Kirish magistrlik dissertatsiyasi mavzusining dolzarbligi

KIRISH
Magistrlik dissertatsiyasi mavzusining dolzarbligi. Yоsh avlodni komil inson etib tarbiyalash g’oyasi O’zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi (Asosiy qonun), “Ta’lim to’g’risida”gi Qonun, “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi”da, Prezident Sh Mirziyoyevni asarlarida o’z aksini topgan.
Jamiyat iqtisodiy hayotining zamonaviy sharoitlari shaxs rolining o'zgarishi uchun zaruriy shart bo'lib, odamning o'z iqtisodiy faoliyatining keskin o'zgaruvchan sharoitlariga moslashishiga bo'lgan ehtiyoj, ijtimoiy-siyosiy vaziyat ortib bormoqda. Shaxsning qarashlari, qadriyat yo'nalishlari, psixologiyasi va butun dunyoqarashi tizimini tubdan qayta qurish yangi iqtisodiy bilimlar tizimi asosidaligi muqarrar. Respublikamiz bozor iqtisodiyoti munosabatlariga bosqichma-bosqich o’tayotgan bir vaqtda iqtisodiyotning mohiyati, vazifasi, maqsadlarini o’rganish har bir ta’lim oluvchi uchun muhim ahamiyat kasb etishi haqida to’xtalib, Oldingi Prezident I.Karimov “Biz yosh avlodni maktabgacha ta’lim muassasalariga qatnayotgan davridan boshlab, xalqimizning asrlar davomida shakllangan Sharq pedagogokasi, umuminsoniy qadriyatlar asosida tarbiyalashimiz lozim. Bozor munosabatlariga o’tish davrida talabalarga iqtisodiy bilimlarni, marketing, menejment, biznes sohasida bizning iqtisodiy rivojlanishimizda bu tushunchalarning mohiyati va roli borasida ko’proq bilim berishimiz maqsadga muvofiqdir” Prezidentimiz huzuridagi iqtisodiy islohat, tadbirkorlik va xorijiy sarmoyalar bo’yicha idoralararo kengashning 1996 yil 16 martdagi “O’zbekistonda iqtisodiy ta’limni tashkil etishni takomillashtirishning asosiy yo’nalishlari” Qarori, uni bajarish va mazkur soha bo’yicha uzluksiz ta’limni tashkil etish maqsadida O’zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi vazirligining 1996 yil 29 apreldagi buyrug’i asosida barcha umumta‟lim maktablarining I-IX sinflarida maxsus dasturlar va darsliklar asosida “iqtisodiy ta’lim asoslari” fani o’qitila boshlandi.
Barcha iqtisodiy munosabatlarda sodir bo'lgan o'zgarishlar bilan bog'liq holda, bizning jamiyat, matematikaning boshlang'ich kursi ikkala tomondan jiddiy yangilanishni talab qiladi. Keyingi ta'lim uchun asos bo'lib xizmat qiladigan bilimlar talabalarga ta'lim berish iqtisodiy bilimlarni olish ufqni kengaytirishga yordam beradi, bolalarning ijtimoiy va axloqiy rivojlanish muammolarini hal qilish, dasturiy ta'minotning aloqalarini tushunishga yordam beradi Bugungi kunda katta va o'rta maktablarda iqtisodiyot asoslarini o'rgatish tendentsiyasi mavjud Yuqorida bayon qilinganlarning asosiy sabablaridan biri maktab o’qituvchilari, shu jumladan, boshlang’ich sinf o’qituvchilarining o’quvchilarga iqtisodiy ta’lim –tarbiya berishga yetarli darajada tayyor emasliklaridan dalolat beradi.
Ushbu tayyorgarlikning asosiy kamchiliklariga yoshlarning politexnik va
iqtisodiy saviyasining sustligi, ishlab chiqarishning iqtisodiy jihatlarini bilmasligi, dars va darsdan tashqari mashg’ulotlarda iqtisodiy ta’lim-tarbiyaning amalga oshirishning maqsadi, vazifalari, mazmuni, shakl, metodlari haqida chegaralangan va ko’p hollarda noto’g’ri tasavvurga ega bo’lganligi va boshqalarni ko’rsatish mumkin. Ularning maktab darslarida, bundan tashqari, boshlang'ich sinfga ushbu jarayonni kiritish zarurati mavjud. Masalan, L.V. Zankova mavzuni kiritishni taklif qiladi Treningning dastlabki bosqichida "iqtisodiyot". Garchi bolalik davrida iqtisodiy bilimlarni o'zlashtirish jarayoni hali izlanish bosqichida davom etmoqda, oqilona shakl va usullarni shakllantirish, yosh bolalarning o'ta ravshan ekanligi bizga aniqki, maktab yoshi ko'plab iqtisodiy haqiqatlarni o'rganishga qodir. Bolalarga asosiy iqtisodiy tushunchalar, qoidalar, naqshlarni o'rgatishga imkon beradi.
