Mała encyklopedia kultury antycznej

Falaikos poeta grecki z okresu aleksandryj­skiego (III/II w. p.n.e.), zachowały się jego epigramy w Antologii Palatyńskie] (zob. falecejski wiersz).

falanga¹ (łac. phalanga, palanga, gr. faidnge, fdlanks) 1. gruby, twardy drąg służący do prze­noszenia ciężarów. Końce jego spoczywały na barkach kilku ludzi niosących ciężar, zwanych phalmgarii. 2. sztaba żelazna używana w bit­wach jako broń. 3. drewniany walec podkładany w celu przesunięcia ciężaru, np. pod okręty w stoczni i pod statki spuszczane na wodę. 4. kawałki cennego drewna krajane na okrąglaki, które następnie sprzedawano.

falanga² (gr. fdlanks, łac. phalanx) szyk bo­jowy piechoty greckiej: linia bojowa zwarta, ośmiorzędowa, ustawiona równolegle do frontu:

oddziały lekkozbrojne stawały przed /., konnica zajmowała stanowiska na skrzydłach. Bitwę roz­poczynali lekkozbrojni, za nimi nacierali hoplici uszykowani w /., decydujący taktycznie o wy­niku bitwy. Założeniem /. była równoczesna walka na całej linii, przy czym najlepsze siły były ustawione na prawym skrzydle. F. udosko­nalili Filip Macedoński i Aleksander Wielki;

/. macedońska różniła się od helleńskiej uzbro­jeniem oraz głębokością (szeregów było 16, a nawet 32); współdziałały tu ze sobą piechota lekka i półciężka.

falarica łac. pocisk w kształcie oszczepu wy­rzucany albo ręcznie, albo z wyrzutni machiny wojennej. Składał się z drzewca i z żelaznego ostrza o długości 3 stóp rzymskich. Niekiedy używany był także jako broń zapalająca; wów­czas owijano go pakułami przesyconymi smołą.

Falaris z Astypylaja na Rodos. Wygnany z rodzinnego miasta przybył do Akragas, gdzie zdobył władzę tyrana w latach 570-554 p.n.e. Kierował Sycylijczykami i kolonistami fenickimi w ich walce przeciw kolonizacji greckiej. Zginął w r. 554 p.n.e. w czasie powstania na Sycylii. Pozostawił po sobie wspomnienie człowieka wielce okrutnego (słynny „byk Falarisa" z brą­zu, w którym umieszczano ofiary tyrana, po czym rozpalano ogień—krzyk ofiar uchodził za ryk tego zwierzęcia). Zachowany zbiór 148 Listów Falarisa nie pochodzi od tyrana Akragas, lecz powstał zapewne w w. IV p.n.e. Autora ich

Falcidii

252

Fannii

nie znamy. Są to listy literackie o charakterze filozoficzno-retorycznym, należą więc do jed­nego z ulubionych gatunków popularnej litera­tury filozoficznej.

Falcidii Falcydiusze, ród rzymski pochodze­nia plebejskiego. 1. Calus Falcidius, trybun lu­dowy wspomniany przez Cycerona w mowie De imperia Gnei Pompei. 2. Calus F; trybun ludowy w r. 40 p.n.e., autor prawa Lex Falcidia, które zabezpieczało bezpośredniemu spadkobier­cy 1/4 majątku zmarłego; w razie gdyby legaty nadane w testamencie przekraczały % spadku, ustawa nakazywała odpowiednio je zmniejszać.

