Maruza mashg’ulotlari 23-Mavzu: Chqbt va ute fani asosida kurs ishlarini tashkil qilish va bajarish. Reja

Harakatlanish, tashib kelish va evakuatsiya yo’llarini tayyorlash hamda qarash jang (harakatlar) ning barcha turlarida, marsh o’tashda va batalon joylashgan joydagi mavjud yo’llardan maksimal darajada foydalangan holda amalga oshiriladi. Yo’llarni tayyorlash mavjud yo’llarni razvedka qilish va belgilash, uning alohida buzilgan uchastkalarini tiklash, kerak bo’lsa, kolonna yo’llarini ochishni o’z ichiga oladi.
Yo’llarni qarash intensiv harakatlar yoki dushman ta’siridan buzilib ketishi mumkin bo’lgan uchastkalarda tashkil etiladi.
Shtatdagi suzuvchi jangovar texnikani kechuvda va tanklarning suv ostidan o’tishida kechuv joylarining jihozlanishi va ularga qarash: kechuv yo’nalish (uchastka) larini va ularga chiqish yo’nalish (marshrut) lari aniqlanadi va belgilanadi, suvga kirish va suvdan chiqish joylarini qulay qilish, kechuvni niqoblash va saqlash hamda ularda komendantlik xizmatini tashkillashtirish, qirg’oqlar va suvdagi to’siqlar orqali o’tish joylari qilishdan iborat.
Ilg’or otryad (avangard) da harakatlanganda kechuv joylarini jihozlash va saqlashni batalon odatda o’z kuchlari va ixtiyoriga berilgan muhandislik qo’shinlari bo’linmalari yordamida amalga oshiradi. Asosiy kuchlar tarkibida harakatlanganda bo’linmalar suv to’siqlarini, odatda shtatdagi suzuvchi jangovar texnika va katta komandirning kuch va vositalari bilan jihozlangan kechuv vositalarida kechib o’tadilar.
Suv chiqarish, tozalash va suv bilan ta’minlash punktlarini jihozlash, odatda batalonda o’z kuchlari bilan tabelli dala suv ta’minoti vositalari yordamida amalga oshiriladi. Mahalliy suv manbalari mavjud bo’lmasa hamda suv tanqis joylarda suv ta’minoti katta komandir kuch va vositasi orqali tashkil etiladi.


BTR, pulemyotchilar, granatamyotchilar, avtomatchilar uchun jihozlangan okop namunalarini, shaxsiy tarkib uchun yopiq o‘ralarni va qurilgan, jihozlangan transheyalarni xozirlash tartibi.
Sektsiya pozitsiyasida avtomatchilar, pulemyot va gra­natomyot uchun transheyalar bilan boglangan okoplar, PJM (BTR) uchun asosiy va zaxira okoplar yaratiladi, ular transheyalar bilan xandaq, yo’laklar orqali boglanadi, shuningdek, shahsiy tarkib va PJM (BTR) ekipaji uchun himoyalanish maksadida yopik, yerkapalar kaziladi (33- guruhning tayanch punktini jixozlash mobaynida pozitsiyalarni xandaq, yo’laklari va transheyalari o’zaro bog­lanadi. guruhning KKP jixozlanadi. Mergan, berilgan tank, granatomyotlar, pulemyotlar raschyoti uchun asosiy va zaxira o’t ochish pozitsiyalari (okoplar) barpo etiladi.
Motoo’qchi vzvodning birinchi eshelondagi guruhi ta­yanch punktini fortifikatsion jixozlash davomida sektsiyaning xandaq yo’laklari guruhning xandaq yo’laklari bilan tutashtirilib, doyra sifatida boglanadi. Ushbu doirasimon xandaq yo’lakka guruhing KKP, mergan, berilgan tank, granatomyotchilar va pulemyotchilar raschyota uchun asosiy va zaxira o’t ochish pozitsiyalari (okoplar) yaqinlashtirilib boglanadi.
xandaq yo’laklarning aloxida uchastkalari usti yopilib, aylanasiga mudofaa yuritish uchun moslanadi (39-rasm). Doirasimon xandaq yo’laklar bilan motoo’qchi vzvo­di tayanch punktini boglovchi yo’lak kaziladi.
