MəKTƏb kimya güNÜNÜn təŞKİLİ TƏCRÜBƏSİNDƏn m. Fərəcov pedoqoji elmlər üzrə fəlsəfə doktoru, dosent H. Əsgərov

Şagird: Helium barədə nə bilirik və nələri bilmirik?

1868-ci ildə məşhur Günəş tədqiqatçısı, Fransız alimi Jül Yansen Hindistana gələrək Günəşin tutulması ilə əlaqədar müşahidə aparmaq fikrinə düşür.Göstərilən tarixdə Hindistanda Ay Günəş diskinin üzərini tam örtdükdə Günəşdən gələn şüaları spektroskopla öyrənən J. Yansen spektrdə o vaxtki elementlərin heç biri üçün xarakterik olmayan sarı xətlər qeydə aldı. Eyni hadisəni İngiltərədə astronom Norman Lokuyer də müşahidə etdi.

1868-ci ilin oktyabrində Fransa Elmlər akademiyası iki məktub alır: birini Günəşin tutulmasından bir gün sonra yazılmış və Hindistandan göndərilmiş J. Yansendən, o birini isə İngiltərədən- Norman Lokuyerdən. Hər iki məktub müəllifi bir birindən asılı olmayaraq Günəşdə yeni bir elementin olması barədə məlumat verirdi. Günəşdə tapılan yeni elementi helium adlandırdılar. (Helios-yunanca günəş deməkdir).

Kimyəvi elementlərin dövri sistemi cədvəlində ikinci yerdə yerləşən heliumun texnikada və tibb sahəsində çox böyük əhəmiyyətə malik olduğunu nəzərə alaraq onun müxtəlif üsullarla alınması yollarını alimlər öyrənmişlər. Heliumdan suyun 100 metrlərlə dərinliklərində iş aparan dalğıcların hava doldurulmuş balonlarına qatmaq üçün, tibb sahəsində astma və tənəfüs aktı ilə bağlı xəstəlikləri müalicə edirlər.

Bilirsinizmi?

-Orta çəkili adamın orqanizmində 45kq (65%) oksigen var.

-İnsan gündə 750 l saf oksigen sərf edir və 657 l karbon qazı buraxır.

-Oksigeni mənfi 183⁰ C –yə qədər soyutduqda göy rəngli mayeyə çevrilir və maqnit tərəfindən cəzb olunur.

-Ən soyuq maye Heliumdir.Onun qaynama t= -269^oC, oksigenin qaynama

t= -183^oC.

-Bütün canlıların orqanizmində tənəffüs nəticəsində yanma (oksidləşmə) prosesi gedir və istilik xaric olunur.Canlılar məhz bu enerji hesabına işləyir və hərəkət edirlər.

-Su molekulundakı hidrogen deyteriumla əvəz edildikdə əmələ gələn su “ağır su” adlanır.Ağır suyun 1m³ -i xarici ölkələrdə 300.000 dollardan artıq qiymətə malikdir.

-Adi suda hər 6500 molekula 1 molekul “ağır su” düşür, buna görə də böyük şəhərlərin əhalisi, özləri bilmədən, 10 tonlarla “ağır su” sərf edirlər.

-50 sm yüksəklikdən başa 60 damcı su düşərsə adamı öldürər. Qədimdə “su damcıları ilə” ölüm cəzası kəsirdilər.

- Ən asan əriyən metal civə (-39^oC) və seziumdur (28⁰C),çətin əriyən metal isə volframdır(3387^oC)