‘Eğitimin işlevi kişiye yoğun bir şekilde ve analitik olarak düşünebilmeyi öğretmedir... İyi bir eğitim kişiye yanlızca konsantre olabilme gücünü değil üzerine odaklaşacağı uzun vadeli hedefler de sağlar.’
‘Eğitimin işlevi kişiye yoğun bir şekilde ve analitik olarak düşünebilmeyi öğretmedir... İyi bir eğitim kişiye yanlızca konsantre olabilme gücünü değil üzerine odaklaşacağı uzun vadeli hedefler de sağlar.’
Martin Luther King
Sentez ve değerlendirme süreçleri kullanılarak yapılan bir düşünmedir.
Bir şekilde düşünme sürecini yeniden kurmaktır.
Sorunların temeline inilmek istendiğinde,
Sorunların temeline inilmek istendiğinde,
Mantıklı çözümler geliştirmek istendiğinde,
Düşünmenin kalitesi arttırılmak istendiğinde,
Temel entellektüel erdemler geliştirilmek istendiğinde,
Eğitim kalıcı bir şekilde yeniden yapılandırılmak istendiğinde ESASTIR.
Basitçe bir bilgi edinme ve onu saklama değildir.
Basitçe bir bilgi edinme ve onu saklama değildir.
Düzenli kullanılmayan bir dizi beceri değildir.
Sonuçları kabullenmeksizin becerilerin kullanılması değildir.
Olayların analiz edilerek anlaşılmasını sağlayan bir yoldur.
Olayların analiz edilerek anlaşılmasını sağlayan bir yoldur.
Uygun çözüm için bir araçtır.
İlk Çağ, 2500 yıl önce Sokrates: Sorgulayıcı inceleme
İlk Çağ, 2500 yıl önce Sokrates: Sorgulayıcı inceleme
Platon, Aristo ve Yunan kuşkucular : Eğitimden geçmiş zihin, hayata dair derin gerçeklikler, aldatıcı görünümler
Ortaçağ, Thomas Aquinas: Sistematik mantık yürütme, yerleşik inançlara karşı olmama zorunluluğu.
Rönesans (15 ve 16.yüzyıllar): Colet, Erasmus, Moore, Bacon, Dekart, Makyavel: Akıllarımızın kötüye kullanımı, kendi haline bırakılmış zihinlerin bencilce eğilimlere gireceği, insanların idoller geliştirecekleri, deneye odaklanma gereksinimi, günlük politikaların eleştirisi
Rönesans (15 ve 16.yüzyıllar): Colet, Erasmus, Moore, Bacon, Dekart, Makyavel: Akıllarımızın kötüye kullanımı, kendi haline bırakılmış zihinlerin bencilce eğilimlere gireceği, insanların idoller geliştirecekleri, deneye odaklanma gereksinimi, günlük politikaların eleştirisi
16., 17. yy, Locke ve Hobbes: Normal görünenin karşısında olma,temel insan hakları, iyi vatandaşlık
16., 17. yy, Locke ve Hobbes: Normal görünenin karşısında olma,temel insan hakları, iyi vatandaşlık
17., 18.y, Newton: Kanıta dayanma ve güçlü bir mantık yürütme gereksinimi
19.yy, Comte ve Spencer: Eleştirel düşünme kriterleri insanın sosyal yaşamının her alanına uygulandı.
20.yy, William Graham Sumner: Okulların tek tip insan yetiştirdiği, yerleşik eleştirel düşünme geleneğini oturtma gereksinimi
20.yy, William Graham Sumner: Okulların tek tip insan yetiştirdiği, yerleşik eleştirel düşünme geleneğini oturtma gereksinimi
Sokratik diyaloglarda, Plato tarafından tanımlandı.
Sokratik diyaloglarda, Plato tarafından tanımlandı.
Felsefi bir sorgulamadır.
Diyalektik sorgulama yöntemidir.
Etik kavram ve değerlere uygulanır.
Bunu biraz açar mısın?
Bunu biraz açar mısın?
Bununla ne demek istiyorsun?
Bu konuda bir örnek verir misin?
Niçin böyle düşünüyorsunuz?
Niçin böyle düşünüyorsunuz?
Bunu nerden biliyoruz?
