Mała encyklopedia kultury antycznej

Eadoksjos zwolennik biskupa Ariusza, pa­triarcha Konstantynopola z woli cesarza Kon-stancjusza, potem został przez niego skazany na wygnanie; zmarł w r. 370.

Eudoksos 1. E. z Knidos (ok. 410-355 r. p.n.e.), uczeń pitagorejczyka Archytasa i Pla­tona, geograf, astronom i matematyk. W dzie­dzinie astronomii dał system sfer homocentrycz-

nych, w geografii wysunął twierdzenie o kolisto-ści ziemi i obliczył w przybliżeniu obwód ziemi i jej odległość od słońca. Ułożył również kalen­darz z obliczeniami meteorologicznymi. W dziele pt. Pertodos, w 7 księgach, zawarł opis całej znanej podówczas ziemi; dołączona była doń mapa. 2. E. z Kyzikos, żeglarz i podróżnik grecki (II w. p.n.e.), wyposażony przez Ptolemeusza Euergetesa dopłynął przez Morze Czer­wone do Indii i próbował opłynąć Afrykę.

Eudoros 1. mit. syn Hermesa i Polimele, jeden z wodzów Myrmidonów pod Troją. 2. E. z Aleksandrii (druga poł. I w. p.n.e.) filozof, przedstawiciel tzw. średniego platonizmu, kie­runku eklektycznego panującego w posceptycz-nej Akademii, łączącego w sobie elementy filo­zofii arystotelesowskiej, platońskiej i stoickiej.

Eaeaos 1. mit. bóg rzeki, syn Okeanosa i Tetydy. 2. mit. król Etolii, ojciec Marpessy, którą uprowadził na skrzydlatym wozie Idas. Ojciec ścigał ją wraz z Apollinem, który również starał się o jej rękę. E. w rozpaczy, że nie dogoni ucie­kających, rzucił się do rzeki, która otrzymała nazwę od jego imienia. Apollo ścigał ich dalej, dogonił i rozpoczął walkę z Idasem. Zeus, wez­wany na rozjemcę, pozostawił Marpessie wolny wybór, ta zaś wybrała Idasa. 3. E. z Poroś (V w. p.n.e.), sofista i poeta elegijny, autor elegii o tre­ści parenetycznej (np. o gniewie, przymusie, opa­nowaniu); zachowały się drobne fragmenty.

energetes (gr. euergStes) dobroczyńca; zaszczy­tny tytuł nadawany przez miasta-państwa staro­żytnej Grecji obcym obywatelom za szczególne zasługi.

eufemizm (gr. eu dobrze, femi mówię) zastąpie­nie wyrazów o przykrej treści przez łagodniejsze, np. zamiast mors, śmierć—sopor, sen; zamiast morbus, choroba — inftrmitas, słabość.

Eufemos mit. syn Posejdona, mąż Laonome, siostry Heraklesa, uczestnik polowania na dzika kalidońskiego i wyprawy Argonautów.

Euforbos mit. trojańozyk, syn Pantoosa; zranił Patroklosa, zginął z ręki Menelaosa. Wg legendy Pitagoras wierzył, że przez metempsychozę po­siada duszę E.

Euforion 1. mit. syn Achillesa i Heleny. 2. syn Ajschylosa, również poeta tragiczny (V/IV w. p.n.e.). Po śmierci ojca odniósł czterokrotnie zwycięstwo wystawiając jego tragedie; Sofoklesa i Eurypidesa zwyciężył własną tetralogią. 3. E. z Chalkis na Eubsi, poeta aleksandryjski (III w. p.n.e.), autor elegii, epigramów i epyllionów

16 — Mata encyklopedia kultury antycznej .

Eufranor z Koryntu

242

Euklides

przeładowanych erudycją i wyszukanymi wyra­żeniami; charakterystyczny przedstawiciel ma­niery aleksandryjskiej. Zachowały się drobne fragmenty jego utworów.

Eufranor z Koryntu sławny rzeźbiarz i malarz grecki (IV w. p.n.e.), m.in. twórca obrazu, który zdobił portyk Zeusa Eleuteriosa na agorze ateńskiej; przedstawiał on bitwę jazdy ateńskiej z beocką w r. 362 p.n.e.