falecejski wiersz (gr. Falajkejon, łac. versus hendecasyllab&s Phalaeceus) wiersz o schema­cie: •^iV\-t- \-i\J-t \^-f \\J-e^ równy glikonejowi przedłużonemu o katalektyczne metrum jambiczne. Nagios wiersza zwany bazą jest tak samo swobodny, jak w glikoneju i może być w poezji greckiej spondejem -^Ł—, troche­jem -^»-/, jambem ^-^, pyrrichem ^"-', a tak­że na skutek rozwiązania elementu długiego w bazie trybrachcm ^^^-i, daktylem -^t ^'-' lub anapestem •^"^i—. F. w. używała często Sa-fona, potem spotykamy się z nim w strofach liryki chóralnej i dramatu, a w okresie helleni­stycznym występuje on jako wiersz epigramu u Kallimacha i Teokryta. Nazwę swoją otrzymał od poety aleksandryjskiego Falajkosa. Do poezji rzymskiej wprowadzony został przez Laeviusa i Warrona, a następnie sta) się ulubioną miarą Katullusa. F. w. tego poety mają przeważnie bazę spondeiczną, ale dopuszczalny jest w niej także trochej i jamb. Następnie występuje wiersz ten w Priapeach, u Mecenasa, Stacjusza, Petroniusza, Marcjalisa i u późniejszych poetów.

Falerii (dziś ruiny w pobliżu Civita Castel-lana) stolica italskiego plemienia Falisków. Po klęskach doznanych od Rzymu w r. 293 i 241 p.n.e. Faliskowie opuścili miasto i założyli na pobliskiej równinie F. mvi (dziś Santa Maria di Falleri).

Faleniom vinam słynne z wybornego smaku wino pochodzące z ager Falernus.

Falernus ager górzysta okolica w Kampanii, u stóp góry Massicus w pobliżu rzeki Yoltumus, słynna z uprawy winorośli.

Faleron dem attycki położony nad zatoką o tejże nazwie, wywodzącej się od uczestnika wyprawy Argonautów, Falerosa. Przez długi czas służył Ateńczykom jako port i był połą­czony murami z miastem. Po wojnach perskich

stracił swe znaczenie na rzecz Pireusu. Ojczyzna mówcy Demetriosa z Paleronu.

Faliści plemię italskie zamieszkałe w połud­niowej Etrurii. Stolica Falerii (zob.).

falliczne pieśni pieśni śpiewane w czasie pro­cesji na cześć bogów płodności, szczególnie na cześć Dionizosa, przy czym niesiono symbol płodności—faliós. Parafrazę takiej pieśni znaj­dujemy w komedii Arystofanesa Achamejczycy.

falx łac. każde narzędzie do cięcia, składające się z wyostrzonej części metalowej i rękojeści:

l. /. verichlata, stramentaria et messoria, denti-culata, sierp używany przez żniwiarzy do ści­nania trawy lub zboża. 2. / arborarla, sihatica, yinitoria, vineatica et putatoria, nóż używany przez ogrodników do obcinania drzew i krzewów.

3. nóż służący do obrony: gladius (ensis) falcatus, krótki miecz w kształcie sierpa z zakrzywionym końcem, używany przez żołnierzy i gladiatorów.

4. / muralis, używany do podważania kamieni przy szturmach na mury miasta. 5. / nmalis, używany do dziurawienia okrętów nieprzyja­cielskich.

Fama łac. literacka abstrakcja, uosobienie wieści, pogłoski na wzór greckiej Feme.

Fames (iac.; gr. Limos) mit. uosobienie głodu, córka Nocy lub Kłótni (Eris). Wyobrażano ją jako kobietę przeraźliwie chudą, o bladej twarzy i zjeżonych włosach, z rękoma związanymi na plecach. Wergiliusz umieszcza ją u wejścia do Orku (zob. Orcus), wśród potworów przynoszą­cych śmierć.

familia łac. w szerszym znaczeniu — wszystkie osoby pochodzące od wspólnego przodka lub cały majątek jakiejś osoby. Najczęściej oznacza ogół osób podległych władzy pater faadlias, ojca rodziny. W sensie węższym oznacza całą służbę zatrudnioną w gospodarstwie, zarówno na wsi (f. rustica) jak i w mieście (/. wbana), w szczególności niewolników. Używano terminu /. również dla określenia trupy teatralnej (/. co-mica) lub trupy gladiatorskiej (/. gladiatwia) skoszarowanej w jednej szkole gladiatorskiej (ludus gladiatorius).

