Китабын ады

MONQOLLARIN DÖVRÜNDƏ ŞİƏNİN ZÜHURU 
 
Hicri 694-cü ildə İranın səltənəti Qazan xan Monqola
1
 yetişdi. Əhli-beytə (ə) 
məxsus  bir  maraq  göstərdiyinə  görə,  şiə  məzhəbi  onun  zamanında  daha  da  geniş 
yayıldı.  Onun  vəfatından  sonra  hicri  707-ci  ildə  səltənət  Qazan  xanın  qardaşı 
Cayituya
2
 keçdi.  
 
                                                 
1
 İslami adı «mahmud»dur. 
2
 Məhəmməd şah Xudabəndəyə 

---

 
68 
ƏLLAMƏ HİLLİNİN QAZİ ƏL-QƏZATLA MÜNAZİRƏSİ 
 
Alim və tarixçi Şafei əl-həmədaninin nəql etdiyinə görə Şahin şahın sarayında 
şahın  hüzurunda,  o  zamanda  şiə  alimlərinin  iftixarlarından  və  əsrin  dahilərindən 
olan cəmalül-milləti vəd-din, Əllamə kəbir Həsən ibn Yusuf ibn Əli ibn Mütəhhəri 
Hilli  ilə  əhli-sünnətin  ən  böyük  alimlərindən  olan  Xacə  Nizamuddin  Əbdülməlik 
Məraği  Qazi  əl-Quzat  Əş-Şafei  arasında  bir  qrup  mübahisələr  meydana  gəldi.  O 
məclisdə imamət məsələsi bəhs edildi. Əllamə Hilli açıq və qəti dəlillərlə Əmirəl-
möminin  Əlinin  (ə)  Rəsulallahdan  (s)  sonrakı  xilafət  və  imamətini  sabit  etdi  və 
digər şəxslərin iddiasının batilliyini ortaya qoydu ki, artıq məclisdə oturanlar üçün 
şübhə  ediləcək  heç  bir  yol  qalmadı.  Hətta  Xacə  Nizamuddinin  özü  belə; 
«Möhtərəm  Əllamənin  dəlili  aydın  və  güclüdür,  amma  atalarımız  bir  yolu  tutub 
getmişlər,  bizim  də  avam  xalqı  susdurmaq  və  İslam  ümmətinin  birliyinin 
pozulmaması üçün o yolu təqib etməyimiz və sirləri aşkar etməməyimiz lazımdır» 
dedi.  
Bu  vaxtda  Şahənşahın  təəssübkeşliyi  olmadığı  və  hər  iki  tərəfin  dəlillərini 
yaxşı  dinlədiyinə  görə,  münazirə  qurtardıqdan  sonra  şiənin  həqiqəti  ortaya 
çıxdıqda,  haqq  olan  İmamiyyə  (şiə)  məzhəbini  seçdi  və  bu  məzhəbin  sərbəst 
şəkildə  fəaliyyət  göstərməsini,  bütün  vilayətlərin  hakim  və  valilərinə,  bütün 
məscidlərdə  Əmirəl-möminin  həzrət  Əli  (ə)  və  digər  İmamların  (ə)  adı  ilə  xütbə 
oxumalarını  İranın  bütün  şəhərlərinə  elan  etdi.  Dinarların  (pulların)  üzərinə  üç 
sətirdə «La ilahə illəllah Məhəmmədun Rəsulallah Əliyyun vəliyullah» kəlməsinin 
yazılmasını əmr etdi (şəkil: 17). 
Şahin şah möhtərəm Əllamə hillini hillə
1
 şəhərindən bir qrup məsələlərin izahı 
üçün  çağırtdırmışdı.  Amma  bu  elmi  toplantıda  münazirələr  aparılaraq,  şiənin 
həqiqəti  ortaya  çıxdı.  Şahin  şah  Əllamə  hillini  öz  yanında  saxladı  və  onun  üçün 
xüsusi bir mədrəsə ayırdı. Bundan sonra tələbələr onun ətrafına toplaşdılar. Aşkar 
şəkildə  aparılan  təbliğatların  nəticəsində  həqiqətlər  ortaya  çıxdı  və  hər  şeydən 
                                                 
1
 İraqda yerləşir. 

---

 
69 
xəbərsiz olan insanlar haqq olan İmamiyyə yolunun həqiqətini anladılar. Beləliklə, 
vilayətin işıq saçan günəşi təqiyyə
1
 buludunun altından aydınlığa çıxdı.  
Təxminən  700  ildən  sonra  Səfəvilərin  güclü  sultanlarının  dəstəyi  və  o 
zamanın  kamil  təbliğləriylə  qara  buludlar  tamamilə  dağıldı  və  vilayət  və  imamət 
günəşi dünyaya işıq saçdı.  
İranlılar nə qədər çox Məcus (oda sitayiş edən) və iki tanrıya inanırdılarsa da, 
müsəlmanların  məntiqə  uyğun  dəlil  və  burhanlarını  bildikdə,  onu  cani-qəlbdən 
qəbul  etdilər;  indiyə  qədər  də  tam  bir  səmimiyyətlə  İslami  əqidələrinin  üzərində 
sabitdirlər. 
Əgər iranlıların arasında inanc baxımından məcus olan, bir yerə bağlı olmayan 
və  ya  ğulatlar  silsiləsinə  girib,  Əlini  (ə)  öz  məqamından  uluhiyyət  dərəcəsinə 
yüksəldən,  onu  Xaliq  və  ruzi  verən  və  yaxud  Hulul
2
,  ittihat  və  vəhdəti-vücuda
3
 