Eufrat (gr. Eufrdtes, łac. Euphrates) największa rzeka Azji zach., długa na 2200 km; wypływa z Gór Armeńskich dwoma równoległymi ramio­nami, płynącymi najpierw ze wschodu na zachód, następnie ramię bardziej północne skręca na południe; w pobliżu Melitene oba ramiona łączą się ze sobą tworząc jedną rzekę, która płynie z północy na południe, między Kappadocją i Syrią, a Armenią i Mezopotamią i rozgranicza te krainy. W pobliżu Digba przyjmuje dopływ Tygrys i razem z nim wpada do Zatoki perskiej. Obfite wody E; uregulowane w starożytności, wylewając co pewien czas, użyźniały pola leżące w dolinie rzeki.

EuMron z Sikionu (IV w. p.n.e.), przy pomocy wojska uzyskał władzę w rodzinnym mieście, po roku wypędzony uszedł do Teb, gdzie został zamordowany.

Eufronios 1. malarz i garncarz attycki (VI/V w. p.n.e.), prawdopodobnie niewolnik, którego imię widnieje na 30 wazach czerwonofigurowych stylu surowego. Początkowo pracował jako malarz w warsztatach Kachryliona, z czasem stanął na czele własnego warsztatu, kontynuując pracę malarza. Poza naczyniami sygnowanymi uznano (na podstawie szczegółowej analizy stylu) za dzieła E. pokaźną ilość waz anonimowych. 2. poeta grecki (Ul w. p.n.e.), autor tzw. pria-peów (zob.).

Eufrosyne zob. Chwyty.

Eugammon z Kyreny autor niezachowanej Telefonii, eposu cyklicznego w dwu księgach, którego treścią były losy Odyseusza od powrotu do Itaki aż do śmierci oraz historia Telegonosa, syna Odyseusza i Kirke. (Zob. też cykliczni poeci).

Euganei lud pochodzenia pelazgijskiego czy liguryjskiego, mieszkający najpierw na terenach dzisiejszej prowincji weneckiej; wypędzony przez Wenetów, przesiedlił się na zachód, między Adygę i Addę. Do dziś góry pochodzenia wul­kanicznego ciągnące się w prowincji Padwy zachowały nazwę Colli Euganei.

Eugrafius autor komentarza do komedii Terencjusza, będącego kompilacją dawniejszych scholiów (pół. VI w. n.e.).

Eugrammos plastyk grecki z VII w. p.n.e., który wg tradycji przybył do Italii wraz z Demaratem z Koryntu, ojcem króla Tarkwiniusza Starego; ponieważ imię E. oznacza „dobry ma­larz", uczeni przypuszczają, że jest to imię raczej symboliczne niż rzeczywiste.

Euhemer (Eilhemeros) z Messany (lub z Akra-gas) żyjący na przełomie IV/III w. p.n.e. filozof, podróżnik i pisarz grecki, autor dzieła fłiera anagrafe (Pismo święte), w którym opisuje swoją podróż z Arabii Szczęśliwej na Ocean Indyjski (zachowane tylko fragmenty). Na nie istniejącej w rzeczywistości wyspie Panchai miał on poznać idealne państwo Panchajów. Ludność tego uto­pijnego państwa podzielona była na trzy klasy, a najwyższa z nich, klasa kapłanów, rozdzielała sprawiedliwie wszystkie produkty, będące wła­snością państwa. Na wyspie panowały bogactwo, dobrobyt, sprawiedliwość i szczęście. W świątyni Zeusa Tryfilijskiego miał autor znaleźć złoty słup, na którym wypisane były dzieje Uranosa, Kronosa i Zeusa. E. twierdził, że bogowie byli niegdyś ludźmi, którzy zostali ubóstwieni w na­grodę za swoje czyny, nacjonalistyczna teoria E. o powstaniu bogów znalazła wielkie uznanie w starożytności, zwłaszcza w Rzymie, gdzie dziełko E. przetłumaczone przez Enniusza na łacinę wywarło wielki wpływ na poglądy racjo­nalizujących annalistów.