Fanoia 1. rzymianka z rodu Faniuszów, w r. 88 p.n.e. dała schronienie Gajuszowi Mariu­szowi w swej willi w Minturnach. 2. córka Trasei Petusa (zob.) i Arrii.

Faonii Faniusze, ród rzymski pochodzenia plebejskiego. 1. Caius Fannius Strabo, konsul z r. 161 p.n.e., autor ustawy przeciw zbytkowi 2. Całus F; mówca i polityk, trybun wojskowy

Fanokles

253

w r. 142 p.n.e., konsul w r. 122, przeciwnik Gajusza Grakcha, może identyczny z następ­nym. 3. Calus F., filozof ze szkoły stoickiej, annalista (zob. amaHśc!). 4. Caius F., trybun w r. 58 p.n.e., przeciwnik Cezara. 5. Caius F. Caepio, uczestnik spisku Tercncjusza Warrona Mureny przeciw Augustowi w 22 r. p.n.e., ska­zany przez Augusta na śmierć. 6. Caius F., współczesny Pliniuszowi Młodszemu (druga poł. I w. n.e.), autor nie zachowanej historii prze­śladowań za panowania Nerona.

Fanokles poeta elegijny ze szkoły aleksandryj­skiej (niw. p.n.e.), reprezentant elegii miłosnej i mitologicznej. Znany był jego utwór clegijny " pt. Erotes e kahj. opisujący przygody miłosne z chłopcami; zachował się fragment o miłości Orfeusza do Kalaisa.

fimom łac. miejsce przeznaczone do kultu religijnego, poświęcone bogom, obejmujące świę­ty: okrąg, gaj ze świątynią itd.; w ściślejszym znaczeniu świątynia.

Fanom dziś Pano; miasto w Umbrii, port nad Adriatykiem w pobliżu ujścia rzeki Metau-rus, przez Rzymian zwane zwykle F. Fortunne, ponieważ wznosiła się tu świątynia bogini For­tuny, zbudowana w r. 207 p.n.e. na pamiątkę zwycięstwa, które odnieśli nad Hannibalem końsulowie Liwiusz Salinator i Klaudiusz Neron. Dotąd zachowały się ruiny łuku triumfalnego.

faretra zob. pharetra.

Farnabazos (ok. 412-370 r. p.n.e.), satrapa perski satrapii Daskylion za panowania Dariu­sza Notosa i Artakserksesa Mnemona. Sprzy­mierzył się z Kononem przeciwko dowódcy spartańskiemu Derkylidasowi, potem przeciwko Agesilaosowi i odniósł nad Spartanami zwycię­stwo u wybrzeży Knidos.

Farnakes (gr.; łac. Pharnaces) 1. król Pontu (II w. p.n.e.), dziad Mitrydatesa Wielkiego. 2. syn Mitrydatesa W.; wywołał bunt przeciw swemu ojcu i spowodował jego śmierć, za co otrzymał od Rzymian królestwo bosporańskic w r. 63 p.n.e. Korzystając z walk domowych w Rzymie, usiłował rozszerzyć swe królestwo. Został jednak pokonany przez Cezara pod Zelą w r. 47. O tym zwycięstwie zawiadomił Cezar senat sławnym powiedzeniem: veni, vidi, vici.

