Mała encyklopedia kultury antycznej

Ankona (łac. Ancond) miasto w Picenum, założone przez Syrakuzańczyków nad Adriaty­kiem ok. r. 390 p.n.e., jeszcze przez dłuższy czas za panowania rzymskiego było zamieszkane pra­wie wyłącznie przez Greków. Zachował się pięk­ny łuk Trajana.

Anksur zob. Amcw.

Ankus Marcjusz zob. Ancus Marcius.

Ankyra zob. Ancyra.

Anna mit. córka Belosa, siostra Dydony, uciekła wraz z nią przed prześladowaniami brata, Pigmaliona do Afryki. Owidiusz i Silius Italicus rozwinęli mit o niej i zidentyfikowali ją ze starożytną boginią rzymską Anną Perenną.

Anna Perenna mit. starożytna rzymska bogini roku; święto jej obchodzono 15 marca, w dzień Nowego Roku.

Annaei ród rzymski, który wydal kilku filo­zofów i pisarzy: 1. Lucius Annaeus Comutus

(I w. n.e.), filozof stoicki, nauczyciel Persjusza i Lukana, wygnany z Rzymu przez Nerona w r. 66 lub 68 n.e. Napisał m. in. komentarze do dzieł Wergiliusza oraz pisma gramatyczno--retoryczne De flguris sententiarum i De enuntia-tione. Zachował się napisany po grecku zarys mitologii. 2. Marcus A. Lucanus zob. Lukan. 3. Lucius A. Seneca zob. Seneka. 4. -A. Serenus, przyjaciel filozofa Seneki.

annales łac. roczniki; początkowo były to za­piski urzędowe dokonywane na białej tablicy, która znajdowała się w miejscu urzędowania najwyższego kapłana pontifex maximus. Zawie­rała ona nazwiska konsulów i innych urzędni­ków, ważniejsze wypadki i ich daty. Za ponty­fikatu Publiusza Mucjusza Scewoli zaprzestano kontynuacji a. i cały dotychczasowy materiał udostępniono w opublikowanych prawdopodob­nie przez samego Scewolę 80 księgach pt. Annales Mwcimi (ok. r. 123 p.n.e.). Obejmowały one okres około 280 lat.

annaliści autorzy roczników rzymskich (anna­les), którzy suchym, kronikarskim stylem opisy­wali wypadki historyczne, od najdawniejszych aż do sobie współczesnych czasów, zachowując układ chronologiczny. Pierwsi o. pisali po grecku. Byli to: Fabius Pictor oraz Lucius Cincius Alimentus (zob. Cincii l). Dzieła obu tych pisarzy były do pewnego stopnia odpowiedzią Rzymian na dzieło Greka Filinosa, który przedstawił pierwszą wojnę punicką w oświetleniu kartagińskim. Pod wpływem Katona Starszego, który swe dzieło historyczne Origines napisał po łaci­nie, używają tego języka a. epoki Grakchów:

Lucius Cassius Hemina (zob. Cassii), Calpur-nius Piso Frugi (zob. Calpurnii), Geliusz, Ven-nonius (zob. Yennonif), Fannius (zob. Fannii 3), Sempronius Tuditanus i in. Autorowie ci starają się metodą rocznikarską przedstawić historię rzymską, przeważnie od najdawniejszych czasów do chwili sobie współczesnej. Na wzór Katona nie ograniczają się jedynie do historii Rzymu, lecz opisują również powstanie i historię miast italskich. Ich zainteresowania obejmują nie tylko historię w ścisłym znaczeniu, lecz także kulty religijne, powstanie instytucji politycznych i tzw. starożytności. Czerpali oni materiały z annales pontificum, opracowując je literacko. Prace ich cechuje racjonalizm i tendencja moralizatorska. Dwaj tylko historycy z tej epoki nie poszli śla­dem Katona i nie pisali Roczników: Publius Sempronius Asellio, który pozostawał pod wyr

Armia

49

Antedon

raźnym wpływem Polibiusza, oraz Lucius Caelius Antipater, który obrał sobie za wzór historyków hellenistycznych, jak Sosilos i Silenos. Na czasy Sulli (pierwsza połowa I w. p.n.e.) przypada okres tzw. annalistyki młodszej, której przedsta­wicielami byli A. Ciaudius Quadrigarius, Cor-nelius Sisenna, Valerius Antias, C. Liciniusz Macer i in. A. wywarU duży wpływ na Liwiusza.