inananlar olarsa, onların iranlıların təmiz qəlbli əhalisi ilə heç bir əlaqəsi yoxdur! 
Hər qövm və cəmiyyətdə bu növ düşüncəsiz və ağılsız insanlar mövcuddur. Lakin 
İranın  nəcib  və  məlumatl  xalqının  əksəriyyəti  Allah-təalanın  vəhdaniyyəti, 
Xatəmul-ənbiyanın  (s)  nübuvvət  və  Əmirəl-möminin  həzrət  Əli  (ə)  və  on  bir 
övladınının  (ə)  Peyğəmbərin  əmr  və  göstərişi  ilə  imamətə  seçildikləri  xüsusunda 
sabit və doğru bir iman və əqidəyə sahibdirlər».  
Hafiz:  «Hicazlı,  məkkəli  və  mədinəli  olan  sizin  kimi  bir  şəxsin,  İranda  bir 
müddət  qalmaqla  onları  bu  qədər  dəstəkləməniz  və  onları  Əlinin  (kərrəməllahu 
vəchəhu)  təqibçiləri  bilməniz,  həqiqətən,  təəccüblü  bir  şeydir.  Əli  Allahın  qulu, 
Onun  əmrinə  bağlı  və  Ona  itaət  edən  biri  insan  idi.  Lakin  iranlı  şiələrin  hamısı 
Əlini  Allah  bilirlər,  onu  Allahdan  ayrı  bilmirlər.  Öz  şerlərində  də  Allah-təalanın 
mərtəbəsində olan, Əlini haqq və hətta haqqın eynisi bilirlər. Çünki onların divan 
və  cib  dəftərlərində  bu  növ  küfriyyət  görünür.  İranlı  şiə  alimlər  Əlinin 
(kərrəməllahu vəchəhu) dilindən bu növ şerləri nəql edirlər. Qətiyyən deyə bilərik 
ki, Əli belə bir inancdan uzaqdır…». 
                                                 
1
 Təqiyyə – bəzi can və mala gələcək zərərlər üçün din, məzhəb və inancı büruzə verməmək  
2
 Hulul – Tənasüx inancına görə, ruhun bir bədəndən çıxdıqdan sonra başqa bədənə girməsi.  
3
 Varlıq aləminin ən uca mərtəbəsində Allah-təalanın varlığı olmaq üzərə canlı və cansız bütün varlıqların bir vücud 
olmasına «vəhdətu-vücud» deyilir.  

---

 
70 
Dəvətçi: «Sizə təəccüb edilməlidir ki, araşdırmadan iranlı bütün şiələri ifratçı 
və  Əlipərəst  (Əliyə  sitayiş  edən)  bilirsiniz.  Bu  sözlərlə  məsələni  hər  şeydən 
xəbərsiz sünni qardaşlarımızın zehninə həkk edir, sonra da iki qardaşın bir-birlərini 
öldürməsinə  səbəb  olursunuz.  Bu  növ  sözlər  Əfqanıstan,  Hindistan,  Özbəkistan, 
Tacikistan  və  digər  yerlərdə  şiələrin  öldürülüb,  qanlarının  axıdılmasına  yol 
açmışdır.  
Özbəkistan  və  Türkistan  (Türkmənistan)  müsəlmanları  «şiələr  Əlipərəst, 
müşrük,  kafirdirlər  və  öldürülmələri  vacibdir»  deyən  alimlərin  fəryadları 
nəticəsində nə qədər müsəlanların qanını töküb, tarixin səhifəsini ləkələdilər. Əhli-
sünnətin  hər  şeydən  xəbərsiz  zavalı  xalqı  da,  sizin  kimi  alimlərin  rəhbərliyi  ilə 
iranlı müsəlmanlara ədavət, şirk, küfr və irtica gözüylə baxırlar.  
Keçmiş  zamanlarda  türkmənlər  Xorasan  yolunda  «kafirdirlər»  deyərək, 
iranlıların  qarşısını  kəsir,  mallarını  talan  edir,  öldürür  və  belə  deyirdilər:  «Kim 
yeddi nəfər rafizi (şiə) öldürərsə, Cənnət ona vacib olar!». 
Bilin  ki,  bu  əməllərin  qətllərin  məsuliyyətini  «şiələr  Əlipərəst,  müşrik  və 
kafirdir»  deyən  sizin  kimi  alimlər  daşıyır.  Hər  şeydən  xəbərsiz  saf  və  avam 
sünnilər  də  bu  cür  sözləri  qəbul  edib,  savab  qazanmaq  qəstiylə,  bu  növ  əməllərə 
təşəbbüs göstərirlər».