Ma’muriy boshqaruv tizimlarida axborot, ma’lumotli hujjatlarni chopar bilan (yoki pochta orqali) etkazish (tashish) yo’li orqali ham, aloqa kanallari bo’yicha axborotni uzatishning avtomatlashtirilgan tizimidan foydalanib ham uzatiladi.
Hujjatlarni qo’lda ko’tarib borish va mexanik tashish muassasalarda ma’lumotlarni uzatishning keng tarqalgan usulidir. Bu usulda kapital harajatlar minimal bo’lgani holda, hujjatlarda oldindan qayd qilingan va uni bevosita qayd qilish punktlarida nazorat qilingan ma’lumotlarning uzatilishini to’liq ta’minlaydi. Uzatish tezkorligi (tezligi) juda past va uncha ham talabchan bo’lmagan foydalanuvchinigina qanoatlantirishi mumkin. Axborotni tezkor uzatish uchun ma’lumotlarni uzatishning avtomatlashtirilgan sistemalari - ma’muriy-boshqaruv aloqa tizimlaridan foydalaniladi.
Axborotni uzatish uchun xizmat qiladigan vositalar to’plamini axborotlarni uzatish tizimi (UT) deb atayniz.
Axborotni manbai va iste’molchisi uzatish tizimining abonentlaridir. Abonentlar sifatida EHM, axborotni saqlash tizimlari, turli xil datchiklar va bajaruvchi qurilmalar hamda odamlar misol qilib keltirilishi mumkin.
UT strukturasi tarkibida quyidagilarni ajratish mumkin:
• uzatish kanali (aloqa kanali);
•axborotni uzatkich;
• axborotni qabul qilgich.
Uzatkich abonentdan kelayotgan axborotni aloqa kanali bo’yicha uzatiladigan signalga aylantirish uchun qabul qilgich abonentga kelayotgan signalni qaytadan xabarga aylantirish uchun xizmat qiladi.
Ideal holatda uzatishda uzatilayotgan va olinayotgan xabarlar orasida bir qiymati moslik bo’lishi kerak. Lekin aloqa kanalida paydo bo’ladigan holaqitlar ta’sirida qabul qilgich va uzatkichda bu moslik buzulishi mumkin va unda ma’lumotlarni to’g’ri (haqqoniy) uzatilmaganligi to’g’risida so’z yuritiladi.
Axborotni uzatish tizimining asosiy sifat ko’rsatkichlari quyidagilardir:
• o’tkazish qobiliyati;
• haqqoniylik;
• ishonchlilik.
Axborot uzatish tizimining o’tkazish qobiliyati - birlik vaqt oralig’ida tizim bo’yicha uzatilishi mumkin bo’lgan eng katta nazariy erishiladigan ma’lumot miqdoridir. Tizimning bu qobiliyati uzatkichdagi va qabul qilgichda axborotni o’zgartirish tezligi bilan va aloqa kanali bo’yicha axborotni uzatishning aloqa kanali va signalni fizik xossalari orqali aniqlanadigan yo’l quyiladigan tezligi bilan belgilanadi.
