FÎRYÂBİ, CA'FER B. MUHAMMED
Ebû Bekr Ca'fer b. Muhammed b. el-Hasen el-Firyâbî (ö. 301/913) Muhaddis, fakih ve müfessir.
207'de (822) Belh yakınındaki Fâryâb1-da doğdu. Türkî, Horasânî nisbeleriyle de anılır. Yine Firyâbî diye anılan hemşehrisi Muhammed b. Yûsuf'tan ayırmak için bazı kaynaklarda kendisine Fir-yâbî es-Saglr denilmiştir. On yedi yaşında iken hadis dersleri almaya başladı ve Mâ-verâünnehir, Horasan, Irak, Hicaz, Şam, Mısır, el-Cezîre gibi devrin ilim merkezlerini dolaşarak Ali b. Medînî, Ebû Ca'fer en-Nüfeylî. Ebû Bekir b. Ebû Şeybe, İs-hak b. Râhûye ve Kuteybe b. Saîd gibi âlimlerden hadis okudu. Zehebî, onun hocalarından 227'sinin adını "Meşyeha ale'l-mu'cem li'1-Firyâbî" başlığı altında zikretmektedir349. Kendisinden İbn Mahled el-Attâr ed-Dûrî, Ebü Bekir en-Neccâd. Ebû Bekir eş-Şâfiî, Ebû Bekir el-Âcurrî, Râm-hürmüzî, İbn Adî, Ebü Bekir el-Katîî, Ebû Bekir el-İsmâilî gibi tanınmış kişiler hadis, tefsir ve fıkıh tahsil etti. Hocalarından Muhammed b. Yahya el-Ezdî de ondan hadis rivayetinde bulundu. Bir süre Dînever'de kadılık yaptıktan sonra Bağdat'a yerleşerek burada ders okutmaya başladı. Bağdat'a geldiğinde büyük bir merasimle karşılandığı, hadis okuttuğu meydanda kendisini dinlemek üzere birçok kişinin toplandığı, bunlardan 316'-sının ondan hadis yazdığı belirtilmektedir. Talebesi İbn Adî de onun pek çok talebenin katıldığı ilim meclislerinden söz ederken bunlardan bazılarının ertesi gün yer bulabilmek için geceyi ders verilen yerde geçirdiğini zikretmektedir.
Devrinin önde gelen hadis hafızı ve âlimi olarak tanınan Firyâbî'nin hadis rivayetinde sika olduğu ittifakla kabul edilmekte, cerh ve ta'dîl" konusundaki görüşlerine güvenileceği belirtilmektedir. Yaşının ilerlemesi sebebiyle vefatından bir yıl önce hadis rivayetini bırakması onun bu konudaki titizliğini göstermektedir.
Firyâbî 4 Muharrem 301 'de350 Bağdat'ta vefat etti. Ölümünden beş yıl önce Bağdat'taki Ebü Eyyûb Mezarlığı'nda kendisi için bir mezar kazdırdığı rivayet edilir.
