Madaniyatshunoslik
Yüklə 3,52 Mb. Pdf görüntüsü
|
| Uchinchi
bosqich filiallardir. Filiallar markazlashtirilgan sistemaning tarkibiy qismi sifatida, о‘zining tuman xududlarida aholini о‘qishga jalb etish va ularga kutubxona xizmatini kо‘rsatishga javobgar bо‘lib, bevosita regional filial yoki markaziy kutubxona rahbarligida ishlaydi. Tо‘rtinchi bosqich kitob berish joylari yoki kо‘chma kutubxonalardan iborat bо‘ladi. Bu bosqichning ahamiyati ularni bevosita kichik aholi turar joylarida yoki mehnatkashlarning ish joyida uyushtirishning mumkinligidir. Beshinchi bosqich bibliograf hisoblanadi. Uning ma’lum marshrut sxemasi, tо‘xtash joylari belgilangan bо‘lib , ma’lum muddatlarda uzoq qishloqlarga, chorvachilik rayonlariga, fermalarga kutubxona hizmati kо‘rsatishdir. Shunday qilib kutubxona tarmoqlarini markazlashtirishdan maqsad, ma’lum tumandagi yoki shaharlardagi kutubxonalarni birlashtirish, uning ayrim bо‘limlari faoliyatini tuman hududi sohasiga aloqadorligi milliy tarkibi hamda talabiga muvofiq ixtisoslashtirish, 96 markazlashtirilgan axborot-bibliografik hizmati sistemasini barpo qilish, asosan mexnatkashlarning kutubxona va kitobga bо‘lgan ehtiyojlarini tо‘la qondirishdan iborat. Qishloq kutubxonalari (bu yerda MKS filiallari va boshka ommaviy kutubxonalar kо‘zda tutilmoqda) kitobni targ‘ib qilishi va qishloq aholisi barcha soha vakillarining madaniy saviyasini kekgaytirishga kо‘maklashishda, ularning о‘qishlarini tashkil kilishning asosiy negiziga aylanib qoldi. Qishloq kutubxonasi bevosita qishloq xо‘jalik mahsulotlarini yetishtiradigan mexnatkashlar uchungina emas, balki shu yerda ishlaydigan ziyolilarning (о‘qituvchilar, shifokorlar, agronomlar va boshqalarning) aksariyat kо‘pchiligi uchun birdan-bir juda yaqin muassasadirki, ular ana shu muassasa tufayli mamlakatimiz hamda jahon madaniyatining yutuqlari bilan tanishishlari, umumiy ma’lumot olishlari mumkin. Bularning hammasi ilmiy ommabop nashrlarni, siyosiy va ilmiy bilimlar olishga yordam beradigan badiiy adabiyotning eng yangi asarlarini tо‘plab borishi lozim bо‘lgan qishloq kutubxonalarining kitob fondi tarkibiga ta’sir qiladi. Lekin shu bilan birga qishloq kutubxonasi qishloqdagi ishlab chiqarish vazifalarni xal kilishga, agrosanoat kadrlari orasida ilg‘or qishloq xо‘jalik tajribasini yoyishga yordamlashishda ham kitobdan foydalanishni yо‘lga qо‘yuvchi muassasadir. Qishloq kutubxonalarining ishlab chiqarish adabiyoti fondidan: 1) qishloq xо‘jalik ishlab chiqarish tashkilotchilari va mutaxassislari; 2)qishloq xо‘jalik mexanizatorlari-traktorchilar, kombaynchilar va boshqalar; 3) ayrim ishlab chiqarish guruhlarining vakillari (paxtakorlar, chorvadorlar, sabzavotchilar va boshqalar) foydalanadilar. Qishloq kutubxonalarining kitobxonlari orasida agrozootexnika va agroximiya kurslarida о‘qiyotgan yoki ularni bitirib chiqganlar qishloq xо‘jalik ilg‘orlari; о‘rta maktabni tamomlagandan keyin qishloq xо‘jaligida ishlayotgan yoshlar bor. Qishloq kutubxonalari о‘z kitobxonlarining (ayniqsa, qishloq xо‘jalik mutaxassislarining) hilma-xil ehtiyojlarini о‘z fondi yoki MKTning yagona fondi bilangina emas, balki ilmiy hamda maxsus