Euklides (gr. Euklejdes) 1. archont attycki z r. 403/2 p.n.e. Za jego urzędowania Ateńczycy przyjęli oficjalnie alfabet joński o 24 literach. 2. rzeźbiarz grecki, działający w Atenach praw­dopodobnie w III w. p.n.e., twórca wielu posą­gów bóstw dla miasta Bura w Achai. Znaleziona głowa posągu Zeusa z Agiry jego dłuta świadczy, że artysta hołdował tzw. stylowi ekspresyjnemu, w którym wykonana została głowa Zeusa z Otri-coli. 3. E. z Megary (r. 450 - 380 p.n.e.), uczeń Sokratesa i świadek jego śmierci, założyciel tzw. szkoły megarejskiej (zob.). 4. E. z Aleksandrii, znakomity matematyk (III w. p.n.e.), autor dzieła Stojcheja geometrias (Elementy geometrii), które przez szereg stuleci było obowiązującym podrę­cznikiem geometrii. E. oparł się na naukowych osiągnięciach swoich poprzedników; wniósł nie­wiele nowych twierdzeń i dowodów, znaczenie jego dzieła polegało przede wszystkim na nie

Eukrates

243

Eopolemos

zwykłej jasności, jednolitej terminologii i syste­matycznym układzie.

Eukrates 1. strateg z r. 432/431 p.n.e.; brał udział w wyprawie do Macedonii i przeciw Potidei pod dowództwem Kalliasa. 2. E. z Melite, polityk ateński (koniec V w. p.n.e.), nale­żący do stronnictwa radykalnego; odegrał pewną rolę polityczną po śmierci Peryklesa.

Eoksejnidas malarz grecki z końca V w. p.n.e., nauczyciel malarza Arystydesa z Teb (zob. Arystydes 3).

Eumachos z Neapolu historyk grecki (koniec III w. p.n.e.), autor dzieła o wojnach punickich; Biografia Hannibala w 2 księgach stano­wiła może część tego dzieła lub też była osob­nym utworem. Dzieła nie zachowane.

Eumajos mit. wiemy sługa Odyseusza, „boski świniopas", u którego Odyseusz pod postacią żebraka spędził pierwszą noc po powrocie na Itakę.

Eumelos 1. mit. syn Admeta i Aikestis. 2. E. z Koryntu, poeta epicki z VIII w. p.n.e., autor kilku poematów (zob. cykliczni poeci).

Eumeneja miasto we Frygii, przy drodze z Dorylajon do Apamei, założone przez Atta-losa II, a nazwane E. na cześć Eumenesa II, jego brata i poprzednika.

Eumencs 1. z Kordu, jeden z dowódców Aleksandra W. (IV w. p.n.e.), zdobył Paflagonię i Kappadocję; zginął w r. 315 p.n.e. za sprawą Antygonosa. 2. imię kilku królów Pergamonu. Wstawił się szczególnie E. H (panował w latach 197-159), który utrzymywał ożywione stosunki z Rzymianami; on też wysłał do Rzymu w r. 168 p.n.e. sławne poselstwo, w którym uczestniczył m.in. Krates z Maiłoś, filozof i gramatyk per-gameński.

Eumenidy zob. Erynie.

Eumenius nauczyciel retoryki i pisarz z in/IVw. n.e., działający w Autun, autor m.in. panegiry-ków na Maksymiana, Konstancjusza i na Kon-stantyna, oraz mowy dziękczynnej dla tego osta­tniego, wygłoszonej ok. r. 311.

Eumolpidzi stary kapłański ród ateński, który opiekował się kultem Demetry i Kory i miste­riami eleuzyńskimi.

Eumolpos mityczny założyciel misteriów eleuzyńskich, protoplasta rodu Eumolpidów; jego syn, Keryks, stał się eponimem attyckiego klanu Keryków.

Eunapios z Sardes retor grecki z drugiej poł. IV w. n.e., autor biografii 23 współczesnych mu

sofistów oraz kontynuator dzieła Publiusza Herenniusza Deksippusa, historyka greckiego z ni w. n.e. Neoplatonik, wróg chrześcijaństwa, zwolen­nik Juliana Apostaty. Z 14 ksiąg dzieła E. zacho­wały się dość duże fragmenty.