Annia, żona Cynny (zob.), po jego śmierci, w r. 84 p.n.e. poślubiła Marka Pizona Kalpur-niusza.

Annii Anniuszc, rzymski ród plebejski. 1. Lu­cius Annius z Setii, pretor latyński z r. 340 p.n.e.;

zażądał równouprawnienia Latynów z Rzymia­nami, wyboru jednego konsula i pewnej liczby senatorów spośród Latynów. 2. Titus A. Luscus, przeciwnik Tyberiusza Grakcha, konsul z r. 153 p.n.e. 3. Caius A. Luscus, uczestnik wojny przeciw Jugurcie i przeciw Sertoriuszowi. 4. Titus A. Cimber, mówca, stronnik Antoniusza, naz­wany ironicznie przez Cycerona Philadelphos (ko­chający brata), ponieważ zamordował swego brata. 5. A. Vinicianus jeden z kandydatów do tronu po śmierci Kaliguli (r. 41 n.e.); w wy­niku nieudanego zamachu stanu w r. 42 popełnił samobójstwo. 6. Appius A. Gallus, dowódca wojsk cesarza Othona (r. 69 n.e.), walczył prze­ciw Witeliuszowi; potem służył pod Wespazja-nem. 7. Titus A. Milo Papinianus zob. Milo. 8. Publius A. Fhrus zob. Florus 2.

Annikeris 1. A. z Syreny wykupił z niewoli Platona. 2. filozof (III w. p.n.e.), przedstawiciel szkoły hedonistycznej, uczeń Arystypa Młod­szego, następca Hegezjasza. Filozofię hedonistyczną rozszerzył o zagadnienia etyczne, uwz­ględniając jako źródła przyjemności również przyjaźń, miłość ojczyzny, uczucia rodzinne.

annona łac. dostawa żywności, w szczególności zaopatrzenie w zboże miasta Rzymu, bezpłatne rozdawnictwo zboża i chleba dla ubogiej lud­ności, aprowizacja wojska, podatki w naturze, żywność sprzedawana ubogiej ludności przez władze, centralna administracja zaopatrzenia. Za czasów republikańskich cura annonae była spra­wowana przez edylów. Za cesarstwa sprawami a. zajmował się specjalny prefekt.

Annona bogini rzymska, personifikacja uro­dzaju; wyobrażana była z pękami zbóż i wino­gron w rękach.

Anonymus Seguerianus zob. Seguerlanus Ano-nymus.

Anser poeta rzymski żyjący w ostatnich latach

rzeczypospolitej (I w. p.n.e.). Był autorem wier­szy erotycznych. Został przez Antoniusza obda­rzony posiadłością ziemską na terenie ager Falernus.

anta (łac.; gr. parastds) w architekturze staro­żytnej pilaster stanowiący zakończenie wysunię­tych do pronaosu ścian celli. Głowica a. różniła się od kapitelu kolumny; w porządku doryckim była ozdobiona zazwyczaj poziomymi żłobkami, natomiast w jońskim bywała bogato i różno­rodnie ornamentowana. Dolną część a. zdobił profil obiegający mur naosu świątyni. Templum lub aedes in antis jest typem budowli posiada­jącej w pronaosie dwie kolumny lub kariatydy ustawione między a.; np. joński skarbiec Syf-nijczyków w Delfach (530/525 r. p.n.e.) oraz dorycki skarbiec Ateńczyków (490 r. p.n.e.).

Antagoras z Rodos (III w. p.n.e.) poeta epicki, autor hymnów i epigramów, należał do koła literackiego na dworze Antygona Gonatasa. Zachowały się drobne fragmenty jego utworów.

Antajos zob. Anteusz.

Antalkidas (właściwie Antialkides), syn Leonta, spartański mąż stanu, który w czasie wojny korynckiej doprowadził w r. 387 p.n.e. do za­warcia pokoju między Atenami i ich sprzymie­rzeńcami a Spartą, zwanego pokojem A., na warunkach podyktowanych przez króla perskiego (stąd też określenie: pokój królewski). W kon­sekwencji tego układu wszystkie miasta greckie w Azji Mn. przeszły pod panowanie perskie. W rękach Ateńczyków pozostały: Lęmnos, Im- ' bros i Skyros. Po tym poniżającym dla Greków traktacie działał jeszcze szereg lat, popierając interesy spartańskie na dworze króla Persów, Artakserksesa II, po r. 371 jednak starania jego przestały być skuteczne, sam popadł w niełaskę i popełnił samobójstwo zamorzywszy się głodem.

