Liyakat ali han 5 Bibliyografya : 5

MAAN

Ürdün'de bir şehir.

Ürdün'ün güneyindeki Cebelüşşerât dağ sırasının doğu eteklerinde deniz seviyesinden 1074 m. yükseklikte ku­rulmuştur; adının Hz. Lût'un oğlu Ma-an'dan geldiği söylenir. Bugün İsrail, Su­riye, Lübnan, Ürdün gibi ülkeleri kap­layan coğrafyaya Bilâd-ı Şam denildiği dönemde bu bölge ile Hicaz arasında bulunan Maan kuzeyden gelen hac ka­filelerinin önemli duraklarından biri­ni teşkil etmiştir. İbn Battûta Maan'ı "Bilâdüşşam'ı Hicaz'a bağlayan son nok­ta" olarak tanımlar. Maan bölgesi tabi­at zenginlikleri açısından çok şanslıdır. Civarında şehre su taşıyan Aynüddevâvî. Aynülcitta gibi birçok akarsu vardır. Şe­hir tarihte, Arabistan'ı Şam bölgesine bağlayan ticaret yolu üzerinde bir tica­ret merkezi olarak ortaya çıkmış ve öne­mini Fenike, Roma, Bizans, Emevî, Ab­basî. Memlûk ve Osmanlı dönemlerinde de korumuştur.

Ortaçağ'da Cüzam kabilesinin yaşadığı Maan ve civarı, son Bizans valisi Ferve b. Amr"ın, İbn Hişâm ve İbn Sa'd gibi müel­liflerin eserlerinde anlatıldığına göre Hz. Peygamber zamanında müslüman olması ve Bizanslılar tarafından öldürülmesiyle İslâm tarihinde yer işgal etmeye başla­mıştır. Şehir ve çevresi XIV. yüzyılda İbn Battûta ve XVII. yüzyılda Evliya Çelebi ta­rafından gezilmiştir. Evliya Çelebi "Ev-saf-ı menzil-i kal'â-yı Maan" başlığı altın­da şehrin hac yolu üzerinde önemli bir durak olduğunu ve bir kale ile güvenliğe kavuşturulduğunu anlatır. 0 dönemde Kudüs sancağına bağlı bulunan Maan ka­sabasında üç cami, bir hamam vardı ve burada oturanların asıl görevi hacılara hizmet vermekti. Evliya Çelebi ayrıca ya­kınlardaki âb-ı hayât dediği su kuyuların­dan bahseder. Maan Osmanlı yönetimi­nin sonlarına doğru Şam sancağına bağlı bir kaza merkezi, ardından merkezi Kerek olan ve Kerek veya Maan adıyla anılan ba­ğımsız bir sancak haline getirilmiş; Salt, Maan, Tâfile adlarında üç kaza ile bir na­hiye ve yirmi beş köyü içine almıştır. Ki-zıldeniz'in Akabe ve Eyle limanlarında so­na eren dünya deniz ticareti Maan üzerin­den kuzeydeki Kerek ve Amman'a, ora­dan da İrak şehirlerine ulaşma imkânı bulmaktaydı. Ayrıca Hicaz demiryolunun

Maan-Tebük üzerinden Medine'ye var­ması şehrin önemini arttırıyordu. Hac kervanlarının korkulu rüyası olan Urban soyguncuları Maan ve çevresinde barınırdı. Geç Osmanlı döneminde bunlar genel­de hoş tutulmuş ve Mekke-Medine sur-releri gibi onlara da Urban surresi dağı­tılarak gönülleri alınmıştır.

I. Dünya Savaşı sırasında 1915 yılı Ocak ayında Maan'da toplanan Osmanlı kuv­vetleri, kuzeybatıda Bi'rüssebi' ve Kudüs taraflarına doğru kontrolü bir süre elde tutmayı başardılar. Fakat 1916yazında Osmanlı Devieti'ne karşı isyan eden Mek­ke Emîri Şerif Hüseyin ve oğullan Ali, Ab­dullah, Faysal burayı ele geçirip bir üs olarak kullandılar ve tren hatlarını hava­ya uçurarak Şam tarafından askerî destek gelmesini önlediler. Daha sonra da Ür­dün Kralı Abdullah b. Hüseyin, Medine'yi zaptetmesinin ardından Maan'ı bir süre için üs olarak kullandı. Şerif Hüseyin'in oğlu Ali devlet idaresini kardeşi Abdul­lah'a devrettiğinde Maan ve Akabe kesin biçimde Ürdün'e katıldı (1925).

Günümüzde Maan, Ürdün Hâşimî Kral-lığı'nda aynı adı taşıyan bir idarî bölgenin (muhafaza) merkezidir. Bölge 36.141 kiriş­lik bir alanı kaplar ve nüfusu 110.000 civarındadır (2003 tan.). Maan şehri ise 32.000 kadar bir nüfusa sahiptir. Kuzey­batısında yer alan, eskiden Nabatîler'in başşehri olan Petra kalıntıları bölgeye önemli sayıda turist çeker.