Faros Oac. Pharus) 1. wysepka u północnych wybrzeży Egiptu, w pobliżu Aleksandrii (dziś Pharos). Ptolemeusz Soter w końcu IV w. p.n.e. kazał ją połączyć z lądem za pomocą mola. W r. 279 p.n.e. na zlecenie Ptolemeusza Filadel-

fosa Sostratos z Knidos wzniósł tu wieżę wysoką na 120 metrów, na której szczycie znajdowała się latarnia morska. Wicia, zaliczana do siedmiu cudów świata, zawaliła się w r. 1303. 2. dziś Lesina; wyspa na Morzu Adriatyckim w pobliżu wybrzeży Dalmacji, zdobyta przez Rzymian w r. 219 p.n.e.

fasces łac. pęk związanych rózeg z toporem wetkniętym w środek, noszony na lewym ramie­niu przez liktorów kroczących przed królem. Był to symbol władzy, stosowany najpierw przez królów etruskich, potem rzymskich. Po wpro­wadzeniu republiki /. pozostały oznaką władzy urzędników rzymskich, ale na terenie Rzymu wyjmowano z nich topory. Obaj konsulowie w okresie republikańskim mieli prawo do 12 liktorów z /., pretorzy do 6, dyktatorzy do 24.

fascinum łac. 1. rzucenie czarów, zaklęcia mające na celu odwrócenie złego uroku lub przeciwnie, rzucenie go na wroga. 2. amulet chroniący przed urokami i czarami, zrobiony ze szlachetnego metalu, kamienia, szkła itd., w postaci figurki bóstwa, fallusa, złotej puszeczki bulla, i m. Noszono je na szyi, na ubraniu, umieszczano na murach miast, na domach, nawet na stajniach i uprzężach, aby uchronić dobytek przed nieszczęściem. Wodzowie odby­wający triumf umieszczali amulet pod rydwa­nem, aby odwrócić zawiść tłumu. Dla odwróce­nia uroku wymawiano też pewne wyrazy lub trzykrotnie spluwano w zanadrze togi.

Fasis (gr. Fdsis, łac. Phasis) 1. rzeka w Kol­chidzie, znana z wyprawy Argonautów, wpada­jąca do Morza Czarnego; wg tradycji stanowiła granicę między Europą i Azją. 2. miasto i port u ujścia rzeki F; kolonia Milezyjczyków, na­zwana później Sebastopolis.

fasti łac. 1. dies f., dni w których wolno było zwoływać zgromadzenia, odbywać sądy i doko­nywać aktów prawnych, w przeciwstawieniu do dies nefasti. .2. oficjalny kalendarz, spis dies f. i dies nefasti prowadzony przez kapłanów. 3. /. consulares lub /. magistratuum, listy wysokich urzędników rzymskich, a więc konsulów, dyk­tatorów, cenzorów i in.

Fasti tytuł poematu Owidiusza, przedstawia­jącego w porządku kalendarzowym szereg mitów ajtiologicznych związanych z historią Rzymu.

Fataus zob. Faunus.

fauces łac. przejście w domu rzymskim pro­wadzące od drzwi wejściowych do atrium, z za­sady otwarte na atrium, czasem zamykane kratą.

Faunalia

254

Febus

Z zewnątrz /. dostępne były albo bezpośrednio z ulicy, albo przez przedsionek, vestibuliim.

Faunalia wiejskie święto pasterskie obchodzone w Italii ku czd Fauna 5 grudnia, połączone ze składaniem ofiar, ucztami oraz zabawami nie­wolników.

Faunus mit. starożytny król Lacjum, wnuk Saturna, syn Fikusa (zob. Picus), ojciec króla Latynusa. Swoich poddanych nauczył rolnictwa. Czczony był jako wieszczy bóg pól i lasów;

w świętym gaju, w pobliżu grotyAlbunea udzielał ludziom rad i wyroczni w czasie ich snu. Stąd pochodzi przydomek Fatuus (łac. fwi mówić). Utożsamiany z Panem, otrzymał przydomek Lupercus (łac. lupus wilk), tak jak Pan, który miał przydomek Lykajos (gr. lykos wilk).

Fausta (Flavia Maxima F.) córka Maksymia-na, siostra Maksencjusza, druga żona cesarza Konstantyna. Oskarżyła swego pasierba Krys-pusa, iż nastawa} na jej cześć, za co Konstantyn skazał go na śmierć. Gdy się okazało, że oskarżenie było fałszywe, F. została zabita w r. 327 n.e.