Antandros starożytne miasto w Mizji u stóp góry Idą. Wg podania, stąd wyruszył Eneasz do Italii.

Antea zob. Anteja.

Antedon (gr. Anthedori) najbardziej na pomoc wysunięty port Beocji, w pobliżu granicy z Fo-kidą, u stóp góry Messapius, tak nazwany od Antedona, syna Glaukosa, który w tym miejscu, według mitu, został zamieniony w boga. Począt­kowo A. zależny był od Orehomenos, później od Teb, w czasach hellenistycznych stał się mia­stem niezależnym. Mieszkańcy utrzymywali się z połowu ryb, gąbek i mięczaków dających purpurę. Zachowały się znaczne ruiny.

Mała encyklopedia kultury antyczne]

antefiks

50

Antignotos

antefiks (łac. tefixum) •w architekturze sta­rożytnej ornamentowana, trójkątna lub półokrą­gła płytka terakotowa lub marmurowa ustawiona prostopadle na gzymsie i kryjąca dachówkę. A. nadawano rozmaite formy, np. palmety, głowy lub postaci ludzkiej, albo zdobiono je przedstawieniami scen mitologicznych.

Anteja (gr.; łac. Anted) mit. córka króla likij-skiego Jobatesa, żona Projtosa (zob.).

Antemius (gr. Anthemios) z Tralles architekt grecki, który wraz z Izydorem z Miletu skon­struował po raz pierwszy w dziejach świata (w r. 532 n.e.) wielką kopułę opartą na założeniu kwadratowym. Kopuła została zamó­wiona przez cesarza Justyniana do świątyni Hagia Sofia, którą jeszcze wówczas zdobiły posągi antycznych bogów.

Antemnae starożytne miasto w Lacjum poło­żone w miejscu, gdzie Anio wpada do Tybru. Zachowały się ruiny starożytnych murów z cza­sów rzeczypospolitej oraz resztki willi z okresu cesarstwa.

Antenor 1. mit. Trojańczyk, jeden ze starszy­zny trojańskiej, syn Ąjsyetesa (lub Hiketaona) i Kleomestry, małżonek kapłanki Teano. Był zwolennikiem pokoju z Achajami, doradzał od­danie Heleny posłom greckim, Odyseuszowi i Menelausowi, których wówczas u siebie gościł. Wg późniejszych podań, po zburzeniu Troi miał założyć w Italii miasto Patavium, w innych po­daniach jest założycielem miasta Kyrene, gdzie następnie rzekomym potomkom A., Anteno-rydom, oddawano cześć boską. 2. Ateńczyk, syn malarza Eumaresa, słynny rzeźbiarz grecki (dru­ga poł. VI w. p.n.e.). Był twórcą pierwszego pomnika historycznego, wystawionego przez Ate­ny w r. 510 p.n.e. ku czci tyranobójców, Harmo-diosa i Arystogejtona. Pomnik ten, który usta­wiono na agorze ateńskiej, został w r. 480 wy­wieziony przez Kserkesa. Odtworzony w r. 477 p.n.e. przez uczniów mistrza, Kritiosa i Nesio-tesa, zachował się w kopii rzymskiej, która znajduje się w muzeum w Neapolu. Grupa A. została zwrócona Atenom po wyprawie Alek­sandra W. Oryginalnym dziełem A. zachowanym do dzisiaj jest 'posąg kobiecy znaleziony na akropolis ateńskiej, tzw. Kora A., ex voto Nearchosa. A. był prawdopodobnie również współ­twórcą wschodniego przyczółka świątyni Apollina w Delfach i rzeźb dekoracyjnych w świątyni w Eretrii.

Antenorides malarz grecki z IV w. p.n.e.,

uczeń Arystydesa; wnuk A. (o tym samym imieniu) był słyrmyir malarzem z czasów Alek­sandra W.

antepagmenta tac. rzeźbione, płyty terakotowe zdobiące nielcedy fronton budynku.

aotepilani łac. żołnierze rzymscy, którzy w le­gionie gotowym do boju byli ustawieni przed oddziałem pilani, jak nazywano czasem ze wzglę­du na uzbrojenie (zob. pUum) triariów, stojących w trzecim rzędzie.

