Китабда истифадә олунмуш әсас мәнбәләр

İSRAFÇILIQ VƏ BƏDXƏRCLİK

Abbasi hakimlərinin israfçılığı və bədxərcliyi elə bir həddə olmuşdur ki, bunu təsəvvür etmək çətindir. Məs’udi yazır: «Mö’təzid dörd yüz min dinar xərc çəkərək özünə bir qəsr tikdirmiş və onun adını «Sürəyya» qoymuşdur. Mənbələrdə qeyd olunur ki, bu qəsrin uzunluğu dörd fərsəxə çatırmış. Bu rəqəm inandırıcı görünməsə də, abbasi hakimlərinin xərcləri təəccüb doğurası bir həddə olmuşdur. Təkcə onu qeyd etmək kifayətdir ki, Mö’təzid Bağdadda çay kənarında əyləşib o qədər yemişdi ki, ürək ağrısı tutmuş və dünyasını dəyişmişdi. Misir hakimi Əhməd ibn Tulun da hicri 270-ci ildə çox yeməkdən ürək ağrısına tutulub dünyaya vida demişdi.

Əhməd ibn Tulundan sonra Misir və Şamda taxta çıxmış Əbul-Ceyş Xumarvəyh yalnız eyş-işrət üçün qəsr tikdirmişdi. O, qızı üçün elə bir toy məclisi keçirmişdi ki, hətta ətrafındakılar da ona nifrət etmişdilər. Məs’udinin yazdığına görə, bu toydan sonra ona nifrət edənlər hakimi öldürmüş, bə’zi qulamları isə onun ətini şişə çəkmişdilər.

Tulunun Mö’təzidin arvadı olmuş qızı haqqında deyirlər: «Tulun Misir beytül-malını qızının toyuna xərclədi, ona misli görünməmiş cehiz verdi. İbn Xəlkan yazır: «Bu qızın mehriyyəsi bir milyon dirhəm idi. Hansı ki, bu məbləğ qıza verilmiş cehizin müqabilində cüz’i bir şey idi». Tulunun qızına cehiz almaqla məşğul olan İbn Cəsas bazarlıq etdikdən sonra yerdə dörd yüz min dinar qalmışdı. Tulun bu məbləği ona bağışlamışdı.

Bu toy münasibəti ilə Bağdadda və Misirdə böyük xərclər hesabına xeyli bayram tədbirləri keçirilmişdi. Çox qiymətli libaslar geymiş abbasi qadınları bu eyş-işrət məclislərində iştirak edirdilər. Sanki dünyanın bütün qızıl gümüşü bu məclislərə toplanmışdı. Bu insanların azğın nəfs istəklərini doyurmaqdan başqa hədəfləri yoxdu. Xumarvəyh ayda öz aşpazxanasına iyirmi üç min dinar pul xərcləyirdi.

Yuxarıda deyilənlər abbasi xəlifələrinin, vəzirlərin, hakimlərin, valilərin və varlıların həmin dövrdəki isrfaçılıqlarının mindən bir nümunəsi idi. Ötən söhbətlərdə qeyd edildiyi kimi, Abbasilərin belə bir həyat tərzi nəticəsində Sahibe-zəncin çaxnaşmaları kimi çaxnaşmalar cəmiyyəti bürüyürdü.