Euneos mit. 1. syn Jazona i Hypsipile, uczest­nik wojny trojańskiej. 2. Ateńczyk, towarzysz Tezeusza w wyprawie przeciw Amazonkom.

Eunike z Listri w Likaonii, matka Tymoteu­sza, ucznia i towarzysza podróży apostoła Pawła (I w. n.e.).

Eunomia mit. zob. Hory.

Eunomos mit. król Sparty z rodu Euryponty-dów, rzekomy ojciec legendarnego prawodawcy spartańskiego Likurga.

Eunus z Apamei niewolnik syryjski w Ennie na Sycylii, w r. 135 p.n.e. przywódca powstania niewolników, które się zaczęło w r. 140 p.n.e. od buntu 400 niewolników przeciwko okrucień­stwu bogatego Sycylijczyka, Damofilosa. Po­wstanie stłumił konsul Rupiliusz, a E. wzięty do niewoli zmarł w r. 132 w więzieniu w Mor-gantium.

Eupalinos syn Naustrofosa z Megary, budow­niczy grecki (VI w. p.n.e.), zbudował na Samos za czasów tyrana Polikratesa słynny tunel z wo­dociągiem podziemnym.

enpatrydzi (gr. eupatridaj) ateńska arystokracja rodowa, warstwa wielkich posiadaczy ziemskich;

z ich grona wybierano kolegium dziewięciu naj­wyższych urzędników—archontów; stopniowo e. przejęli całą władzę, monarchia przekształciła się w republikę arystokratyczną. Najwyższym organem rządzącym stał się tzw. Areopag, rada złożona z byłych archontów. Dopiero reformy Solona zmusiły e. do ustępstw na korzyść nowej warstwy rzemieślniczo-kupieckiej. W Atenach pojawił się tzw. ustrój timokratyczny. W więk­szym jeszcze stopniu ograniczył władzę arysto­kracji rodowej Klejstenes przez wprowadzeniepodziału ludności Attyki wg terytorium zamiast dawnego podziału rodowego. Stało się to jednym z podstawowych warunków rozwoju demokracji.

Enpejtes mit. ojciec Antinoosa, jednego z za-lotników Penelopy; chcąc pomścić śmierć swego syna zbuntował przeciw Odyseuszowi mieszkań­ców Itaki. Zginął z ręki Laertesa.

Eupolemos 1. E. z Argos, architekt grecki z końca V w. p.n.e., budowniczy wcześniejszej świątyni Hery w Argos. 2. historyk grecki z II w. p.n.e., cytowany jako autor dzieła O kró­lach państwa żydowskiego, w którym usiłował

244

Eurydyka

wykazać pochodzenie kultury egipskiej od pa­triarchów żydowskich.

eopolldefdci wiersz (versus Eupolideus) wiersz o schemacie: ^^—:^|-^'~"^'-^|i^c7—^[-^'w»v stanowiący połączenie akatalektyczncgo i katalektycznego polischematycznego dymetru chori-jambicznego n (zob. chorffamb). Wiersz ten, nazwany od komediopisarza Eupolisa, wystę­puje również we fragmentach utworów Krati-nosa i Ferekratesa oraz u Arystofanesa. W poe­zji łacińskiej używał go Plaut.

EupoHs komediopisarz grecki (V w. p.n.e.), wraz z Kratinosem i Arystofanesem stanowił trójcę klasycznych przedstawicieli starej komedii attycidej. Po raz pierwszy wystawił komedię w r. 429 p.n.e., zginął w czasie bitwy morskiej w r. 411. Starożytni cenili w nim umiejętność konsekwentnego prowadzenia akcji i wykwintny dowcip. Pozostało z jego sztuk sporo fragmen­tów, najwięcej zaś z komedii pt. Demy, w której występowali dawniejsi politycy ateńscy, jak Mil-riadcs, Arystydes, Solon i Perykles.