Anteros mit. brat Erosa (zob.), bóstwo od­wzajemnionej miłości.

antesignani łac. oddział legionu rzymskiego sformowany z najdzielniejszych żołnierzy, idący przed chorągwią, signum, dla jej obrony przed nieprzyjacielem.

Antesterie zob. Dionizje.

Antesterion (gr. Anthesten6n dosł. ukwiecony) miesiąc w kalendarzu ateńskim przypadający na drugą połowę lutego i początek marca. Na ten okres przypadały wiosenne Antesterie i Małe Święta Eleuzyńskie.

Anteusz (gr. Antajos, łac. Antaeus) mit. gigant, syn Posejdona i Gai. Przy zetknięciu się ze swą matką Gają (Ziemią) A. odzyskiwał zasób sił, toteż Herakles walcząc z nim, przez dłuższy czas nie mógł go pokonać; dopiero uniósłszy A. w powietrze, zdołał go udusić.

Anthedon zob. Antedon.

Anthologia zob. antologia.

ANTI- zob. ANTY-

Antias zob. Yalerii 13.

Antidoros malarz attyckich waz czarnofigu-rowych z 2 poł. VI w. p,n.e.

antidosis (gr. antidosis) zamiana majątku wprowadzona w Attyce dla obrony obywateli przed nieprawnym nakładaniem liturgii. Ten, na kogo nałożono liturgię, mógł w określonym ter­minie wezwać kogoś innego, kto ze względu na stan majątkowy był, jego zdaniem, bardziej obowiązany do liturgii, aby się jej podjął albo zamienił z nim majątek. Nazywało się to prókiesis. Wskazany mógł albo wziąć na siebie liturgię, albo zgodzić się na zamianę majątku, albo też żądać rozstrzygnięcia sprawy w sądzie.

Antidotos malarz grecki z IV w. p.n.e., uczeń Eufranora, nauczyciel Nikiasza.

Antignotos rzeźbiarz' grecki z czasów Augusta, znany z inskrypcji znalezionych w Atenach na Akropolis i w Asklepiejonie (świątyni Asklepiosa); prawdopodobnie był kopistą dzieł da­wniejszych.

Antioch__Antigonos'>Antigonos

51

Antioch

Antigonos zob. Antygonos.

antigrafe (gr. antigrafS) w prawie ateńskim odpowiedź oskarżonego na wniesioną przeciw niemu skargę oraz zarzut oskarżonego prze­ciwko dopuszczalności skargi albo wzajemna skarga wniesiona przez oskarżonego przeciwko oskarżycielowi.

Antikleja mit. 1. córka Autolikosa, małżonka Laertesa, matka Odyseusza była zamiłowaną łowczynią i towarzyszką Artemidy. 2. córka Jobatesa, małżonka Bellerofonta.

Antikyra (Anticyra) 1. miasto w Tesalii, na prawym brzegu rzeki Sperchejos, w pobliżu łańcucha górskiego Ojta. 2. miasto na wybrzeżu Fokidy, u stóp góry Parnas, słynne ze świątyni Artemidy, w której znajdował się posąg bogini dłuta Praksytelesa. Słynęło z hodowli rośliny helleborus, której używano jako leku przeciw melancholii i chorobom umysłowym, stąd przy­słowiowe powiedzenia: Antikyrras se dei— przydałaby ci się Antikyra, naviga Anticyram — jedź do Antikyry, caput tribus Anticyris insa-nabile (Horacy) — jego głowie nie pomogą i trzy Antikyry. 3. miasto w Lokrydzie nad Zatoką Koryncką, zniszczone przez Rzymian w r. 210 p.n.e.

Antimachides architekt grecki z czasów Pi-zystrata (VI w. p.n.e.), pracował wraz z Antista-tesem. Kalaj schrosem i Porinosem (Pormosem) przy budowie pierwszej doryckięj świątyni Zeusa Olimpijskiego w Atenach.

Antinoos 1. mit. syn Eupejtesa, przywódca za-lotników Penelopy, godził na życie Telemacha, pragnąc zagarnąć władzę w Kace. 2. mit. jeden z synów króla Priama. 3. piękny młodzieniec rodem z miasta Klaudiopolis w Bitynii, ulubie­niec Hadriana; w r. 130 n.e. utonął w Nilu, nie wiadomo czy przypadkiem, czy też popełnił samobójstwo. Hadrian kazał go zaliczyć do he­rosów, wznieść mu świątynię w Mantinei w Ar­kadii, urządzać igrzyska dla uczczenia jego pa­mięci i oddawać mu cześć boską. Jedno z miast w Egipcie nazwał Antinoupolis. A. przedsta­wiano często w sztuce plastycznej, w rzeźbach, na gemmach i na monetach jako ideał mło­dzieńczej urody.