kutubxonalarning, ayniqsa viloyat, Respublika kutubxonalarining axborot materiallaridan kutubxonalararo abonementdan foydalanish yо‘li bilan ham qondiradilar. Qishloq kutubxonalari kasaba uyushmasi kutubxonalar bilan yaqindan aloqa bog‘lagan holda qishloq hududida yashaydigan barcha aholiga kutubxona hizmati kо‘rsatishni filiallarning bevosita о‘zlari tomonidan yoki kо‘chma kutubxonalar, kitob berish joylari, kitob eltuvchilik yordamida yо‘lga kо‘yishga da’vat etilgandir. Qishloqgaqarashli kutubxonalarning bu tashkilotchilik roli g‘oyat muhim ahamiyat kasb etdi. Qishloq kutubxonalarida kitobxonlarga hizmat kо‘rsatishning asosiy shakli uyga kitob berishdir (abonement), chunki kо‘pchilik kutubxonalarning о‘quv zallari yuq. Qishloq kutubxonasida adabiyotni targ‘ib qilishning har xil texnik vositalari bilan ta’minlangan, qishloq xо‘jalik hodimlari va qishloq ziyolilarini gazeta hamda jurnallarning yangi sonlari, yangi kitoblar bilan tanisha oladigan markazlashtirilgan о‘quv zallari tashkil etish qishloq kutubxonasini aholiga yakinlashtirish va qishloq mehnatkashlariga kitob bilan hizmat kо‘rsatishni yuqori darajaga kо‘tarish imkonini beradi.Qishloq kutubxonalarining ish shakli va uslublari qishlok xо‘jalik ishlab chiqarishi xususiyatlari hamda sharoitlariga 97 moslashtirilgan. Bu kutubxonalar ki- toblarni ishlab chiqarish bо‘g‘inlariga yaqinlashtirish ijobiy tajriba orttirganlar. Qishloq aholisiga kitob bilan xizmat kо‘rsatishda muhim ahamiyat о‘ynaydi. Bu kutubxonalarning bunyod etilishi jamoa xо‘jaliklarining iqtisodiy jihatdan mustaxkamlanganligi va dexqonlarning madaniy ehtiyojlarini о‘sishining yorkin namunasidir. Aholining keng tabaqalarini о‘qishga, kutubxonalardan foydalanishga jalb etish — qisqa muddatli vazifa bо‘lmay, balki u kutubxonachining ijtimoiy-madaniy burchi bо‘lib, bu undan doimo diqqat bilan, tashkilotchilik ishlarini olib borishni talab qiladi. Kutubxonaga har bir oiladan kitobxon jalb etish bu ishning eng muhim boskichlaridan biri bо‘ldi. Bunday vazifani qо‘yish va uni amalga oshirish yullarini qidirib topishning о‘zi qishloq kutubxonalari faoliyatini ancha о‘zgartirishga sabab bо‘ldi. Bu о‘zgarishning mohiyati qishloq kutubxonalarining kutubxonaga yul topib olgan shaxslarning nisbatan tor doirasi bilan ishlashdan butun qishloq aholisiga xolda kitob xizmati kо‘rsatishga о‘tishda о‘z ifodasini topdi. Shu munosabat bilan qishlok kutubxonasining uyushtiruvchilik roli kuchaydi, butun qishlok aholisiga kutubxona xizmati kо‘rsatish borasidagi uning mas’uliyati ortdi. Kutubxona tashqarisida, bevosita aholi orasida kitob bilan ishlashning yangidan-yangi shakl va metodlari amalda qо‘llaniladigan bо‘lib qoldi. Kitob targ‘ibotining kо‘p qirraligi va anikligi, dehkonlarga alohida-alohida yondashish, endigina kitob о‘qiy boshlagan kitobxonlar, yoshlar, xotin-qizlar bilan ishlash, kutubxonachilarning pedagogik malakalari singari muammolar alohida axamiyat kasb etadi. Kitob va kutubxonani faol targ‘ib qilish, о‘qish uchun kitob tanlab olishda ularga amaliy yordam berish, kitobxonlarga namunali xizmat kо‘rsatish, kitobni ishlab chikarishga yaqinlashtirish aholining kengrok tabaqalarini kutubxona