Faustuins mit. pasterz króla Amuliusa z Alby, uratował wyrzuconych w fale Tybru Romulusa i Remusa; wykanniła ich i wychowała jego żona, Acca Larentia.

Fanstyna (Faustina) 1. Armia Galeria Faustina, żona cesarza Antonina Piusa, zmarła w r. 141 n.e. 2. Armia Galeria F. Młodsza, córka Antonina Piusa, żona cesarza Marka Aureliusza, matka Kommodusa, zmarła w r. 176 n.e. towarzysząc mężowi w wyprawie wojennej. 3. Armia F., druga żona cesarza Heliogabala (ok. r. 220 n.e.).

Fayentia miasto w Gallia Cispadana znane z wina i wyrobu płótna.

Faronins¹ zob. Fawoniusz.

Fayonins² wiatr zachodni, identyfikowany z greckim Zefirem; okres, w którym zaczynał wiać, w końcu lutego, uważano za początek wiosny.

Favorinus z Arelate (r. 85-150 n.e.) jeden z najuczeńszych sofistów z okresu Hadriana, uczeń Diona z Prusy, wyznawca akademickiego sceptycyzmu. Cieszył się taką popularnością, że już za życia jego posągi zdobiły sale bibliotek w Koryncie i w Atenach. Napisał szereg mów wzorowanych na mowach Gorgiasza i Hegezja-sza oraz wiele pism filozoficznych, m.in. Pcri fygfs (O wygnaniu), odnalezione częściowo w pa­pirusie w r. 1931. Dwie jego deklamacje zacho­wały się pod imieniem Diona, reszta pism,

z najważniejszym Pantodape historia (Wszelaka wiedza) w 24 księgach, zaginęła.

Fawoniusz (Favonius) 1. Marcus Favonius (r. 90-41 p.n.e.), przyjaciel Katona Młodszego, przeciwnik pierwszego triumwiratu, pretor z r. 49 p.n.e., stronnik Pompejusza w wojnie domowej. Po śmierci Pompejusza powrócił do Italii i stanął po stronie republikanów. Pod Pilippi dostał się do niewoli i z rozkazu Oktawiana został stra­cony. 2. F. Euhgius z Kartaginy (IV w. n.e.), uczeń św. Augustyna, autor rozprawy o Som-niwn Scipionis Cycerona.

Feakowie (gr. Fajakes, łac. Phaeaces) mit. lud zamieszkujący wyspę Scherię, identyfikowaną już przez starożytnych z wyspą Kerkyrą (dziś Korfu). Homer w Odysei nazywa ich ludem umiłowanym przez bogów. Trudnili się głównie żeglugą i handlem. Pierwotnie mieszkali w Hi-perei, skąd wywiódł ich Nausitoos, syn Posej-dona, i osadził na Scherii. Syn jego, .Alkinoos, gościnnie przyjął na swym dworze Odyseusza po rozbiciu się jego okrętu i wysłał go, hojnie obdarzywszy, na Itakę.

Febe (gr. Fójbe, łac. Phoebe) mit. 1. córka Uranosa i Gai, tytanka, ze związku z Kojosem miała córki Asterię i Leto (Latonę), matkę Apollina i Artemidy. Wg niektórych wersji była boginią wyroczni delfickiej przed Apollinem. 2. przydomek Artemidy. 3. córka Leukipposa, brata Tyndareosa. 4. córka Ledy i Tyndareosa, siostra Heleny, Klitajmestry i Dioskurów. 5. jed­na z sióstr Faetona. 6. Amazonka zabita przez Heraklesa.

Febris mit. personifikacja gorączki; czczono ją jako boginię, która od tej choroby chronita i zapobiegała jej. W Rzymie bogini F. miała trzy świątynie, z których najstarsza i najważniej­sza znajdowała się na Palatynie w pobliżu Velabrum.