Eupompos z Sildona malarz grecki z V - IV w. p.n.e. Rywalizował z Zeuksisem, Timantesem i Panasjosem. Miał też wg tradycji udzielać wskazówek młodemu Lizypowi.

Eoripides zob. Eurypides.

Euripos (gr. dosł. cieśnina, rów, kanał) cieśnina morska oddzielająca wyspę Eubeję od lądu;

wg podania miał się tu utopić Arystoteles.

Europa l (gr. Europę) mit. córka króla fenic-kiego Agenora i Telefassy, siostra Kadmosa odznaczająca się niezwykłą pięknością. Zeus zakochał się w niej, przybrał postać byka i prze­niósł ją przez morze na Kretę, gdzie miał z nią trzech synów: Minosa, Radamantysa i Sarpedona. Imię E. nadano części świata, do której należała wyspa Kreta. E. czczono jako boginię zwaną Hellotis na Krecie; tam też ustanowiono dla niej specjalne święto Helhtia.

Europa² (łac.; gr. Europę) najmniejsza z trzech znanych w starożytności części świata. Wspom­niana po raz pierwszy w homeryckim hymnie do Apollina, oznacza tylko północną część Greqi. Nie wiadomo dokładnie, jakie granice zakreślali jej starożytni od północy; na wscho­dzie granicą były rzeki Fasis i Arakses oraz Morze Kaspijskie, później za granicę zaczęto uważać rzekę Tanais i Morze Azowskie.

Eorotas (dziś w dolnym biegu Iri) główna rzeka Lakonii. Wypływa z południowego stoku góry Borejon, płynie podziemnym wąwozem

i dopiero w prowincji Skiritis ukazuje się na powierzchni; wpada do Zatoki Lakońskiej, two­rząc wodospady w pobliżu ujścia.

Eurus zob wiatry.

Enryale mit. 1. imię jednej z Gorgon. 2. córka Minosa, ze związku z Posejdonem urodziła Oriona.

Euryalos mit. 1. syn Mekisteusa z Argos, uczestnik wyprawy Argonautów, wyprawy epi­gonów przeciw Tebom i wyprawy na Troję. 2. syn Naubolosa, drugi pod względem pięk­ności wśród młodych Feaków. 3. syn Odyseusza i Euippe z Epiru; dorósłszy udał się na Itakę, by odszukać swego ojca, jednak podejrzliwa Penelopa spowodowała jego śmierć, zanim Ody-seusz rozpoznał w nim syna. 4. syn Ofellesa, towarzysz Eneasza. Razem z przyjacielem Nisosem wyprawił się nocą do obozu Rutulów. Młodzieńcy zabili wielu nieprzyjaciół, zostali jednak rozpoznani i zginęli w nierównej walce.

Euryanaks syn Dorieusa z domu Agiadów, Spartanin, jeden z dowódców w wyprawie prze­ciw Mardoniuszowi w r. 479 p.n.e.

Eurybates mit. 1. syn Teleona, jeden z Argo­nautów. 2. E. z Itakl, giermek Odyseusza, nie­zwykle brzydki, odznaczający się wielkim przy­wiązaniem i wiernością dla swego pana.

Eurybatos (albo Eurybates) 1. Spartanin, pierwszy znany z imienia zwycięzca w zapasach na igrzyskach olimpijskich (w 18 olimpiadzie, w 708 r. p.n.e.). 2..E. z Efezu, wysłannik króla Krezusa, zaopatrzony w wielkie sumy pieniężne miał na Peloponezie werbować najemników na wojnę z Cyrusem; przeszedł jednak na stronę Cyrusa. Imię jego stało się przysłowiowe dla określenia łotra. 3. E. z Korkyry, dowódca floty w bitwie morskiej z Koryntyjczykami w r. 432 p.n.e.

Eorybia mit. 1. córka Pontosa i Gai, żona tytana Kriosa. 2. córka Tespiosa, ze związku z Heraklesem urodziła Polilaosa. 3. Amazonka zabita przez Heraklesa.

Eurybiades ze Sparty naczelny dowódca floty greckiej w czasie wojny z Kserksesem w r. 480 p.n.e.

