Maxmudov n. M., Hakimov h. A. Makroiqtisodiy tahlil

7.4.2. Pul-kredit sohasini tahlil qilish. Boshqa sektorlar bilan 
aloqalar. Pul bozoridagi muvozanat. Pul multiplikatori konsepsiyasi. 
Pul-kredit tahlilining ayrim masalalari
Bank tizimining balansi hisoblanmish PKSh, mamlakatning tashqi 
pozitsiyalari bilan bank tizimidagi sof aktivlar, hamda davlat boshqaruv 
idoralarining hisoblari bilan bank tizimi tomonidan davlatni 
moliyalashtirish orasidagi muhim aloqalarni aniqlashga imkon beradi. 
Shuningdek, bank tizimi, albatta, real sektor (milliy hisoblar bilan ham) 
bilan ham xususiy sektorga pul ko‘rinishda kredit berish orqali ham 
bog‘langandir.
TB bilan aloqalar. 
TBni tahlil qilishda ko‘rilganidek, agar bank tizimi 
bo‘yicha operatsiyalar chiziq ustida ifodalansa, TBning umumiy Saldosi 
bank tizimining sof xalqaro zahiralarini o‘zgarishi hisobiga 
moliyalashtiriladi. Umuman olganda, sof xorijiy aktivlarning o‘zgarishi 
xoh PKSh, xoh TB orqali aniqlanmasin, bir xil natija beradi. Shuning 
uchun ushbu o‘zgarish PKShda 
 
DNFA = DM2 - DNDA
ko‘rinishda hisoblansa, TBda 
 
∆NFA = - ∆RES 
 
bo‘lganligi sababli 
 
∆NFA = CAB + ∆FI,
 
CAB + ∆FI + ∆RES = 0,
 
(bu yerda 
∆FI
– noemission moliyalashtirish oqimlari) ko‘rinishda 
hisoblanadi.
Va natijada,
∆NFA = ∆M2 - ∆NDA = CAB + ∆FI = ∆RES.

---

69 
 
PKSh dagi ayniyat – pul massasining ko‘payishiga nisbatan ichki 
kredit ekspansiyaning har qanday ustunligi (muvozanat paytida u pulga 
talab bilan teng bo‘ladi) bank tizimidagi sof xorijiy aktivlarning (ya’ni, 
∆NFA
manfiy bo‘ladi) kamayishida aks etadi. Ushbu nisbat TB ga pul-
kredit jihatdan yondashish va sof ichki aktivlarning yuqori chegaralarini 
belgilashda asos bo‘lib xizmat qiladi.
Aniq olganda, vaqt bo‘yicha zahiralar ma’lum moddalarining 
o‘zgarishiga valuta kurslaridagi tebranishlar ta’sirini operatsiyalardagi 
o‘zgarishlar va qiymatni qayta baholash hisobiga qancha bo‘lganini 
ajratish talab qilinadi (ushbu misolda boshqa omillar va bozor 
narxlaridagi tebranishlar hisobga olinmagan).
A
Rt
– milliy valutaga denominasiya qilingan balansdagi zahira 
moddasi; 
A
St
– dollarda ifodalangan balansdagi zahira moddasi; 
E
t
– davr oxiriga bir dollarga to‘g‘ri kelgan milliy valuta kursi; 
E*
t
– o‘rtacha davrdagi valuta kursi.
Bu yerda,
A
Rt
 = E
t
 * A
St 
. 
So‘ngra: 
Zahiralarning summar o‘zgarishi = (A
Rt
 – A
Rt-1
), 
 
Operatsiyalar oqimi = E*
t
 (A
St
 – A
Rt-1
 ). 
Demak,
Zahiralarning summar o‘zgarishi = operatsiyalar oqimi +
+ qiymatni qayta baholash, 
bundan: 
Qiymatni qayta baholashdagi o‘zgarishlar =
= (A
Rt
 – A
Rt-1
) - E*
t
 *(A
St
 – A
St-1
). 
 
Qayta baholashni o‘tkazish hisobiga tuzatishlarni kiritish (
VA
d
) 
shuningdek quyidagicha ifodalanadi: 
VA
d
= A
St-1
(E
t
- E
t-1
) + ∆ A
St
 (E
t
- E*
t
).