Maktablarimizning kamida ikkita asosiy muammolarini hal qilishga qaratilgan yondoshuv mavjud. Birinchidan, boshlang'ich maktabning to'ldirilishi va yopilishidagi bo'shliqlar odatda faqat tabiatshunoslik, tabiatshunoslik fanlarini o'rgatgan, insoniy tadqiqotlar chetga surilgan ijtimoiy fanlar, fuqarolik. Ikkinchidan, iqtisodiy orqali boshlang'ich maktab o’quvchilarini bilim hayotga yoshligidan tayyorlaydi. Uchinchidan, iqtisodiy ta'limning ajralmas elementi bu shakllanishdir. Yoshligidan atrofdagi odamlarga va ularning ishlarining natijalariga hurmat bilan munosabatda bo'la olishdir. O’quvchilar o'zlarini o'rab turgan ma'naviy va moddiy qadriyatlardan xabardor bo'lishlari kerak. Millionlab odamlarning ulkan mehnati bilan yaratilgan bu qadriyatlar hurmat va tejamkor munosabatni talab qiladi.
Boshlang'ich maktab yoshida olingan iqtisodiy ma'lumotlar yaxshiroq bo'lishiga imkon beradi. Sanoat, qishloq xo'jaligi, savdo va boshqalarda mehnatning o'ziga xos xususiyatlarini tushunadi. Iqtisodiyot va matematikani o'rganish sintezi o'quv jarayonining mantig'i bilan belgilanadi. Shu bilan birga, iqtisodiy masalalar o'quvchilar tomonidan birinchi navbatda matematik sifatida qabul qilinadi. Muammolar, bu ham iqtisodiy, ham matematikani o'rganishga bo'lgan qiziqishni oshirishga turtki beradi. Bundan tashqari, ushbu sintez iqtisodiy savodli xulq-atvorning dastlabki ko'nikmalarini shakllantiradi. Hayotiy vaziyatlarda va birinchi navbatda, bolalarning oqilona ishlash qobiliyatlarini shakllantiradi. Shu bois matematika darsligini har bir bo'limi iqtisodiy xarakterdagi vazifalarni kiritilib borilishi bejiz emas.
Arifmetik masalalar iqtisodiy bilimlarni olishda juda katta rol o'ynaydi.
Bunda ishlab chiqarish, mehnat sharoitlari va to'lov, xarajatlar to'g'risida keltirib o’tilgan. Bunday vazifalarning aniq iqtisodiy mazmuniga qaramay, iqtisodiy jihati tavsiflanadi. Vazifalarda keltirilgan vaziyatlar ko'pincha munozaradan tashqarida qoladi. Buni amalga oshirish talab qilinadi. Buni hal qilgandan keyin qo'shimcha ish beriladi. Ushbu ish jarayonida, amalga oshirilishi mumkin bo’lgan tejamkorlik va tejamkorlik haqida suhbat; vazifalarning birinchisini hal qilishda suhbat o'rinli bo'lishi mumkin. Boshlang’ich sinf matematika darslarida iqtisodiy bilimlar ko’proq shakllantiriladi. Masalan, o’quvchilarga masalalar echish masalani tarkib toptirishga ijodiy harakatlari masalalar haqida fikr yuritishi maxsus ahamiyatga ega bo’ladi. Masalalar echish mobaynida iqtisodiy tarbiya berish ham amalga oshiriladi. Iqtisodiy fikrlash va bilish o’zoro muhim aloqadorlikdadir. Masalan ,1 ta sigir 1 yilda 1 ta dan bolalaydi. Bolalari ham 3 yoshga to’lgach bolalaydi. Agar tug’ilgan buzoqlar bilan to’ldirilib borilsa va hech qanday talofatlar yuz bermasa 10 yilda sigirlar soni qanchaga etishini hisoblang kabi. Boshlang'ich maktab o'quvchilarining matematika darslarida iqtisodiy tafakkurini shakllantirish nafaqat yordam beradi vazifalarni hal qilishda o’quvchilar boshlang'ich hisob-kitoblarni o'rganadilar va foydalarni baholaydilar.
O’quvchilar ekologik ehtiyojga ishonch hosil qilgan xaridlarni, shuningdek oilaviy byudjet, maktab byudjeti va boshqalar hisob-kitob qila oladilar. Yuqorida bayon qilinganlarning barchasi jamiyatimizning o’quvchilarni maktab partasidayoq iqtisodiy munosabatlarga tayyorlay olishga zamin yaratadi.