Antioch (Antiochos). Imię kilkunastu" królów syryjskich okresu hellenistycznego: 1. A. I Soter (323 - 261 p.n.e.), syn króla Syrii Seleukosa I Nikatora. Od ojca otrzymał zarząd nad pomocną częścią Syrii wraz z tytułem królewskim. Jako młodzieniec brał udział w bitwie pod Ipsos

w r. 301. Zakochał się w swej macosze Stratonike, którą zaślubił za zgodą swego ojca. Walczył z Galataml i z królem Pergainonu Eumenesem I, który go pokonał. 2. A. II Theos, syn A. I i Stra-toniki, panował w latach ok. 261 - 247 p.n.e., prowadził wojnę z królem Egiptu Ptolemeuszem Filadelfem; chcąc zakończyć przewlekającą się wojnę domową, porzucił swą żonę, Laodike, i ożenił się z córką Ptolemeusza, Berenike. Wówczas porzucona Laodike kazała zamordo­wać A., Berenike i jej dziecko. 3. A. Hieraks, syn Antiocha II i Laodiki, młodszy brat Seleu­kosa Kallinikosa; początkowo był namiestni­kiem nad częścią Azji Mn., lecz wkrótce usiłował zdobyć władzę nad całą Syrią. Szukał pomocy u króla Kappadocji Ariaramnesa i w Egipcie u Ptolemeusza, który jednak porozumiał się przeciw A. z królem Pergamonu Attalosem I. A. zginął w Tracji w r. 227. 4. A. III Wielki (242 -187 p.n.e.), młodszy syn Seleukosa Kalli­nikosa. Wstąpił na tron w r. 223, prowadził wojnę z królem Egiptu Ptolemeuszem Filopato-rem, lecz został przez niego pokonany i zawarł z nim pokój w r. 217. Walczył również przeciw Partom i Baktrom w r. 212, nie zdołał jednak powstrzymać ich dążeń separatystycznych i mu­siał uznać niezależność obu państw. Po śmierci Ptolemeusza Filopatora zawarł przymierze z kró­lem Macedonii Filipem V i ruszył powtórnie na podbój Egiptu, zdobywając Palestynę i Fenicję. W okresie wojny Rzymian z Filipem A. zdobył miasta nad Hellespontem i na Chersonezie Trac­kim (r. 196). Walczył przeciw Rzymianom wraz z Egiptem, a w r. 192 po stronie Etolczyków. Został jednak pokonany najpierw przez konsula Marka-Acyliusza Glabriona pod Termopilami, potem przez konsula Lucjusza Korneliusza Scypiona w r. 190 pod Magnezją i zmuszony przez tego ostatnie­go do zawarcia pokoju na bardzo ciężkich warun­kach. 5. A. IV Epifanes (175 - 163), syn poprzed­niego prowadził wojnę z Egiptem, usiłował też stłumić powstanie Judejczyków pod wodzą Ma-chabeuszów. Umarł w r. 163 w czasie wyprawy do Persji. 6. A. V Eupator, syn poprzedniego;

mając lat 13 brał udział w oblężeniu Jerozolimy przy boku regenta Lizjasza, który dowodził oblężeniem. W r. 161 został zamordowany z roz­kazu swego krewnego, Demetriosa, 7. A. VI Theos Epifanes Dionizos, niepełnoletni syn uzurpatora Aleksandra Balasa i księżniczki egipskiej, Kleo­patry Tei; prawo do tronu wywalczył dziecku Diodot Tryfon, ale wkrótce potem je zamordował

