KirkçEŞme tesisleri

Mahmud Celaleddin Efendi Türbesi

Yıldız Demiriz

Mahmud Celaleddin Efendi'nin celi sülüs levhası. U. Derman, Türk Hat Sanatının Şa-haserleri, ist., 1982

Sultan'ın (ö. 1912) eşi Adliye Nazırı Damat Mahmud Celaleddin Paşa'ya (ö. 1903) aittir. M. Celaleddin Paşa 1877'de adliye nazırı olmuş ancak II. Abdülhamid yönetimini eleştirdiği için görevinden azledilmiş ve oğulları Sultanzade Sabahaddin (Prens Sabahaddin) ve Lütfullah beyleri yanına alarak Avrupa'ya kaçmıştır. Avrupa'da, II. Abdülhamid aleyhindeki faaliyetlere katılan, bu yüzden gıyabında rütbeleri geri alınan ve idama mahkûm edilen paşa çeşitli Avrupa başkentlerinde yokluk içinde yaşamış, vefatında Brüksel'deki geçici kabrine gömülmüş, II. Meşrutiyet'in ilanından hemen sonra naaşı oğulları tarafından İstanbul'a getirilerek bu türbeye defnedilmiştir.

Söz konusu türbenin aslında, doğu duvarına bitişik olan Hüsrev Paşa Türbesi'nin türbedar odası olarak tasarlandığı, M. Celaleddin Paşa'nın buraya gömülmesi üzerine türbeye dönüştürüldüğü bilinmektedir. Nitekim bu iki türbe gerek kare planlı ve kubbeli tasarımları gerekse de üç pencereli cephelerinin, ampir üslubunda-ki süsleme düzeni ile birbirlerinin hemen

aynıdır (bak. Hüsrev Paşa Külliyesi). Bu arada M. Celaleddin Paşa'nın, Hüsrev Paşa'nın (ö. 1855) yetiştirdiği Halil Rıfat Paşa'nın (ö. 1856) oğlu olduğu da unutulmamalıdır. Türbenin barındırdığı üç ahşap sandukadan birisi M. Celaleddin Paşa'ya, diğeri 1948'de İsviçre'de vefat eden ve naaşı daha sonra İstanbul'a getirilen Prens Sabahaddin Bey'e aittir.

Bostan İskelesi Sokağı ile Boyacı Sokağı'nın kavşağında, M. Celaleddin Paşa Türbesi'nin batı duvarına bitişik olarak yer alan türbe ise II. Mahmud'un kızlarından Saliha Sultan'ın (ö. 1843) eşi, kaptan-ı deryalık ve tophane müşirliği görevlerinde bulunan Damat Halil Rıfat Paşa'ya (ö. 1856) aittir. Gürcü asıllı olan H. Rıfat Paşa, Hüsrev Paşa'nın yetiştirdiği ve devlet hizmetine soktuğu kölelerindendir. Türbesi de Hüsrev Paşa'nın kendisine bağışladığı arsa üzerinde inşa edilmiştir.

Kare planlı ve kubbeli asıl türbe mekânının gerisinde (güneyinde), Boyacı So-kağı'na açılan giriş ile türbedar odasına ait, halen örülmüş bulunan bir pencere yer alır. Girişi izleyen dikdörtgen planlı holden, kuzey duvarındaki kapı aracılığı ile asıl türbe birimine girilmektedir. Bu mekânın Bostan İskelesi ve Boyacı sokakları üzerindeki cepheleri birbirinin eşidir. Her iki cephede de üçer adet, yuvarlak kemerli pencere açılmış, bütünüyle mermer kaplı olan cepheler, ampir ve barok üsluplarını yansıtan mimari öğelerle ve bezeme ayrıntıları ile donatılmıştır. Köşeler, yüzeyleri yuvarlak ve dikdörtgen kartuşlarla bezeli pilastrlar ile belirtilmiş, zeminden saçak silmesine kadar uzanan bu pilastrlar üç adet silme ile bölünmüştür. Söz konusu silmeler pencerelerin alt hizasında, ayrıca kemerlerin üzengi ve üst hizalarında yer almaktadır.

Pencere açıklıkları, Korint başlıklı, yüzeyleri bezeli pilastrlar ile yanlardan kuşatılmıştır. Çubuklarla bezeli olan kemerlerin kilit taşlan, ampirden ziyade barok üsluba bağlanan, beyzi madalyonlu, istiridye kabartmalı, yaprak kıvrımları ile çerçevelenmiş bezeme öğeleri şeklinde tasarlanmıştır. Pencerelerle zemin arasında kalan kesimde, pencerelerin altına ve aralarına isabet eden alanlar dikdörtgen çerçeveli panolarla kaplanmış, bu panoların ortasına beyzi bezeme grupları oturtulmuştur. Pencere kemerleri arasında kalan üçgen yüzeyler de benzer biçimde süslenmiştir. Kemerlere teğet geçen silme ile saçak silmesi arasında kalan yüzey oymalı konsollarla eşit parçalara bölünmüş, konsolların arasına süslemeli panolar yerleştirilmiştir.

Boyacı Sokağı üzerinde, asıl türbeden geriye çekilmiş olan, girişin ve türbedar odasının bulunduğu cephe kesimi de aynı özelliklere sahiptir. M. Celaleddin Paşa Türbesi ile irtibatlı olan H. Rıfat Paşa Türbesi'nde dört adet ahşap sanduka bulunmaktadır.

Bibi. Akakuş, Eyyûb Sultan, 209; Demiriz, Türbeler, 56-57; Haskan, Eyüp Tarihi, I, 196-198.

M. BAHA TANMAN