I BOB. Boshlang‘ich sinf matematika darslarida iqtisodiy savodxonlikni shakllantirishning umumiy asoslari.

1. 
   Ta’lim sifatini baholash boߵyicha xalqaro dasturlar tarkibiga kiritilgan iqtisodiy mazmundagi masalalar.
   

Bolalar oilaning buyuk qadriyatidir, davlatning buguni va kelajagini yaratuvchisidir. Shuning uchun jamiyatimiz hayotida katta o’rin tutadigan o’quvchilarning bilim saviyasiga e’tibor qaratmog’imiz darkor. Har birimizga bugungi kunda yurtimizda, barcha jabhalarda islohatlar olib borilmoqda. Ayniqsa, keyingi 20yil mobaynida mamlakatimiz ta’limida, xususan o’rta maktabda ayniqsa, boshlang’ich ta’lim tizimida o’z ko’lami va ahamiyati jihatidan nihoyatda katta bo’lgan o’zgarishlar amalga oshirildi va oshirilmoqda.. Respublikamizning mustaqilligidan keyin, Ta’lim to’g’risidagi Qonun va boshqa farmonlarning chiqarilishi buning yaqqol isbotidir.

Jumladan O’zbekiston Respublikasining «Ta’lim to’g’risida» gi Qonuni va «Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi» ishlab chiqildi va qabul qilindi. Ushbu qonun va milliy dasturda ko’rsatib o’tilgandek bo’lajak mutaxassislarga iqtisod to’g’risida tushunchalar berish muhim ahamiyat kasb etadi. Iqtisodiyot o’zi nima
qanday ma’noni anglatadi degan tushunchaga keng tuxtalib o’tamiz.
Hozirgi vaqtda, boshlang'ich maktab o'quvchilarining iqtisodiy ta'limiga oid fundamental tadqiqotlar etarli emasligi sababli, iqtisodiy ta'lim va tarbiyaning umumiy tizimida boshlang'ich sinf o'quvchilariga iqtisodiy ta'lim va tarbiya bo'yicha barcha ishlar ushbu masalani o'rganishga qiziqish uyg'otmoqda.
Kichik maktab o'quvchilarida iqtisodiy bilimlar tizimini shakllantirish va ular asosida mustaqil fikrlash, ilmiy iqtisodiy e'tiqod va faoliyatni rivojlantirish juda muhimdir. “Faqatgina bilimlar tizimi-, deb ta'kidlagan K.D. Ushinskiy, - bizning bilimlarimiz ustidan to'liq kuch beradi. Tarqoq, izchil bo'lmagan bilimlarga to'la bosh, egasining o'zi hech narsa topa olmaydigan omborga o'xshaydi”
Bugungi kunda ko'plab maktablarida iqtisod darslari o'qitilmoqda. Biroq, boshlang'ich sinf o'qituvchilari iqtisodiyot sohasida maxsus ilmiy va uslubiy tayyorgarlikka ega emaslar; an'anaviy iqtisodiy yondashuvlar, o'qitish va "Iqtisodiyot" fanining o'ziga xos xususiyatlarini hisobga olmagan holda qo'llanilmoqda; boshlang'ich sinf o'quvchilari uchun "Iqtisodiyot" kursining yagona dasturi mavjud emas. Hozirgi vaqtda iqtisodiy materialning qiyinchilik darajasi, assimilyatsiya va uslubiy parametrlari bo'yicha taqdimoti boshlang'ich maktab yoshidagi psixologik xususiyatlarga mos keladigan va mazmuni jihatidan iqtisodiy fanning zamonaviy talablari va qoidalariga javob beradigan yuqori sifatli o'quv va uslubiy adabiyotlar juda kam. Yosh maktab o'quvchilariga iqtisodiy ta'lim berish ta'lim tizimining muhim muammosiga aylanib bormoqda.