Bibliyografya :

İbn Hişâm, es-Sîre (nşr. R Wüstenfe!d), Oöt-tingen 1858-60, s. 591-592, 792; İbn Sa'd. ef-Tabakât, I, 262, 281; İbn Havkal, Şûretü'l-arz, s. 185; Muhammed b. Abdullah el-Ezdî, Târîhu fütûhi'ş-Şâm (nşr. Abdültnünîm Abdullah Âmir], Kahire 1970, s. 29; İbn Battûta, er-Rİhle, Kahire 1322/1904, 1, 80; Evliya Çelebi, Seyahatname, IX, 584-585; Abdul- Karim Rafeq. TheProuince ofDamascus: 1723-1783, Beirut 1966, s. 64, 213; Hamed el-Câsir, Fi Şimali ğarbi't-Cezîre, Riyad 1970, s. 45, 179; Birinci Dünya Harbinde Türk Harbi: Sina-Filistin Cephesi, Ankara 1979, s. 50-51, 75, 176-177, 192, 797; R. Shick. "The Settlement Pactern of Southern Jordan", The Byzantİne and Early Istamic Near East, New Jersey 1994, s. 133-170; The Middle East and North Africa, London 1997, s. 611-612;Walter E. Kaegi, Bizans ue İlk islam Fetihleri (trc. Meh­met Özay}, istanbul 2000, s. 109-115; Sa'd Ebû Diye, "Târih ve usûlü'I-'aşâ^ri'l-Ürdünİyye min hJlâli'l-veşâ'iki'l-'Oşmâniyye: Ma'ân", el-Me-celletü't-târihiyyetü'i''-Arabiyye li'd-dirâsâti'i-'Oşmânjyye, sy. 11-12, Zağvân 1995, s. 7-30; Kâmûsü'l-a'lâm, V, 3845; VI, 4318; N. Elisseeff, "Macân", £/2(İrıg.), V, 897-898. Mustafa L. Bilge

MAÂRİF

Sultan Veled'in (ö. 712/1312) Farsça tasavvufî eseri.³⁵⁰

el-MAÂRİF

İbn Kuteybe'nin (Ö. 276/889) tarih ve ensâb ağırlıklı bilgiler içeren ansiklopedik eseri.

Müellif, el-Mcfârif in mukaddimesinde kitabını belli bir kültür düzeyine yükselen, ilim ve iktidar ehlinin meclislerine katılan kimselerin tarih, ensâb vb. konulardaki ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla kaleme aldığını ifade etmektedir. Eserin, bu alana dair ilk çalışma olmamakla birlikte genel kültüre dair bilgileri el-Ma'ârif adıyla içe­ren ilk telif olduğu belirtilmektedir.³⁵¹

Muhtevası ve telif ediliş amacı hak­kında kısa bilgilerin yer aldığı mukaddi­meden sonra kitabı yirmi bölüm halinde incelemek mümkündür. Birinci bölümde Tevrat'ın birinci kitabına, ayrıca Vehb b. Münebbih'ten gelen rivayetlere dayanıla­rak evrenin yaratılışı hakkında malûmat verildikten sonra Hz. Âdem'den itibaren îsâ'ya kadar otuza yakın peygamberden bahsedilir. Hz. Muhammed'in hayatına ayrılan ikinci bölümde, içlerinde Varaka b. Nevfel ile Kus b. Sâide'nin de bulundu­ğu bi'set öncesi Hanîf dini mensupların­dan sekiz kişinin ismine ve bazı nitelikle­rine yer verilir, ardından Resûlullah'm ne­sebine hazırlıkolmak üzere Arap ırkının şeceresi geniş biçimde anlatılır, Resûl-i Ekrem'in baba ve anne tarafından nese­bi verilir. Hz. Peygamber'in zevceleri ve çocuklarının isimleri sıralanıp onun hayatı hakkında bir kronolojiden sonra Bedir, Uhud ve Hendek gazveleriyle diğer sa­vaşlara temas edilir.