Eurydyka (gr. Ewyalke) 1. mit. żona grec­kiego herosa i poety, Orfeusza (zob.). 2. żona Amyntasa n, króla Macedonii w latach 392 - 390 p.n.e., matka Filipa Macedońskiego. 3. córka Lizymacha, króla Tracji, żona Antypatra, syna Kassandra (III w. p.n.e.). 4. żona Filipa Arri-dajosa, króla macedońskiego; próbowała prze

Eurykteja

245

Eurypides

ciwstawić się wszechwładnej matce Aleksan­dra W., Olimpias; zwyciężona, zmuszona została do samobójstwa w r. 317 p.n.c.

Enrykleja mil. córka Opsa, niewolnica w domu Laertesa, ojca Odyseusza. Była mamką Odyseusza i niańką Telemacha. Gdy Odyseusz po­wrócił na Itakę, pierwsza go poznała po bliźnie na nodze (myjąc mu nogi) i pierwsza doniosła Penelopie o powrocie męża.

Eurykles prawdopodobnie architekt, cieszył się poparciem Cezara i Oktawiana d w. p.n.e.). Wzniósł szereg budowli w Grecji, m.in. słynne Termy w Korynde.

Eurymedoni 1. mit- jeden z Kabirów. 2. mit. 'woźnica Agamemnona zabity razem z nim. 3. dowódca wojsk ateńskich w czasie wojny peloponeskiej, zginął pod Syrakuzami w czasie wyprawy na Sycylię w r. 413 p.n.e.

Eurymedon² rzeka w Pamfilii, przepływająca obok miasta Aspendos i o 60 stadiów dalej wpadająca do morza. Znana ze zwycięstwa Kimona nad Persami.

Eurypides (Ewipides) 1. syn Mnesarchosa (ok. r. 480 - 406 p.n.e.), urodzony na Salaminie, naj­młodszy z trójcy wielkich tragików ateńskich. Wielokrotnie współzawodniczył z Sofoklesem (od którego był nieco młodszy) w zawodach drama­tycznych i przeważnie bywał przez niego zwy­ciężany. Mimo że nie brał czynnego udziału w życiu politycznym, był ustawicznie celem ataków ze strony poetów komicznych, głównie ze względu na swe poglądy filozoficzne i no­watorstwo w poezji dramatycznej. Na starość zdecydował się opuścić Ateny, gdzie nie znalazł zrozumienia, przyjął zaproszenie króla Macedo­nii Archelaosa i udał się w r. 408 do Pełli, gdzie w dwa lata. potem umarł, na kilka miesięcy przed Sofoklesem. E. napisał 92 dramaty, z któ­rych zachowało'się 17 tragedii, l dramat saty­rowy i Ok. 1000 fragmentów. Po raz pierwszy wystawił tragedię w r. 455, były to nic zacho­wane Peliady. Tytuły zachowanych sztuk; Al-kestis, Andromache, Bakchantki (Bakchaf), Bla-galnice (Bikefides), Elektro, Fenicjanki (Foj-nissaj), Hekabe, Helena, Herakles, Heraklidzi, Hipolit, Ifigellia w Aulidzie, ffigenia w Taurydzie, łon, Medea, Orestes, Trojanki (Traciłeś} oraz dramat satyrowy Cyklop (Kyklops). Przypisy­wana również E. tragedia Sesos, nie jest,' jak się zdaje, autentyczna. W przeciwieństwie do pobożnego, tradycyjnie myślącego i arystokra-tycznie usposobionego Sofoklesa, E., wychowa­nek filozofów-materialistów i sofistów, wyznawał poglądy postępowe i demokratyczne. Wielokro­tnie atakował tradycyjną religię^pollińską, ujaw­niał niemoralność bogów, podważał wiarę w bo­skie pochodzenie instytucji państwowych i norm regulujących postępowanie ludzkie; podobnie jak sofiści był zdania, że prawo natury silniejsze jest od prawa umownego i konflikt między tymi prawami niejednokrotnie przedstawiał na scenie (np. w Hipolicie). Zwalczał przesądy o nierów­ności między kobietą i mężczyzną i dowodził, że nie ma różnicy między człowiekiem wolnym a niewolnikiem. Wojnę peloponeską uważał za tragiczne nieporozumienie, patrzył trzeźwo na zaborczość ateńską i na cyniczne nieraz postę­powanie Aten wobec podbitej ludności; te swoje poglądy wyraził w takich tragediach, jak Trojanki czy Helena, których tematyka jest tylko •pozornie mitologiczna. Kładł duży nacisk na uzasadnienie psychologiczne postępowania swoich bohaterów i wykazał szczególne mistrzostwo w rysowaniu postaci kobiecych. Jako racjonalista starał się uprawdopodobnić każdą sytuacje, i wszelkie zdarzenia objaśniane'w mitologii cu­downą ingerencją bogów tłumaczył w sposób ra-cjonalistyczny, dochodząc czysto ludzkich po­budek wszelkich poczynań. Tragedie jego nie są zbudowane tak harmonijnie i po mistrzowsku, jak' sztuki Sofoklesa; niespodziewane zwroty w akcji, niespodziewane rozpoznania, które wy­woływały niewątpliwie głębokie wzruszenia wśród widzów, arbitralne przetwarzanie mitów powo­dowały nieraz konieczność nagiego rozwiązania zawikłanej akcji i dlatego poeta często posługiwał się wprowadzeniem na scenę bóstwa w zakończe­niu sztuki (theos apo mechanes; po łac. deus ex machina). Świetnie prowadzony dialog E. dąży do realizmu i przełamania tradycyjnych stylizo­wanych form, język jest naturalniejszy niż u po­przedników, mniej archaizowany, przez co tra­gedie jego są bliższe słuchaczom. Muzyka w tra­gediach E. pełni ważną rolę, jednak w porównaniu z tragediami Ajschylosa i Sofoklesa partie chó­ralne zostały bardzo ograniczone, aktorom na­tomiast przydzielono dłuższe partie śpiewane i wielkie arie solowe. U widzów ateńskich E. nie znalazł uznania, ale już następne pokolenia ce­niły go więcej niż jego wielkich poprzedników;