Motoo’qchi vzvodning ikkinchi eshelonidagi guruh ta­yanch punktida sektsiyalarni xandaq yo’laklari boglanmaydi (boshi berk yo’laklar kaziladi). guruhning xandaq yo’lagi, sektsiya transheyasidan boshlanib, vzvod tayanch punkta ichkarisiga kadar davom etadi. Guruh xandaq yo’lagiga mergan uchun okoplar, tankning asosiy va za­xira o’t ochish pozitsiyalari yaqin qilib boglanadi. Bu xolda aylanasiga mudofaa olib borish uchun guruxning tayanch punkti atrofida PJMning zaxira okoplari, pu­lemyot uchun maydonchalar va ikki ukchi uchun okoplar barpo etiladi (40-rasm).
Guruhining KKPda oskolkalardan tusishga moslab jixozlangan ko’zatuv joyi, ochiq, kuzatuv tochkasi (joyi) va blindaj (yopik, yerkapa) kaziladi.
Fortifikatsion inshootni joylashtirish mobaynida joyning ximoya va Niqoblash xususiyatlarini hisobga olish zarur. Okop uchun joy shunday tanlanishi lozimki, toki u yerdan berilgan sektog’ni yaxshi ko’zatish va o’t ochish imkoni bulsin. SHu jumladan, dushmanga ham sezilmasligi kerak. Okop kazish uchun eng qulay joy bu tepaliklarning dushman kutilayotgan tomondagi etaklaridir. Okop­lar tepaliklarning topografik chukkilarida kazilganda yaxshi masofalardagi ko’rinmas bushliklar soni ko’pligi sababli ularni kuzatish va u yerlarga o’t ochish kiynlashadi. Okoplar tepaliklarning ortki tomonlaridagi etaklaridan kazilganda ular topografik chukchilardan 200 m masofadan oshmay kazilishi darkor. Okop do’ngliklari imkon kadar yassilanishi, dushman sezilmaydigan, zichlangan (ko’rak bilan urib chiqiladi) va chim, xashak yoki shoxlar bilan nikrblangan bulmogi kerak.
O’t ochish uchun tuynuk 60° oshik bulmagan otish sektog’iga ega bulishi zarur. Okopning ichki yonboshidan uk-dorilar uchun tokcha kdlinadi, ikki ukchi uchun okop, ikkita o’t ochish sektog’iga va uk-dorilar uchun ikkita tokchaga ega bulishi kerak.
Transheyalar jang mobaynida o’t ochishni ta’minlash, kuzatish, pinxona joylashish va bo’linma manyovr qilishi uchun mo’ljallangan. Transheya - bu chuqurligi 110 -150 sm, tubi bo’yicha eni 40-50 sm, avtomatlar va pulemyotlardan o’t ochish uchun joy va maydonchalarga, shahsiy tarkibni yashirish uchun tusikka va uk-dorilar uchun tokchalarga ega bo’lgan xandaqdan iborat kurilma.
Transheyani kazish mobaynida, avvalambor uning rejasi, qo’l bilan kaziladigan bo’lsa 20-30 m uzunlikda, egri va to’g’ri chiziqlari chizib olinadi (er k,azish mashinasi bilan kaziladigan bo’lsa 40-50 m uzunlikda).
Transheya yer kazish mashinasi bilan kazilgach, u tuproqdan tozalanib, o’t ochish uchun tuynuk, o’t ochish joylari va maydonchalari, ximoya ayvoni, uk-dorilar uchun tokchalar bilan jiozlanadi. SHuningdek, tuprogi bush va tukiladigan joylarda transheyalarga qo’shimcha xodalar, yog’ochlar yoki shunga o’xshash materiallar yotkizilib mustaxkamlanadi. Transheyalarni yer usti (yomgir) suvlaridan himoya qilish uchun uning atrofida ariklar, suv yigiladigan kuduklar va suvni emib oladigan uralar kaziladi.
