Məqalə və MÜsahiBƏLƏR

Təhsilin maliyyələşməsi və

mənəvi mühit^
- Səlahəddin müəllim, ilk baxışda belə bir təsəvvür yaranır ki, Azər­baycanda özəl təhsil müəssisəsi sahibi olmaq çox asan və kifayət qədər gəlir gətirən bir işdir. Ümumiyyətlə, bu gün özəl ali məktəblərin ciddi maliyyə problemləri varmı?

- Həqiqətən də belə bir təsəvvür formalaşıb. Görünür, bu, əsassız təsəvvür deyil. Çunki təhsil standartlara uyğun qurulmayanda, ona lazımi xərc çəkilməyəndə, çox az xərclə də «təhsil» vermək olar. Iki kənar hala diqqət yetirək; təhsil diplom almaqla eyniləşdirilsə, o diplomun mətbəədə çap olunmasına xərclənən pul minimal məbləğ kimi götürülə bilər. Yəni bi­rinci halda heç bir bilik vermədən kiminsə adını harasa qeyd edirsən və dörd ildən sonra ona diplom verirsən. Cəmi əlli min manata YUNESKO-nun standartlarına uyğun tərtib edilmiş və nəfis şəkildə çap olun­muş diplom. Ikinci kənar hal odur kl, beynəlxalq miqyasda yüksək səviyyəli təhsil müəssisələrinin təcrü­bəsini həqiqətən öyrənərək müasir dövrün tələblərinə uyğun mütə­xəssis hazırlamaq istəyəsən. Bunun üçün çəkilən xərc heç də ABŞ-ın, Avropanın qabaqcıl universitetlərindən az ol­ma­yacaq. Bu xərc ildə 25-30 min dollar məbləğindədir. Yəni bir mütəxəssis yetişdirmək üçün dörd ildə təxminən 100 min dollar tələb olunur. 100 min dollar və 10 dollar. Təhsil bu iki kənar hal arasında qiy­mət­ləndirilə bilər. Mən bu sahənin mütəxəssisi olmayan adamlarla söh­bət edəndə bəzən onların təhsil haqqının çoxluğundan təəccüb­lən­dik­lərinin şahidi oluram. Hətta bəzi dövlət orqanları təhsil haqqı üçün yuxarı hədd müəyyənləşdirmək istəyir. Bu yaxınlarda Milli Məc­lisdə də belə bir söhbət oldu. Mən isə təklif etdim ki, hədd yuxarıdan yox, aşağı­dan qoyulsun. Çünki yuxarı həddi bazar tənzimləməlidir. Təhsil haqqının aşağı salınması isə o deməkdir ki, söhbət çox aşağı səviyyəli təhsil verilməsindən gedir. Əgər biz beynəlxalq standartlara cavab verən tələbə hazırlamaq istəsək, necə ola bilər ki, ABŞ-da bir tələ­bəyə 100 min dollar xərcləndiyi halda biz həmin işi 100 dəfə, 1000 dəfə ucuz görək. Biz sehrbaz deyilik ki! Bu mümkün olan şey deyil. Ə1bəttə, biz nələrdəsə qənaət edə bilərik. Müqayisə aparanda mə­lum olur ki, bizdə müəllim ucuz işçi qüvvəsidir. Bu mənada təhsilə az pul xarclənir. ABŞ-da müəllimə 5000 dollar, bizdə isə 50 dollar veri­lir. Am­ma başqa sahələrdə, məsələn, maddi-texniki baza və digər məsələlərdə qiymətlər eynidir. Dünya bazarı vahid bazardır. Bir kompüterə onlar nə qədər pul verirsə, biz də o qədər veririk. Əgər söhbət yüksək səviyyəli təhsil səviyyələrinin yaradılmasından gedirsə, təkcə təhsil haqqı ilə o xərci ödəmək mümkün deyil. Bizdə əhalinin ödəyicilik qabiliyyəti o səviyyədə deyil ki, ildə 20 min dollar təhsil haqqı ödənilsin. Mən Tür­kiyənin bir neçə özəl universitetində ol­muşam. Onların maliyyə sistemi ilə tanışam. Onlarda 7-8 min dollar təhsilə çəkilən xərcləri ödəmir. Ona görə də sahibkar ora əlavə pul qoyur. Bundan başqa iş adamları maarifçilik məqsədilə yaradılmış müxtəlif ictimai fondlara, vəqflərə vəsait verirlər ki, həmin vəsait məqsədyönlü şəkildə təhsil sisteminə sərf olunsun. Sahibkarın və vəqflərin köməyindən başqa təhsil müəssisəsi həm də dövlət tərə­findən maliyyələşdirilir. Məsələn, Amerikada dövlət bütün özəl ali məktəblərin maliyyələşməsində iştirak edir. Həm federal, həm də ştatların büdcəsindən bu məqsədlə vəsait ayrılır. Təhsil haqqı kimi daxil olan pul özəl təhsil müəssisələrinin real xərclərinin uzaqbaşı 60-70 faizini təşkil edir. Bizdə isa belə bir bəsit təsəvvür var ki, istənilən halda təhsil haqqı həm təhsilin xərcini ödəyir, həm də bundan qazanc götürülür. Özəl ali məktəbdə təhsilin səviyyəsi yüksək deyilsə, yüksək ixtisaslı kadrlar hazırlanmırsa, həmin ali məktəbə lisenziya verən və onu akkreditasiyadan keçirən təşkilat bunun qarşısını alma­lı­dır. Bunun qarşısı alınmayanda, təhsil ver­mək yalnız 50 min manatlıq diplom verməklə eyniləşəndə, yaxud həqiqi təhsil əvəzinə yalnız onun görüntüsünü yaradanda buradan pul qazanmaq olur.