xizmati bilan qamrab olish imkonini beradi. Kutubxonaga har bir mehnatkash oilasidan kitob- xonlar jalb etish vazifasi kutubxonachilik jamoatchiligida qiziqish uyg‘otdi va kutubxonachi hodimlar bu xizmatni ma’qulladilar. Bu yunalishdagi tashkilotchilik ishlari 60- yillarning boshlaridayoq avj olib ketgan edi. Bu ishda qishloqning barcha madaniy kuchlari faol ishtirok etadi. Tez orada respublikaning kо‘pchilik tumanlarida har bir oila kutubxonadan foydalana boshladi. Natijada qishlok aholisini kutubxona xizmati bilan qamrab olish ancha kengaydi. Qishloq kutubxonalari har bir oilaning katta yoshdagi a’zolarini о‘qishga tortish uchun kitobni bevosita uylariga olib borish usulini (xonadonma-xonadon aylanib chiqish deb atalgan usulini) qо‘llay boshladilar. Ayniqsa, kitob о‘qishni endigina boshlayotgan kishilar orasida kitob va kutubxonani targ‘ib qilishning eng muxim vositasi bо‘lgan xonadonma-xonadon aylanib chikishdan maqsad, kishilarni shunchaki kitobxonlar rо‘yxatiga yozib qо‘yish emas, balki kitob darajada ma’naviy boyliklar xazinasiga yul ochib berishini kо‘rsatish, uni kutubxonadan muntazam foydalanishga jalb qilishdir.Bu ishlarning hammasi qishloq kutubxonalarini aholi bilan aloqasini mustahkamlaydi va ularga kutubxona xizmat qilayotgan xududda istiqomat qiluvchi xamma axolini qamrab olish imkonini berdi. Natijada kutubxonalar kitobxonlarning yangidan-yangi tabaqalarini о‘qishga jalb qilibgina qolmadilar, balki ularning qiziqish hamda extiyojlarini aniqroq о‘rgandilar, adabiyotni faolroq targ‘ib oilalar, qо‘shnilar, ayniqsa xotin-qizlar 98 uchun kutubxonalarda jamoa bо‘lib о‘qish tо‘garaklarini, qiziqishlar bо‘yicha birlashmalar va klublarni tuzdilar, kishilarda о‘qishga, kitob bilan ishlay olishga qiziqish uyg‘otdilar. Uzbekistan Madaniyat ishlari Vazirligi ma’lumotiga kо‘ra hozirgi vaqtda respublikadagi barcha ommaviy va universal kutubxonalar huzurida 673 ta shunday tо‘garaklar, birlashmalar va klublar ishlab turibdi, 1989 yilda bunday kutubxonachilik ishining yangi shakllari soni 582 ta edi. Ilg‘or qishloq kutubxonalari savodxon qishlok axolisini kitobxonlar safiga tortish soxasida samarali ish olib bormoqdalar. Bu har bir oila vakilini kutubxonadan foydalanishga tortishdan kо‘ra ancha murakkab vazifadir, binobarin, bu vazifa katta tashkilotchilik hamda tarbiyaviy ish olib borishni talab etadi. Bu masalaning hal etilishi qishloq aholisining madaniyatini yuksaltirish uchun yangi sharoitlar vujudga kelganligini anglatadi. Madaniy-maishiy komplekslar va qishloq aholisiga kutubxona xizmati kо‘rsatish masalalari sо‘nggi yillarda keng ommalashayotgan qishloq madaniy-maishiy komplekslari faoliyati qishloqlardagi madaniy-ma’rifiy muassasalar ishini yanada rivojlantirishda yangi bosqichdir. Bu muassasalarning asosiy maqsadi qishlokda demokratiyani rivojlantirish, mehnatkashlarning dam olishi, bilim olishida ijodiy kuchlarni taraqqiy ettirish, kishini har tomonlama kamol toptirish uchun ularning konstitusion huhuklaridan foydalanishga yordam berish, madaniy-tarbiyaviy ishlar sifatini oshirish, qishloqda ishlab chiqarish va turmush madaniyatini yaxshilash, axolining xilma-xil guruhlari xususiyatlarini