Sebepleriniz nelerdir?
Kanıtlarınız nedir?
Bunu bir başka şekilde ifade edebilir misiniz?
Bunu bir başka şekilde ifade edebilir misiniz?
Başkası ....iddia ederse?
Sizinle çelişen bir kişi bu konuda ne der?
Bu fikirler arasındaki fark nedir?
Entellektüel anlamda tembel olmak
Entellektüel anlamda tembel olmak
Açık olmama
Net olmama
Kibir
Dar kalıpta ve sığ kalmak
Çifte standart olmak
Çifte standart olmak
Kanıtlanmamış çıkarımlar
Uygun olmayan kavramlar
Sonuçları görememe
Dar ve taraflı bakışaçılarını kullanma
Dar ve taraflı bakışaçılarını kullanma
Kendini kandırma
Benmerkezcilik
Bizmerkezcilik
Kişi bazı olası durumları bilerek kendi düşünme hatalarının önüne geçebilir:
Kişi bazı olası durumları bilerek kendi düşünme hatalarının önüne geçebilir:
Bilinçaltı önyargı ve eğilimlerimizi bilerek,
Davranışların egomuza bağlı oluştuğunu bilerek,
Eski alışkanlık ve inanışlarımızı yeniden okuyarak,
Kolayca göremeyebileceğimiz, kör, noktalarının olduğunu bilerek.
‘O doğrudur çünkü ben öyle inanıyorum.’
‘O doğrudur çünkü ben öyle inanıyorum.’
‘O doğrudur çünkü biz öyle inanıyoruz.’
‘O doğrudur çünkü ben ona inanmak istiyorum’.
‘O doğrudur çünkü ben hep ona inandım.’
‘O doğrudur çünkü ona o şekilde inanmak daha çok işime geliyor.’
Entellektüel Empati
Entellektüel Empati
Entellektüel Alçakgönüllülük
Entellektüel Yüreklilik
Entellektüel Otonomi
Entellektüel Entegrasyon
Entellektüel Entegrasyon
Entellektüel Güçlü Duruş
Mantığa olan Güven
Tarafsızlık ve Dürüstlük
Her duyu organından gelen bilgiyi kullanırlar.
Her duyu organından gelen bilgiyi kullanırlar.
Gözlem yaparlar.
Deneyim edinirler.
Mantık kurarlar.
Şeffaf bir şekilde yansıtma yaparlar.
Eleştirel düşünenler
Eleştirel düşünenler
Problemleri tanırlar.
Çözümler üzerinde çalışabilirler.
Mantıklı bir soruşturma için gerekli metodları bilirler.
Bunları uygulamak için gerekli bazı becerileri vardır. Bu beceriler yanlış düşünmenin ve sonucun önüne geçer.
Her mantık süreci (nin)
Her mantık süreci (nin)
bir amacı vardır.
bir şeyi ortaya koymak ve problem çözmek için kurulur.
varsayımlara dayanır.
bir bakış açısından ortaya çıkar.
bir veriye, bilgiye ve kanıta dayanır.
kavram ve görüşler yoluyla biçimlenir.
bir sonuca gider.
Açıklık
Açıklık
Doğruluk
Netlik
İlgililik
Derinlik
Genişlik
Mantık
Anlamlılık
Önyargısız olmak
Sormamız gereken sorular:
Sormamız gereken sorular:
Bu makalenin en temel amacı,
Yazarın işaret ettiği anahtar soru,
Makaledeki en önemli bilgi,
Makaledeki temel çıkarımlar,
Bu makalede bilmemiz gereken ana kavramlar,
Yazarın dayandığı varsayım(lar),
Bu mantık zincirinin olası sonuçları,
Bu makalede ortaya konulan bakış açıları.
