A) Tefsir.
Te'vîlâtü'l-Kur'ân. Te\îlâtü Ehli's-sünne, Te\îlâtü'l-Mâtürîdiyye adıyla da bilinen eser tefsir açısından çok önemli bir çalışma olmasının yanı sıra kelâm, fıkıh ve fıkıh usulü alanlarında da zengin bilgi ve önemli görüşler içermektedir. Ayrıca İslâmî fırkalar ve İslâm dışı akımlarla dinlere ait inanç ve görüşlerin tenkidi bakımından ihmal edilemeyecek bir kaynaktır. Eser Mâtürîdî'nin öğrencilerine yaptığı takrirlerden oluşmuştur. TeVî-lât'm çeşitli kütüphanelerde kırk civarında nüshasının bulunduğu bilinmektedir.228 Osmanlı âlimlerinden Lâlezârî, Fatiha süresinin 5. âyeti hakkında eserde yer alan açıklamalar üzerine el-Yâkütetü '1-hamrâ3 adıyla bir şerh yazmıştır.229 Te'vîlâtü'1-Kur-'ân'm Muhammed Eroglu (İstanbul 1971), İbrahim Avadayn - Seyyid Avadayn (Kahire 1971), Muhammed Müstefîzürrahman (Bağdad 1983) ve Bekir Topaloğlu -Ahmet Vanlıoğlu (İstanbul 2003) tarafından kısmî neşirleri yapılmış, üzerinde kitap, makale ve tebliğ tarzında çalışmalar gerçekleştirilmiştir.
B) Kelâm.
1. Ki-tâbü't-Tevhîd. Mâtürîdî'nin tam olarak basılmış tek eseri olup kelâm ilminin temel konularını ele almaktadır. Fethul-lah Huleyf tarafından yapılan ve birçok yanlış ihtiva eden ilk neşrinden sonra 230 Bekir Topaloğlu ve Muhammed Aruçi eseri yeniden yayımlamış (Ankara 2003), ayrıca Bekir Topaloğlu kitabı Türkçe'ye çevirmiştir (Ankara 2002).
2. Kitâbü'l-Makölât.231 Brockelmann'ın Köprülü ve Süleymaniye (Fâtih) kütüphanelerinde bu kitaba ait olarak gösterdiği nüshaların Mâtürîdî'nin eserine ait olmadığı anlaşılmıştır.
3. Reddü Evtfili'l-edille li'l-Kacbî. 232
4. Reddü Tehzîbi'l-cedel li'1-Ka'bî.
5. Beyânü vehmi'1-Mt/tezile.
6. Reddü Va'îdi'l-füssâk li'1-Ka'bî.
7. Reddü '1-Uşûli'l-hamse li-Ebî 'Ömer eî-Bâhilî. Bu eserde görüşleri eleştirilen âlim, Basra Mu'tezilesi'nin ileri gelenlerinden Ebû Ömer Muhammed b. Ömer b. Saîd el-Bâ-hilî'dir.
8. Reddü Kitabi'l-İmâme H-bcf-zi'r-Revâfız.
9. er-Red Caîe'l-Karâmita.
C) Fıkıh.
1. Me3âhizü (Me'ha-zü)'ş-şerâ'ic fî uşûli'l-îıkh. 233
2. KMbü'l-Cedel fî uşû-m-fıkh.
3. er-Red Cale'l-Karâmita (fı'l-fürûc).
4. Şerhu'l-Câmfi'ş-şağîr.234 Muhammed eş-Şeybânî'nin Hanefî mezhebinin temel kaynaklarından olan el-Câmi'u'ş~şağir adlı eserinin şerhidir.235
Mâtürîdî'ye Nisbet Edilen
Eserler.
1. Şerhu '1-Fıkhi'l-ekber.236 EbûHanîfeınine/-FiWıü'/-ebsat adlı eserinin Ebü'1-Leys es-Semer-kandî tarafından yapılan şerhinin yanlışlıkla Mâtürîdfye ait gösterilerek yapılmış neşridir. 237
2. Risale fi'l-caka'id.238 Mâ-türîdî ekolünün bir mensubu tarafından yapılan, ekolün sisteminin özeti mahiyetindeki risaleyi önce Yusuf Ziya Yörükan tercümesiyle birlikte İslâm Akaidine Dair Eski Metinler içinde Akaid Risâ-lesi (Ankara 1953) Risale fi'l-cakâ'id (İstanbul 1953) adıyla, daha sonra Takıy-yüddin es-Sübkfnin es-Seyfü'1-meşhûr îî şerhi 'Akideti Ebî Manşûfu ile birlikte Mâtürîdî'nin Akîde Risalesi ve Şerhi ismiyle (İstanbul 2000) M. Saim Yeprem tarafından tahkik ve tercüme edilerekya-yımlanmıştır.
3. Kitâbü't-Tevhîd. Mâtü-rîdînin Kitâbü't-Tevhîd"\nden farklı küçük bir risale olup Yusuf Ziya Yörükân tarafından İslâm Akaidine Dair Eski Metinler içinde tercümesiyle birlikte neşredilmiştir (İstanbul 1953; Ankara 1953).