hisobga olgan holda, g‘oyaviy siyosiy, mehnat, axloqiy va estetik tarbiyalashda madaniyat muassasalari, kinolashtirish, kо‘ngilli jamiyat va boshqa muassasalar- ning yaqin birligini ta’minlashdan iboratdir. Madaniy-maishiy kompleks о‘z harakat doirasidagi jamoat va davlat xо‘jaliklari, tashkilot va muassasalar mehnat jamoalarining ishlab chiqarish faoliyatini hayot bilan, shuningdek, maorif, sog‘liqni saqlash, kommunal xо‘jalik, jamoatchilik hamda xо‘jalik tashkilotlari bilan о‘zaro aloqasini muvofiqlashtirishni amalga oshiradi. Madaniy-maishiy komplekslarni barpo qilish masalasi xalq deputatlarining qishloq, tuman kengashlari tomonidan hal etiladi. Shu kengashlar kompleksning jamoatchilik muvofiqlashtiruvchi kengashini tasdiqlaydi, uning faoliyatini nazorat qiladi. Kengash tarkibiga jamoatchilik vakillari, kasaba uyushmalari, shuningdek, kompleksga qarashli xо‘jaliklar, muassasalar vakillari, madaniyat muassasalari rahbarlari kiritiladi. Kompleksning yillik va istiqbolli muvofiqlashtirilgan rejasi xamda ayrim seksiyalar ish rejalari bо‘ladi. Mana shu rejaga muvofiq, kompleksga kirgan xar bir muassasa yagona yunalishda, bir-birining turli ish shakllari va metodlarini boyitgan xolda, о‘zining ixtisos bilan bog‘liqligi bо‘lgan vazifalarini bajarishi muhimdir. О‘zbekistonda madaniy-maishiy komplekslar 1977-1978 yillarda tashkil qilina boshlandi. Kompleksga qishloq xududidagi barcha madaniy- maishiy, о‘quv va bolalar sport muassasalari, shifoxonalar, savdo tashkilotlari, choyxonalar, birlashtiriladi. Bunday komplekslar hozir respublikaning xamma viloyatlarida tashkil etilgan bо‘lib , ularning soni 1986 yil oxirida 500 dan oshib ketdi. Bu komplekslar faoliyatida kutubxonalar muhim ahamiyatga ega bо‘lib, ular 200ga yaqin markazlashtirilgan sistemalarning kutubxona filiallarini qamrab oladi. Qishlok madaniy-maishiy kompleksi tarkibida kutubxonalarning bо‘lishi avvalo 99 qishloqda madaniy-ommaviy ishlar mazmunini boyitishga yordam beradi. Kompleks sharoitida kutubxonalar ommaviy tadbirlarning kо‘pchiligini kutubxonadan tashqarida — klublar, maktablarda, stadionda о‘tkazish mumkin bо‘ladi. Kutubxona kompleksdagi boshqa madaniy-maishiy muassasalar bilan uzviy aloqada bо‘lar ekan, kitobxonlarni jalb qilishning qо‘shimcha manbalariga ega bо‘ladi, jumladan, kitobxonlar oqimi muzey, kinoteatr, tomosha binolari yoki badiiy havaskorlik tо‘garaklari qatnashchilari hisobiga kо‘payib boradi. Kompleksdagi kutubxonachilik ishlari uning kutubxonachilik seksiyasi tomonidan uyushtiriladi. Uning kompleks raisi tomonidan tasdiqlangan «Nizom»da seksiyaning asosiy vazifalari, unga kirgan kutubxonalar, ularning vazifalari kо‘rsatiladi. «Nizom» asosida seksiyaning istiqboli va joriy ish rejasi ishlab chiqiladi. «Nizom» va seksiyaga kirgan kutubxonalarning muvofiqlashtirilgan rejasini ishlab chiqilishi, kitob fondidan foydalanishni muvofiqlashtirishda kitobxonlar bilan yakka tartibda va ommaviy tarzda ishlashda kompleksga qarashli xududdagi barcha kutubxonalar kuchini birlashtirishga yordam beradi. Bundan tashqari, madaniy-maishiy kompleks sharoitida, ishlash, kompleksning boshqa seksiyalari katnashchilarini — klub