el-Mtfârif'ın üçüncü bölümü ashaba ayrılmış olup aşere-i mübeşşerenin ardın­dan 130 civarında sahâbînin hayatı anla­tılmıştır. Kitabın en geniş kısmını teşkil eden bu bölümde sahâbîlerin biyografile­rine kısa bakışlar yapılmıştır. Dördüncü bölümde Emevî ve Abbasî halifelerinin, beşinci bölümde eşraftan veya iktidar sa­hibi olanlarla bunlara karşı isyan edenler­den kırka yakın kişinin hayatına temas edilmiş, altıncı bölümde tabiînden ve onlardan sonra gelen meşhur şahıslardan 140 kadarının biyografisi verilmiştir. As-hâbü'r-re'ye ayrılan yedinci bölümde İbn Ebû Leylâ, Ebû Hanîfe ve bazı öğrencileri, Evzâî. Süfyân es-Sevrî ve Mâlik b. Enes'-ten oluşan dokuz şahsiyetin, sekizinci bö­lümde ashâb-ı hadîsten kabul edilen 100'e yakın kişinin hayat hikâyesi anlatılmıştır. Sonraki bölümlerde kıraat âlimleri, mûsi­ki icra edenler, neseb âlimleri, şiir râvileri ve meşhur muallimler konu edinilmiştir. el-Ma'ârif'm on dördüncü bölümünde birbirine küsüp hayatları boyunca konuşmayan, içlerinde bazı sahâbî ve tabiîlerin de bulunduğu on dört kişiden söz edil­miş, on beşinci bölümde "el-evâil" başlığı altında çoğu İslâm döneminde olmak üze­re tarihte gerçekleştirilen elliyi aşkın "ilk"e temas edilmiş ³⁵² aynı bölümde Kabe, Beytülmak-dis, Mescid-i Nebevi, Basra, Küfe ve Dı­maşk mescidleri kısaca anlatılmıştır. On altıncı bölümde ilk büyük fetihlerin ve fâtihlerin listesi verilmiş, fetihlerin ba­rışçı yollarla mı yoksa zor kullanılarak mı gerçekleştiği kaydedilmiştir.

Kitabın on yedinci bölümü değişik ko­nulara ayrılmıştır. Bunların içinde ashap­tan itibaren otuzu aşkın meşhur kişinin meşgul olduğu zanaat ve meslekler, yine meşhurlardan özürlü olanlar, benzer bazı özelliklere sahip bulunanlar sayılabilir. On sekizinci ve on dokuzuncu bölümlerde on beş kadar itikadî mezhebin kısa tanıtımı yapılmış, yirminci bölüm Yemen, Hîre ve otuz kadar Acem hükümdarının kısa bi­yografisine ayrılmıştır.

Genel kültür alanında bir el kitabı nite­liği taşıyan el-Mdûriî'm kaynakları için­de İbn İshak'ın es-Sîre'si ile Vâkıdfnin el-Megdzfsi yer almakta, ayrıca el-Mdâ-rif ile Muhammed b. Habîb'e ait (ö. 245/ 860) el-Muhabber"\n muhtevaları ara­sında önemli benzerlikler olduğu dikkat çekmektedir.³⁵³ Kitabın, mukaddimesinde belirlenen esaslara göre ele alınıp alınma­ması gereken konuların seçimi ve ölçülü bilgi verilmesi hususunda başarılı olduğu söylenemez. Eserde yer yer Tevrat'tan ve bol miktarda Vehb b. Münebbih gibi İsrâ-iliyat türü rivayetler nakleden kişilerden eleştiri süzgecinden geçirilmeden, ayrıca başta Kur'an olmak üzere sağlam İslâm literatürüyle mukayese edilmeden yapı­lan nakiller tenkit konusu olmuştur.³⁵⁴

el-Macârif"m ilk neşrini Ferdinand Wüstenfeld yapmış ³⁵⁵ daha sonra bu neşir Mu­hammed İsmail es-Sâvîve Osman Halîl tarafından tashih edilerek tekrarlanmıştır (Kahire 1353/1934). Kitabın diğer bir neş­rini Servet Ukkâşe gerçekleştirmiştir.³⁵⁶ Hasan Ege eseri el-Ma'ârif: Nebiler ve Sahâbîle­rin Sîreti adıyla Türkçe'ye çevirmiştir.³⁵⁷

Bibliyografya:

İbn Kuteybe, el-Ma^ârif (Ukkâşe); ayrıca bk. neşredenin girişi, s. ş-h, 63-64, 69-70, 110-115; Mes'ûdî, Mümcü'z-zeheb (Meynard), [], 442; is-hak Mûsâ el-Hüseynî. İbn Kuteybe (trc. Hâşim Yâgl), Beyrut 1980, s. 59, 61, 69, 87-94; M. Zağ-lû! Sellâm. İbn Kuteybe, Kahire 1980, s. 48-50; AhmerJ Abdülbâki. Min aclâmİ'l-\ılemâ'L't-cArab fî'l-karni'ş-şâtişi'l-hicrî, Beyrut 1990, s. 137 vd.; Abdülazîz Gd-Dûrî. ıİlmü't-târih Hnde'l-'Arab, Beyrut 1993, s. 54;G. C. Anavvati, "Texr.es ara-bes anciens edites en Egypte au cours des annees 1959 et 1960", MIDEO, V! (1959-61), s. 235-240; Hüseyin Varol, "İbn Kuteybe ve Eser­leri", EAÜİFD, sy. 6 (1986), s. 147; Bahaüddin Varol, "İbn Kuteybe: Hayatı, Eserleri ve İslam Tarihçiliğindeki Yeri", Sü Sosyal Bilimler Ens­titüsü Dergisi, sy. 5, Konya 1999, s. 266-268; Zülfıkar Tüccar, "Edebü'l-kâtib", DİA, X, 410-411. Zülfikar Tüccar