Februarius miesiąc w kalendarzu rzymskim, odpowiadający lutemu; nazwa jego pozostaje prawdopodobnie w związku z obrzędami kulto­wymi i pochodzi od wyrazu februare = purgare, lustrare, oczyszczać. W miesiącu tym obchodzo­no w Rzymie święta Lupercalia.

Febnius mit. italskie bóstwo podziemne, któ­remu składano ofiary w drugiej połowie lutego, Februarius.

Febus (gr. Fojbos, łac. Phoebus) dosł. świecą­cy, jaśniejący, czysty; przydomek Apollina jako boga oczyszczającego od zmaz oraz boga światła i słońca, w przeciwieństwie do bóstw ciemności.

feejalowie

Z55

Fenicjanie

fecjalowie (łac. fetiales) kolegium kapłańskie wprowadzone do Rzymu prawdopodobnie przez któregoś z pierwszych królów; składało się z 20 członków kooptowanych dożywotnio. Zadaniem /. była troska o przestrzeganie tzw. ius Fetiale;

na polecenie senatu lub urzędnika dokonywali z zachowaniem przepisanych obrzędów formal­nego wypowiedzenia wojny, zawarcia przymie­rza itp.

Fedon (gr. Fajdon, łac. Phaedon) uczeń Sokra­tesa, przyjaciel Platona, postać tytułowa jednego z jego dialogów.

Fedra (gr. Fajdra, łac. Phaedra) mit. córka -linosa i Pasifae, siostra Ariadny, druga żona ezeusza. Zakochawszy się w swoim pasierbie, iipolicie, nie zdołała pozyskać jego miłości. Wówczas oskarżyła go przed Tezeuszem, jakoby nastawa} na jej cześć. Rozgniewany Tezeusz prosił Posejdona o ukaranie winowajcy. Bóg zesłał straszliwego byka morskiego, który spło­szył konie Hipolita, a młodzieniec, poniesiony przez rozhukane rumaki, poniósł śmierć. Mit ten jest treścią tragedii Eurypidesa Hippolytos.

Fedrus (łac. Phaedruś) bajkopisarz rzymski (ok. 15 - ok. 50 r. n.e.), urodzony w Pieni w Ma­cedonii, w młodym wieku dostał się jako nie­wolnik do Rzymu, gdzie opanował doskonale język łaciński. Wyzwolony przez Oktawiana Au­gusta, poświęcił się pracy literackiej. Był on jednym z nielicznych przedstawicieli nurtu plebejskiego w literaturze rzymskiej. Przełożył na język łaciński bajki greckie Ezopa, ujmując je w wiersze jambiczne. Bajkami swymi o charak­terze satyrycznym, pełnymi aluzji politycznych społecznych i osobistych, naraził się po śmierci Augusta możnym osobistościom rzymskim i zo­stał skazany na wygnanie (czy też na więzienie). Zachowało się 135 bajek.

Fegeus mit. i. król w Psofis w Arkadii, syn Alfejosa, ojciec Alfesibei. 2. syn Daresa, kapłan Hefajstosa w Troi.

Felicitas mit. uosobienie szczęścia, bóstwo czczone w Rzymie. Świątynia F., wzniesiona w II w. p.n.e., znajdowała się w V rejonie Rzy­mu; uległa pożarowi za cesarza Klaudiusza (I w. p.n.e.). F. przedstawiano jako piękną nie­wiastę trzymającą róg obfitości.

Felix (Antonius F.) zob. Antonii 10.

Felsina zob. Bomnia.

Feme mit. uosobienie wieści, pogłoski, uwa­żana za córkę Gai, siostrę gigantów; odznaczała się niewiarygodną szybkością. Przedstawiano ją

w sztuce plastycznej ze skrzydłami; miała tyle oczu, języków i uszu, ile piór. Wyobrażano ją również w postaci kobiety ze skrzydłami, z trą­bą w ustach, niekiedy z dwiema; wtedy jedna z nich wyobrażała prawdę wychodzącą z ust F., druga była symbolem kłamstwa.