xodimlari, qishloq xо‘jalik mutaxassislari, о‘qituvchilar, shifokorlar faollarini kutubxonachilik tadbirlarini о‘tkazishga jalb qilish imkonini beradi. Eng muhimi shundaki, qishloq axolisiga kutubxonachilik xizmati kо‘rsatish ishi bevosita ishlab chiqarish vazifalari bilan, jamoa yoki davlat xо‘jaligining kundalik hayoti bilan uzviy bog‘liq holda, uning rahbarlari va mutaxassislari qatnashuvi va nazorati ostida amalga oshiriladi. Kengashning kutubxonachilik seksiyasi 10 ta kutubxonani birlashtirib, madaniy- maishiy kompleksda faol ish olib boradi. Kupincha kutubxonalar, kompleksning aholiga madaniy xizmat kо‘rsatishning yagona rejasini kutubxonachilik ishining о‘ziga xos shakllari bilan — bibliografik namunalar, kitob kо‘rgazmalari, kitobxonlar konferensiyalari, she’riyat kechalari, adabiy munozaralar, «Kitob kunlari», «Axborot kunlari», «Mutaxassislar kuni» va boshqa tadbirlar bilan tо‘ldiriladi. Kompleks tarkibidagi qishloq; kutubxonalarining bosh maqsadi — qishloq xujaligi maxsulotlarini ishlab chiqarishni kupaytirishga yordam berishdir. Paxtakorlar, chorvadorlar, qishloq xо‘jalik ishlab chiqarishi mutaxassislariga kutubxonachilik xizmati kо‘rsatish, dastavval ularni fan yutuqlari va ilg‘or tajribalarni yoritab beradigan, mehnat unumdorligini oshiruvchi yangi kitoblar haqidagi ilmiy-texnika axboroti bilan о‘z vaqtida, zudlik bilan ta’minlashdan iborat. Kutubxonalarda о‘tkaziladigan an’anaviy-axborot tadbirlarida, jumladan, axborot kunlari, mutaxassislar kuni, ochik adabiyotlar kuni ma’lum mav-zudagi kо‘rgazmalar, bibliografik namunalarda ayrim mehnat jamoalari oldida turgan ijtimoiy-iqtisodiy vazifalar tо‘g‘risida va umuman, umuman respublikada agrosanoat taraqkiyotiga xos mavzular aks etishi zarur. Masalan, «Intensivlash— paxtachilikni barqaror rivojlantirishning garovi», «Uzlashtirilgan sug‘oriladigan yerlarda paxtachilikni rivojlantirish», «Qishloq xо‘jaligi ekinlari agrotexnikasi», «Sut yetishtirishning sanoat texnologiyasi», «Chorvachilik fermalariga veterinariya xizmati kо‘rsatish», «Sanoat asosida ozuqa tayyorlash» va hokazo. Kutubxonachi kompleksning barcha bо‘linmalariga о‘z ta’sirini о‘tkaza borib yakka tartibda, 100 guruhlar bо‘yicha va ommaviy shaklda axborot ishlarini tashkil qilish imkoniga ega buladi. Birinchi navbatda, yakka tartibdagi axborot bilan mutaxassislar qamrab olinadi. Yakka tartibdagi axborotni kompleksdagi markaziy kutubxona amalga oshiradi, chunki kitobxonlarga ishlab chikarish tarzidagi bir yoki bir necha mavzulardagi yangi adabiyotlar tо‘g‘risidagi tо‘la ma’lumot kerak bо‘ladi.Kompleksda markaziy kutubxona tomonidan chiqarilgan, yagona kitob fondiga kelib tushgan adabiyotlarning axborot rо‘yxatidan aholini ommaviy ravishda xabardor qilishda radiotarmoq, televideniya va mahalliy matbuotni jalb qilish qulay. Ilg‘or ishlab chikarish tajribalari, qishloq xujaligi fani va amaliyoti yutuqlari tо‘g‘risidagi axborot va adabiyotlar bilan qishloq xо‘jalik xodimlarini muntazam ta’minlab turishda ommaviy, maxsus kutubxonalar va ilmiy-texnika axboroti kutubxonalari bilan bevosita aloqa о‘rnatmay turib hamkorlik qilish mumkin emas. Yüklə 3,52 Mb. Dostları ilə paylaş:
|