Eserleri. Firyâbrnin günümüze ulaşan, bütün rivayetlerini senedleriyle birlikte zikrettiği eserleri şunlardır:
1- Fezâ'ilü'I-Kur'ân. Kur'ân-ı Kerîm'i ve özellikle Bakara, Âl-i İmrân, Mülk sûrelerini okumanın, dinlemenin ve başkalarına okutmanın, Kur'an'ı hatmetmenin faziletine ve Resûl-i Ekrem'in Kur'an okuma tarzına dair 197 rivayeti bir araya getiren eser Yûsuf Osman Fazlullah Cibril tarafından yayımlanmıştır.351
2- De-lâ'ilü'n-nübüvve. Hz. Peygamber'in Allah'ın resulü olduğunu gösteren mucizelere dair elli üç rivayeti ihtiva etmekte olup Amir Hasan Sabrî tarafından neşredilmiştir.352
3- Kitâ-bü'ş-Şıyâm. Oruçla ilgili 192 rivayeti ihtiva eden eseri Abdülvekîl en-Nedvî yayımlamıştır.353
4- Şi-fatü'I-münafık. Nifaka ve münafıka dair 118 rivayetin yer aldığı eseri Bedr el-Bedr354 ve Şıfatü'n-ni-îâk ve zemmü'i-münâfikîn adıyla Muhammed Abdülkâdir Atâ355 neşretmiş, ayrıca Ebû Abdurrah-man el-Mısrîel-Eseri"nin şerhiyle birlikte basılmıştır.356
5- Ah-kâmü'I-'îdeyn. Ebû Abdurrahman Mü-sâid b. Süleyman b. Râşid eserdeki hadisleri Sevâtı'u'l-kamereyn adıyla tah-rîc ederek kitapla birlikte yayımlamıştır.357
6- Kitâbü'î-Kader. Kaza ve kadere dair 450 hadisi ihtiva eden eser üzerinde Cemâl Hamdî ez-Ze-hebî yüksek lisans çalışması yapmıştır.358
7- Fevâ'id. Çeşitli konulara dair kırk dört rivayetin yer aldığı eser Kitâbü'ş-Şıyâm ile birlikte yayımlanmıştır.359
8- Mâ esnedehû Süfyân eş-Şevrî. Eserin I. cildi Dârü'l-kütübi'z-Zâhiriyye'-de bulunmaktadır360. Fihristi mohtûtâti Dâri'î-kütü-bi'z-Zâhiriyye'de (s. 373). Ca"fer b. Muhammed el-Firyâbî'nin eserleri yanlışlıkla Muhammed b. Yûsuf el-Firyâbî'ye nisbet edilmiştir.
Kaynaklarda Firyâbrnin şu eserlerinden de söz edilmektedir: Kitâbü's-Sü-nen, Kitâbü'z-Zikr, Kitâbü'n-Nikâh, Kitâbü'î-Cenâ''iz, Kitâbü'ş-Şuver ve't-temâşîl, Kitâb Coni'l-Medîneti'l-münevvere, Kitâbü Sadakati'1-htr, Kitâ-bü Tahrîmi'z-zeheb ve'1-harîr, Kitâbü Menâkıbi Mâlik, Kitâbü'r-Rüyâ, Kitâbü'î-Künâ, Kitâbü'î-Libâs, Kitâ-bü Edebi'l-İslâm, Kitâbü Terki'1-mird, Kitâbü'î-Bükâ3. Bu eserlerin de kendi konularındaki bazı hadisleri ihtiva eden çalışmalar olduğu anlaşılmaktadır.
Bibliyografya:
Ca'fer b. Muhammed el-Firyâbî, Fezâ'ilü't-Kur'ân (nşr. Yûsuf Osman Fazlullah Cibrîl), Riyad 1409/1989, naşirin mukaddimesi, s. 33-76; Hatib. Târihu Bağdâd, VII, 199-202; Sem'â-nî, ei-Ensâb, İX, 291-292; Yâküt, Mu'cemul-bütdân, IV, 259; Zehebî, A'lâmü'n-nübelâ. XIV, 96-106; a.mlf.. Tezkiretü'l-huffâz, II, 693-694; Mahlûf, Şeceretü'n-nür, II, 77; Sezgin, GAS,I, 166; Muhammed Nâsırüddin el-Elbânî. Fihristi mahtûtâti Dâri'l-Kütübi'z-Zâhiriyye, Di-mask 1390/1970, s. 373; Nüveyhiz, Mu'cemui-müfessirîn, 1, 126; Ziriklî, el-Aclâm (Fethullah),
II, 127-128; Kays Âl-İ Kays, et-îrâniyyûn, II, 328-330; Kettânî, er-Risâietü'l-müstetrafe (Özbek], s. 44, 47, 49, 57, 58, 73, 76, 84, 217; Fikrî Zekî el-Cezzâr. Medâhilü'l-mü'eüiftn, Riyad 1994,III, 1160-1161.
Dostları ilə paylaş: |