Antioch

52

Antiopa

(ok. r. 143). 8. A. VII Euergetes Sidetes (pocho­dził z Side w Pamfilii), w r. 138 p.n.e. wypędził uzurpatora Tryfona; zginął w r. 130 w bitwie z Fartami. 9. A. VIII Epifanes Filometor KalU-nikos, syn Demetriosa Nikatora, po śmierci ojca opanował część Syrii wypędziwszy swego główne­go współzawodnika przy ubieganiu się o władzę, Aleksandra Zabinę. W r. 97 został zamordowany przez Herakleona. 10. A. IX Filopator Kyzikenos, najmłodszy syn A. VII, walczył o władzę ze swym bratankiem Seleukosem i zginął w r. 96 p.n.e. 11. A. XEusebes Filopator, syn poprzedniego, po­konał Seleukosa Epifanesa, stłumił powstanie wzniecone przez jego braci, których zwyciężył w bitwie nad Orontesem. Zginął w wojnie z Fartami. 12. A. Xl Epifanes Filadelfos, prze­ciwnik poprzedniego, zginął w bitwie nad Oron­tesem. 13. A. XII Dionizos Epifanes Filopator, walczył przeciw Filipowi, następcy A. X. Zginął w czasie bitwy z jednym z plemion arabskich. 14. A. XIII Asiatikos, syn A. X, ostatni król Syrii z rodu Seleukidów. Lukullus mianował go królem Syrii w r. 68 p.n.e., gdy Syria uwolniła się od zależności od Armenii. Jednak już w r. 67 Pompejusz (zob. Pompeii 8) pozbawił go tronu, a Syrię zamienił w prowincję rzymską. — Imię czterech królów Kommagene. 15. A. I, syn Mitrydatesa I i księżniczki syryjskiej Tei, wstąpił na tron jako dziecko w r. 98 p.n.e. Najpierw wróg Rzymu, w r. 64 zawarł sojusz z Pompeju-szem i wspierał go w wojnie przeciw Cezarowi;

aż do śmierci (r. 31) lawirował między Fartami a Rzymianami. 16. A. II, syn poprzedniego, został w r. 29 p.n.e. skazany na śmierć przez Oktawiana za zamordowanie swego brata. 17. A. III, usiłował opierać się podbojowi rzym­skiemu i popełnił samobójstwo, gdy Kom­magene weszła w skład rzymskiej prowincji Syrii (r. 17 n.e.). 18. A. IV Epifanes, osadzony na tronie przez Kaligulę, wspierał Wespazjana i Tytusa w prowadzonych przez nich wojnach, jednak w r. 72 n.e. został złożony z tronu, Kom­magene zaś ponownie stała się częścią prowincji rzymskiej Syrii.—Inni: 19. A. z Syrakuz, historyk współczesny Tukidydesowi, napisał hi­storię Italii i historię Sycylii w 9 księgach, z któ­rych zachowały się fragmenty. 20. A. z Askalonu (n/I w. p.n.e.), uczeń Filona z Larissy i jego następca w scholarehacie Akademii. Skierował on szkołę na nowe, eklektyczne tory, przyjmując za kryterium prawdy zagodność poglądów Pla­tona, Arystotelesa i Zenona. Stanowisko swe

wyłożył w dziełach pt. Sosos i Peri theón (O bo­gach). Był nauczycielem Warrona, Brutusa, Cy-cerona i innych wybitnych Rzymian. 11. A. z La-odycei, uczeń Zeuksisa z Tarentu, filozof-sceptyk ze szkoły Ajnesidemosa (I w. p.n.e.). 22. A. Ga-biniusz (Antiochus Gabinius I w. p.n.e.), wyzwo­leniec Gabiniusza, leczeń i pomocnik portrecisty Sopolisa. 23. artysta podpisany na kopii Ateny Partenos Fidiasza z Museo Nazionale w Rzymie, działający prawdopodobnie na Lindos w końcu I w. p.n.e. 24. A. z Cylicji, filozof ze szkoły Cyników, żyjący za panowania cesarza Septy-miusza Sewera (n w. n.e.). 25. sofista z Ajgaj w Cylicji (II w. n.e.), autor dzieł filozoficzno--retorycznych i historycznych; znamy tylko tytuły, jak Meletaj, Agora i in.