Tanklar va piyodalar jangovar mashinalari uchun okop­lar o’t ochishni ta’minlashga qulay sharoitlar yaratish, ekipaj va moddiy kismlarni dushmanning talofat yetkazuvchi vositalaridan mustaxkam himoya qilish maqsadida kaziladi.
Qo’yilgan vazifa va joy sharoitlariga ko’ra tanklar va piyodalar jangovar mashinasi uchun okop, aylana yoki cheklangan o’t ochish sektog’i bilan kaziladi. Ushbu okoplarning xususiyati - ularning to’g’ri burchakliligidir, bu esa mexanizatsiya vositalaridan, shu jumladan, osma moslamali buldozerlardan unumli foydalanish imkonini yaratadi shahsiy tarkibni tayanch punktdagi yashirinish joylari, (ochiq, va yopik yerkapalar, blindajlar) odatda, okoplarga, transheyalarga va xandak yo’laklarga boshlanib, birlashtirilib joylashtiriladi. Ochiq, yerkapa 3-4 m o’zunlikda, chuqurligi 1,5 m, tubining eni 60 sm qilib kovlanadi.
Tevarak-atrof joylarda do’ngliklar va usimliklar kup bo’lib, ko’rinishga va o’t ochishga xalakt beradigan bo’lsa, ko’zatuv va o’t ochish uchun kilingan transheya va okoplar juda chukur kilinmasdan do’ngligi (brustveri) ko’tarib jixozlanadi.
Fortifikatsion inshootlarni jixozlashda OKKdan va aniq nukdaga uradigan kurollardan himoyalash chora-tadbirlarini xisobga olish kerak. Bunday tadbirlarga jangovar mashinalarni issiqlik chiqaruvchi manbalari ustiga tuproqni kup qo’yish , tuproq sepish va boshqa issiushkni o’ziga tog’tuvchi maxalliy materiallar bilan krplashlar va sun’iy issiqdak chiqaruvchi manbalardan foydalanish kiradi.
Usti ochiq fortifikatsion inshootlarni ustini iloji boricha tuproq bilan yopish yoki kdrgokdariga ayvon qilib tuproq bosish kerak. Panalanish, yashiri­nish joylarining ustki kdsmlari namlansa, ularning yadro bombasini talofat yetkazuvchi faktorlaridan, yondiruvchi va zaharlovchi moddalardan himoyalash xususiyati ortadi.

NAZORAT UCHUN SAVOLLAR:

1.Zamonaviy umumqo‘shin jangida ommaviy qirg‘in qurollarining qo‘llanishi.
2.YAdroviy portlashning jangovar texnika va shaxsiy tarkibga ta’sir etuvchi omillari.
3.Qurolli Kuchlarda qo‘llaniladigan shaxsiy himoya vositalari va ulardan foydalanish.
4.Jang maydonidagi relef va oddiy himoya qurilmalarining himoyalovchi xususiyatlari.
5.Kimyoviy va bakteriologik qurollarning qo‘llanilishi va ularni tashuvchi konteynerlar.
6.Zararlangan xududlarda harakatlanish. Qo‘shinlar (bo‘linmalar) tomonidan olib boriladigan degazatsiya, dezinfeksiya va dezaktivatsiya ishlari.
7.O‘t ochish pozitsiyasi tushunchasi.
8.Joydagi predmetlarni mudofaaga moslashtirish.
9.O‘t ochish sektorini tozalash. Portlaydigan, portlamaydigan va aralash muxandislik to‘siqlari.
10.PJM (ZTR), pulemetchilar, granatomyotchilar, o‘qchilar uchun jixozlangan okop namunalari, shaxsiy tarkib uchun yopiq o‘ralarni va qurilgan, jixozlangan transheyalarni (o‘tish yo‘llari) hozirlash tartibi va ularni niqoblash.