już starożytni nazwali go najtragiczniejszym z greckich tragików i mówili, że Sofokles przed­stawiał ludzi takimi, jakimi być powinni, Eury­pides zaś takimi, jakimi są. Mimo że Arysto-

Eurypylos

246

Eirtychides

fanes i inni komicy wyśmiewali jego wielkie monodie liryczne, były one wykonywane jeszcze w II w. n. e. i wzbudzały entuzjazm wśród słu­chaczy. Należy wspomnieć, że E. wywarł wielki wpływ na nową komedię attycką. Na język polski przetłumaczył wszystkie zachowane dra­maty E. Jan Kasprowicz. 2. E. Młodszy syn wielkiego tragika, po śmierci ojca wystawił na scenie trzy jego tragedie: Alkmeona, Ifigenię w Aulidzle i Bakchantki.

Eurypylos mit. 1. syn Posejdona, król wyspy Kos. 2. syn Euajmona, króla Ormenion w Tesalii, uczestnik wyprawy trojańskiej. Przy po­dziale łupów po zdobyciu Troi otrzymał skrzynkę z wizerunkiem Dionizosa wykonanym przez Heraklesa i niegdyś ofiarowanym Dardanosowi. Otworzywszy skrzynkę E. został nawiedzony szałem. Za radą wyroczni delfickiej postanowił ją złożyć w ofierze w miejscu, gdzie znajdzie ludzi składających bogom krwawą ofiarę. W Pa-traj trafił na składanie w dorocznej ofierze Ar­temidzie Triklaria najpiękniejszego młodzieńca i najpiękniejszej dziewczyny, tam więc złożył skrzynkę z wizerunkiem Dionizosa. W ten spo­sób wprowadzono na miejsce krwawego kultu Artemidy kult Dionizosa-Ąjsymnetesa. 3. syn Tclefosa i Astyoche, siostry Priama, król Mizji, sprzymierzeniec Trojan w czasie wojny trojań­skiej; zginął z ręki Neoptolemosa, syna Achil­lesa.