Üç çocuk tiplemesi
Üç çocuk tiplemesi
Saf Suna
Bencil Berhan
Önyargısız Özlem
Saf Suna
Saf Suna
“Benim düşünmeye ihtiyacım yok! Herşeyi düşünmekden anlıyorum. Içimden nasıl geliyorsa öyle davranıyorum. Duyduğum şeylerin çoğuna inanırım. Televizyonda gördüklerimin çoğuna inanırım. Bunları çiçin sorgulamam gerektiğini anlamıyorum. Ve konuları anlamak için çok fazla vakit harcamama gerek yok. Yeterince uzun bekleyince başkaları bunları benim için yapıyorsa niye uğraşayım ki? ‘Yapamıyorum’ demek bir çok iş yapmaktan daha kolay. Ebeveynlerim ve öğretmenlerim kendimle ilgilenemediğim zaman benimle ilgileniyorlar. Geçen gün matematik ev ödevimi yapmada zorlanınca ağlamaya başladım, ve ödevimi babam yaptı. Annem babam bana çok yardım ediyorlar. Böylesi bana daha kolay geliyor. Bana söylenenleri yapıyorum, çenemi kapatıyorum ve arkadaşlarım ne yapıyorlarsa ben de onlara uyuyorum. İşleri fazla karıştırmayı sevmiyorum. Düşünmek insanın başına dert açıyor.’’
‘Ben çok düşünürüm. İnsanları şaşırtmamda çok faydalı. İnanmak istediklerime ve istediklerimi elde etmeme yarayan şeylere inanırım. İstemediğim işi yapmamı isteyen herkesi sorgularım. Annemi babamı kafaya almaya çalışırım. Diğer çocukların yapmalarını istediğim şeyleri onlara nasıl yaptıracağımı düşünürüm. Bazen yapabileceğimi bildiğim fakat istemediğim şeyler için ‘yapamam’ derim.İnsanları nasıl manipüle edeceğinizi bilirseniz onlardan bütün istedilkerinizi alabilirsiniz.
‘Ben çok düşünürüm. İnsanları şaşırtmamda çok faydalı. İnanmak istediklerime ve istediklerimi elde etmeme yarayan şeylere inanırım. İstemediğim işi yapmamı isteyen herkesi sorgularım. Annemi babamı kafaya almaya çalışırım. Diğer çocukların yapmalarını istediğim şeyleri onlara nasıl yaptıracağımı düşünürüm. Bazen yapabileceğimi bildiğim fakat istemediğim şeyler için ‘yapamam’ derim.İnsanları nasıl manipüle edeceğinizi bilirseniz onlardan bütün istedilkerinizi alabilirsiniz.
İnsanların duymak istediklerini onlara söylemek güzel bir şey. Elbetteki, bazen duymak istedikleri şeyler doğru olmuyor fakat bu önemli değil çünkü bu sadece onlara duymak istemedikleri şeyleri söylediğinizde başınız sıkıntıya girer. Bunu nasıl yapacağınızı bilirseniz insanları her zaman kandırabilirsiniz. Şunu biliyor muydunuz? Nasıl yapılacağını bildiğinizde kendinizi bile kandırabilirsiniz.’
‘ Ben çok düşünürüm. Bu öğrenmemde çok faydalı. Konuları bulup çıkarmama yardımcı oluyor. Gerçekten de, kendimi bile anlamayı ve niye belirli davranışlarda bulunduğumu anlamayı istiyorum. Bazen anlamadığım şeyleri yapıyorum. Herşeyi ve herkesi anlamaya çalışmak kolay değil. Birçok insan bir şey söyler fakat başka şeyler yaparlar. İnsanların söylediği herşeye her zaman inanmamalısınız. Televizyonda gördüklerinizin çoğuna inanmayın. İnsanlar çoğu zaman söylemek istedikleri söylemez fakat bazı şeyleri istedikleri ve sizi memnun etmeye çalıştıkları için söylerler. Herkes için daha iyi bir dünya inşa etmek istiyorum, yalnızca benim ve arkadaşlarım için değil. İnsanları anlamak için yaptıklarına bakmalısınız. Onların anlayın ve kendinizi onların yerine koyun. Geçen gece kız kardeşim beni deli etti çünkü en sevdiğim şov varken aynı anda başka bir programı izlemek istedi. Okul ödevini yapması için bu programı izlemesini gerektiğini anlayıncaya kadar ona o programı izletmedim. O vakit anladım ki ödevini yapmak zorunda olduğu için benim istediğim şovda ısrar etmem pek adilce değildi. Adaletli olmak zorken bencil olmak daha kolaydır. Fakat başkalarını düşünmezsem, başkaları niçin beni düşünsün? Başkalarına karşı önyargısız olmak istiyorum çünkü başkalarının bana karşı önyargısız olmalarını bekliyorum.’