Antiochia (gr. Antiócheja) nazwa wielu miast głównie w Azji zachodniej, 1. A. nad Oron­tesem, dziś Antakiya, założona około r. 300 p.n.e. przez Seleukosa I po zwycięstwie pod Ipsos i nazwana na cześć jego ojca. Rozbudowali miasto Antioch Wielki i Antioch IX. Mury mia­sta, zburzone podczas trzęsień ziemi na początku naszej ery, zostały odbudowane z rozkazu Ty-beriusza. W części miasta położonej na wyspie znajdowały się pałace cesarzy Galliena i Diokle­cjana. Ostatnim cesarzem, który przyczynił się do rozbudowy miasta, był Justynian. Miasto odegrało dużą rolę jako punkt obronny i handlo­wy, gdyż przecinały się tu różne drogi Syrii. 2. A. we Frygii, położona nad doliną Antios, stolica południowej Galacji, założona prawdopo­dobnie jako kolonia przez Magnezję nad Me­andrem, od r. 190 p.n.e. niezależna; w latach 35 - 25 p.n.e. wchodziła w skład państwa Amyn-tasa, po r. 6 p.n.e. stała się kolonią rzymską (wlania Caesarea Antiocheid). Zachowały się do dziś ruiny miasta. 3. A. nad Meandrem, położona na wzgórzach w pobliżu doliny Mor-synos, założona przez Antiocha I. 4. A: w Cy­licji nad rzeką Paramos. 5. A. w Cylicji w po­bliżu gór Kragos.

Antiopa (gr. Antiópe) mit. 1. córka bożka rzeki Asopos w Beocji albo władcy Teb, Nyk-teusa. Zeus uczynił ją matką bliźniaczych braci, Amfiona i Zetosa. Prześladowana 'przez królo­wę Teb, Dirke, została pomszczona przez synów, którzy przywiązali Dirke do rozszalałego byka. Scenę tę przedstawia słynna grupa Byka Far-nezyjskiego znajdująca się w Muzeum Neapolitańskim. Mit o A. był tematem nie zachowanych tragedii Eurypidesa, Liwiusza Andronika i Pa-

Antipater

53

antologia

kuwiusza. 2. królowa Amazonek wzięta do nie­woli przez Tezeusza, potem przez niego poślu­biona. Ich synem był Hipolit. Kiedy Amazonki przedsięwzięły zbrojną wyprawę przeciw Ate­nom, A. doprowadziła do zawarcia pokoju.

Antipater (Lucius Caelius A.) zob. CaelH 3.

Antipolis dziś Antibes; kolonia masalijska w Gallia Narbonensis, na zachód od granicznej rzeki Varus, później rzymskie mnnicypium.

Antistates architekt grecki za czasów Pizystra-ta, współtwórca, wraz z Antimachidesem (zob.), świątyni Zeusa Olimpijskiego w Atenach.

Antistii Antistiusze, plebejski ród rzymski, którego najznakomitszą gałąź stanowili Anti­stiusze Starsi (A. Yeteres). 1. Calus Antistius Vetus, propretor Hispanioe ulterioris w r. 69/68 p.n.e.; pod jego władzą sprawował kwesturę Ce­zar. — Inni A. Yeteres sprawowali wysokie urzędy na przełomie I w. p.n.e./I w. n.e. 2. Pa-cmius A. Labeo zob. Pacmius 2. 3. Marcus A. Labeo, syn Pakuwiusza Antistiusza (zob. Pacmius 2), jeden z najznakomitszych prawni­ków rzymskich z czasów Augusta. Wg Pom-poniusza, spędzał on pół roku w Rzymie udzie­lając konsultacji w obecności uczniów, pozostałą część roku poświęcał pisaniu. Z jego spuścizny, obejmującej 400 ksiąg, zachowało się około 500 fragmentów. Dzieła jego miały raczej cha­rakter komentarzy i objaśnień'do ustaw niż prac o charakterze systematycznym czy syntetycz­nym. Oto kilka tytułów: De iure pontificio, Commentarii ad XII tabulas, Commentarii ad edictum praeforis urbani. Zajmował się również studiami filozoficznymi i gramatycznymi. 4. Pu-bliiis A. wybitny adwokat, trybun ludu w r. 88 p.n.e., edyl w r. 86, teść Pompejusza, zamor­dowany na rozkaz Mariusza Młodszego jako stronnik Sulli w r. 82. 5. autor epigramów z Wieńca Filipa (zob. antologia), żyjący za cza­sów Kaliguli.

Antium dziś Anzio; starożytne miasto w Lac-jum na cyplu skalnym wysuniętym daleko w mo­rze. Według podania założył je syn Odyseusza i Kirki; początkowo było siedzibą korsarzy etruskich. Sławne ze świątyni Eskulapa, Nep­tuna i Fortuny oraz pałacu Nerona (który się tu urodził). W ruinach A. znaleziono w XV w. . posąg Apollina Belwederskiego, w XVn — po­sąg Walczącego Gladiatora, zaś w XIX w. słynną Dziewczynę z Antium, kopię rzymską posągu przypisywanego Praksytelesowi (lub Lizypowi).