Femios mit. śpiewak przebywający w domu Odyseusza i uświetniający swymi pieśniami uczty zalotników Penelopy.

Femonoe legendarna poetka grecka z okresu przedhomerowego, uważana za córkę Apollina i za pierwszą jego kapłankę w Delfach. Przypi­sywano jej wynalezienie heksametru; pod jej imieniem wydano w czasach hellenistycznych poemat Perl ojommantejon (O wróżbach ptasich), który się nie zachował.

Fenestella (Lucius F.) historyk rzymski z cza­sów Augusta i Tyberiusza, napisał nie zacho­wane do naszych czasów Annales, które obej­mowały historię Rzymu od okresu królów do upadku rzeczypospolitej. Obszernie potraktował stosunki prawne i historię kultury.

fenestra łac. początkowo wszelki otwór w ścia­nie domu, wpuszczający powietrze i światło, w epoce historycznej—okno. Najpierw zasła­niano je kratą, okiennicą lub kotarą, od I w. n.e. wstawiano płytki z tzw. lapis specularis i ze szkła.

Fenicja (gr. Fojnike, łac. Phoenice), kraj w Azji zachodniej na północ od Syrii, stanowiący wąski pas wybrzeża Morza Śródziemnego do Anty-libanu, z głównymi miastami Tyr i Sydon. Podbita najpierw przez Asyryjczyków, potem przez Persów, wreszcie przez Rzymian, za Augu­sta (I w. n.e.) została połączona w jedną pro­wincję z Celesyrią. W VII w. n.e. zawładnęli nią Arabowie.

Fenicjanie (gr. Fójnikes, łac. Phoenices; Poeni w znaczeniu Kartagińczycy) starożytni miesz­kańcy Fenicji, pochodzenia prawdopodobnie semickiego, osiedlili się na wybrzeżu śródziemno­morskim u stóp Libanu w połowie III tysiąc­lecia p.n.e. Był to naród żeglarzy i kupców, śmiałych i przedsiębiorczych kolonizatorów: sko­lonizowali oni wybrzeża Morza Śródziemnego, Morza Czerwonego, Atlantyku i nawet Bałtyku. Przypisywano im wynalazek purpury, stopu me­tali, szkła i in. Pierwsi doszli do pisma litero­wego i alfabet swój rozpowszechnili wśród naro­dów śródziemnomorskich; z alfabetu fenickiego rozwinęły się alfabety greckie i italskie. Najważ­niejszą kolonią fenicką była Kartagina, która

Feniks

256

feriae schotemm

przez długi czas prowadziła z Rzymem zaciętą walkę o hegemonię na Morzu Śródziemnym. Wielką sławę zdobyli architekci feniccy; wg tra­dycji słynna świątynia jerozolimska została zbu­dowana przez F. Pod względem politycznym me stworzyli nigdy jednolitego państwa; poje­dyncze ich miasta stanowiły odrębne jednostki państwowe, wg typu greckiej polis.

Feniks (gr. Fójniks, łac. Phoenuc) legendarny ptak egipski żyjący 500 lat. Kiedy życie F. do­biegało końca, budował gniazdo, w którym umierał, by w tej samej chwili się obudzić. Wg innej wersji po śmierci F. z jego ciała wykluwał się czerw, który następnie w promieniach słońca zamieniał się w nowego F. Wg najbardziej po­pularnej wersji co 500 lat F. ginął w płomieniach, z których wylatywał następnie odrodzony.

fenos (synonim: uswae) łac. odsetki, procenty płacone przez dłużnika wierzycielowi.

fercolam łac. 1. nosze służące do noszenia posągów i wizerunków bogów w czasie procesji lub zwłok zmarłych w czasie pogrzebu. 2. duży półmisek lub taca, na których wnoszono potra­wy; w przenośni zaś—samo danie.