi. Gidrogenlash juda chuqur olib borilmaganda 8-9 va 10-11 olein kislotalari miqdori ko’proq bo’ladi. Gidrogenlash to’laroq olib borilganda, izoolein kislotalari tarkibida olein kislotasining molekulalarining metil gruppasiga siljigan qo’shbog’li trans- izomerlari ko’payadi. Izoolein kislotalar linol kislotasi gidrogenlanganda ham ko’p miqdorda hosil bo’ladi. Bu holda ham, hosil bo’ladigan izoolein kislotalar olein kislotasining trans- izomerlaridir. Izoolein kislotalarining hosil bo’lishi birlamchi kislotaning qo’shbog’iga vodorodning ta’siri natijasidir. Agar yog’lar vodorodsizlantirilgan katalizator ishtirokida va azot oqimida qizdirilsa, izoolein kislotalari hosil bo’lmaydi. 183 Tovar holatidagi salomasda izoolein kislotalarining miqdori ba’zan 40% dan ham ortadi. Bu miqdor birlamchi yog’ tarkibiga, uning vodorod bilan to’yinish darajasiga va gidrogenlash prosessi olib borilgan shart-sharoitlarga bog’liqdir. Tarkibida linol kislotasi ko’p bo’lgan yog’lardan olingan salomasda izoolein kislotalari yuqori miqdorda bo’lishi mumkin. Gidrogenlashni yuqori temperaturada olib borish ham, izoolein kislotalarning ko’proq hosil bo’lishiga sabab bo’ladi. Katalizator tarkibi va aktivligi ham salomasdagi izoolein kislotalari miqdoriga katta ta’sir ko’rsatadi. Ishlatilgan katalizatorda olingan salomasda yangi tayyorlangan katalizatordagiga qaraganda, izoolein kislotalar kamroq bo’ladi. Paladiyli katalizatorlarda nikelli katalizatorlarga nisbatan ko’proq izoolein kislotalar hosil bo’ladi. Salomas tarkibidagi izoolein kislotalari miqdoriga, ayniqsa, katalizator sirtini vodorod bilan qay darajada ta’minlash katta ta’sir ko’rsatadi. Ta’minlash qanchalik yaxshi olib borilsa, izoolein kislotalari miqdori shunchalik kam bo’ladi. Yog’larni katalizator ishtirokida gidrogenlashda pereeterifikasiya hodisasi sodir bo’lishi mumkin. Bu turli gliseridlar orasida yog’ kislotalarining radikallarining almashinish orqali sodir bo’ladi. Gliseridlarni pereeterifikasiyasi gidrogenizasiya paytida baland temperaturada sodir bo’ladi deb hisoblanadi. Bu jarayon juda kam o’rganilgan. Tarkibida o’ta to’yinmagan yog’ kislotalari bor bo’lgan, yog’larning gidrogenezasiyasi jarayonida, yuqori temperatura ta’sirida, katalizatorni vodorodsizlanishidan va boshqa sabablardan polimerizasiya mahsulotlari hosil bo’lishi mumkin. Bu masala ham juda kam o’rganilgan. Baland temperaturada kostor moyini gidrogenizasiyasi paytida rasional kislotasi qo’shbog’i nafaqat to’yiladi balki gidroksil gruppasi yo’qoli ham ketadi. Yuqori temperaturada oxirgi jarayonning intensivligi ortib ketadi. Bir vaqtni o’zida mos temperatura sharoitida katalizator ta’sirida gidroksil gruppalarni degidrogenlanishi natijasida ketoolein yoki ketostearin kislotalari hosil bo’lishi mumkin. Degidrotasiya ham ehtimoldan holi emas. Xuddi shunday o’zgarishlar boshqa gidro kislotalar bilan ham ro’y berishi mumkin. 184 Vodorodning to’yinmagan yog’ kislotalar bilan qo’shilishi ekzotermik holatda amalga oshadi. Shu bilan yog’larning gidrogenlash paytidagi temperaturaning ko’tarilib ketishi tushuntiriladi. Vodorod molekulasining etilen bog’i bilan birlashishidan chiqayotgan molekulyar issiqlik soya moyi uchun 109 kDj (26,1 kkal) deb tanilgan. Amaliy ma’lumotlarga ko’ra gidrogenlash vaqtida moy yod sonining bir birlikda kamayishi, temperaturani 1,6-1,7 grad ga oshishiga olib keladi. Yüklə 3,92 Mb. Dostları ilə paylaş:
|