4. Kitâbü'1-Usûl (üşûlü'd-dîn). Sezgin, Brockelmann'ın yanlış olarak bu eseri Mâ-türîdî'ye nisbet ettiğini belirtir. 5. Risale iîmâ lâ yecûzü'l-vakfü 'aleyhi fi'Î-Kur-sân. 239
6. Pendnâme-i Mâtürîdî (Veşâyâ ve mü-nâcât, Feuâ'id). Farsça olan risale, Bursa Eski Yazma ve Basma Eserler 240 ve Süleymaniye 241 kütüphanelerinde yer alan iki farklı nüshaya dayanılarak îrec Efşâr tarafından neşredilmiştir. 242
7. Risâle-i Şeyh Ebû Manşûr Mâtürîdî (İrşâd).
8. İrşâ-dü'1-mübtedr'în fî tecvidi kelâmı rab-bi'l-câlemîn.
9. Risâle-i Cânıvâr Dârî.243
Literatür,
a) Türkçe Eserler. Muhammed Eroğlu, Ebû Mansûr el-Mâturîdî ve Te'vîlâtü'î-Kur'ân 244 Kemal İşık. Mâtürîdî'nin Kelâm Sisteminde Yman, Allah ve Peygamberlik Anlayışı (Ankara 1974, 1980); A. Vehbi Ecer, Türk Din Bilgini Mâtürîdî (Ankara 1978); M. Saim Yeprem, İrade Hürriyeti ve İmam Matüridi (İstanbul 1980, i 984); Mustafa Sait Ya-zicioğlu, Matüridi ve Nesefi'ye Göre İnsan Hürriyeti Kavramı (Ankara 1982, 1992); Hasan Şahin, Mâturîdî'ye Göre Din (Kayseri 1987); Nusrettin Yılmaz, Kelâbâzî'nin Tasavvuf ve Akaid Alanındaki Görüşleri ve Matüridî ile Mukayesesi 245 M. Ragıp İmamoğlu, İmâm Ebû-Mansûr el-Mâtüri-dî ve Te'viîâtü'l-Kur'ân'daki Tefsir Metodu (Ankara 1991); HanifıÖzcan.Mâfü-ridi'de Bilgi Problemi (İstanbul 1993) ve Matüridi'de Dini Çoğulculuk (İstanbul 1995); Mustafa Can, Matüridi'-ye Kadar Nübüvvete Karşı Çıkanlar ve Matüridi'de Nübüvvet Anlayışı 246 Adil Bebek, Matüridi'de Günah Problemi (istanbul 1998); H.Sabri Erdem, Matüridi ve İbn Teymiyye'de Metod Anlayışı ve Kur'an (İstanbul 1998); Hüseyin Kahraman. Maturidilikte Hadis Kültürü (Bursa 2001); Musa Koçar, İmam Mâtürîdî'de Esmâ-i Hüsnâ (Isparta 2002); Latif Solmaz, Ebû Mansûr Mu-hammed Mâtürîdî'de Günah Meselesi (Konya 2002); Talip Özdeş, İmam Mâtürîdî'nin Tefsir Anlayışı (İstanbui 2003).
b) Yabancı Dildeki Eserler. Muhammed Müstefîzürrahman, An Edition of the First TWo Chapters of al-Mötürîdî's "Ta'wilât Ahi al-Sunna" 247 Ebü'1-Hayr Muhammed Eyyûb Ali, Ebü'1-Hayr Muhammed, ıAkidetü'l-İs-îâm ve'1-İmâm el-Mâtürîdî 248 Ali Abdülfettâh el-Mağribî. İmâ-mü Ehli's-sünne ve'l-cemâ'a Ebû Manşûr el-Mâtürîdî ve ârâ'ühü'l-kelâmiyye (Kahire 1985); Belkâsım el-Gâlî, Ebû Manşûr el-Mâtürîdî: Hayâtühû ve hü'l-'akdiyye (Tunus 1989); Mustafa Ce-ric. Roots of Synthetic Theology in islam: A Study of the Theology (Kuala Lumpur 1995); Ulrich Rudolph, al-Mâ-turîdî und die sunnitische Theologie in Samarkand (Leiden 1997).249
Erciyes Üniversitesi Gevher Nesibe Tıp Tarihi Enstitüsü tarafından 14-15 Mart 1986 tarihinde Kayseri'de "Ebû Mansûr Semerkandî-Mâtürîdî Kongresi" adıyla bir toplantı yapılmış ve burada sunulan tebliğler Ebû Mansûr Semerkandî Mâtürîdî (862-944) adıyla yayımlanmıştır (Kayseri 1990) Özbekistan Cumhuriyeti Bakanlar Kurulu kararıyla 2000 yılında Mâtürîdî'nin 1130. doğum yılı büyük etkinliklerle kutlanmış, bu münasebetle birkaç kitap, derleme ve makale neşredilmiştir. Ayrıca 17 Kasım 2000 tarihinde Semerkant'ta Mâtürîdî anısına yapılan türbenin açılışı münasebetiyle uluslararası bir sempozyum düzenlenmiştir.
Dostları ilə paylaş: |