‘ Ben çok düşünürüm. Bu öğrenmemde çok faydalı. Konuları bulup çıkarmama yardımcı oluyor. Gerçekten de, kendimi bile anlamayı ve niye belirli davranışlarda bulunduğumu anlamayı istiyorum. Bazen anlamadığım şeyleri yapıyorum. Herşeyi ve herkesi anlamaya çalışmak kolay değil. Birçok insan bir şey söyler fakat başka şeyler yaparlar. İnsanların söylediği herşeye her zaman inanmamalısınız. Televizyonda gördüklerinizin çoğuna inanmayın. İnsanlar çoğu zaman söylemek istedikleri söylemez fakat bazı şeyleri istedikleri ve sizi memnun etmeye çalıştıkları için söylerler. Herkes için daha iyi bir dünya inşa etmek istiyorum, yalnızca benim ve arkadaşlarım için değil. İnsanları anlamak için yaptıklarına bakmalısınız. Onların anlayın ve kendinizi onların yerine koyun. Geçen gece kız kardeşim beni deli etti çünkü en sevdiğim şov varken aynı anda başka bir programı izlemek istedi. Okul ödevini yapması için bu programı izlemesini gerektiğini anlayıncaya kadar ona o programı izletmedim. O vakit anladım ki ödevini yapmak zorunda olduğu için benim istediğim şovda ısrar etmem pek adilce değildi. Adaletli olmak zorken bencil olmak daha kolaydır. Fakat başkalarını düşünmezsem, başkaları niçin beni düşünsün? Başkalarına karşı önyargısız olmak istiyorum çünkü başkalarının bana karşı önyargısız olmalarını bekliyorum.’
Eleştirel dinleyici ve okuyucuları şaşırtmak çok zordur çünkü:
Eleştirel dinleyici ve okuyucuları şaşırtmak çok zordur çünkü:
Olayları farklı görüşlere göre yorumlayabilirler.
Haberlerle içiçe geçmiş fikirleri tanıyabilirler.
Haberlerin farklı görüşler esas alındığında nasıl verilebileceği üzerine düşünerek öyküleri zihinlerinde yeniden yapılandırırlar.
Haberlerin yapılanma biçimlerini analiz ederler.
Haber ayrıntılarını açıklık, doğruluk, ilgililik, derinlik, genişlik ve anlamlılık açısından değerlendirirler.
Çelişki ve tutarsızlıkları farkederler,
Çelişki ve tutarsızlıkları farkederler,
Öykünün hizmet ettiği çıkarları ve ilgileri görürler,
Üzerinde durulan gerçekliklerle görmezden gelinen gerçekleri farkederler,
Gerçek olarak verilen şeyin ne olduğunu anlarlar.
Öykülerde saklı tartışmalı varsayımları görürler.
Neyin ima edildiğini farkederler,
Hangi olası etkilerin görmezden gelindiğini hangilerinin ise üzerinde durulduğunu bilirler.
Hangi görüşlerin sistematik olarak hoşa gidilecek hangilerinin ise hoşlanılmayacak biçimde verildiğini bilirler.
Hangi görüşlerin sistematik olarak hoşa gidilecek hangilerinin ise hoşlanılmayacak biçimde verildiğini bilirler.
Öyküleri zihinsel olarak sıradışı bir şekilde, dramatik ve haz verici lehine olan taraflılığı belli bir perspektife koyarak ya da onları hesaba katmayarak kafalarında düzeltirler.
Soru ve sorunların tanımlanmasında kullanılan gelenekleri ve tabuları sorgularlar.
Düşünce Babası
Düşünce Babası
(Güzel düşünebilme alışkanlıkları ikinci bir karakter haline dönüşmüştür.)
Roderick Hindery )2001). Indoctrination and Self-deception or Free and Critical Thought.
Roderick Hindery )2001). Indoctrination and Self-deception or Free and Critical Thought.
Paul, Dr. Richard; Elder, Dr. Linda, The Miniature Guide to Critical Thinking Concepts and Tools. Dillon Beach: Foundation for Critical Thinking Press, 2008
