Məqalə və MÜsahiBƏLƏR

Yeni qanun layihəsi ilə bağlı müzakirələrdə Rusiya, Qazaxıs­tan modeli ilə bağlı fikirlər səslənir. Buna münasibətiniz?

– Qanun layihəsini müzakirə edənlər insanları inandırmaqdan ötrü Rusiyadan və Qazaxıstandan misallar gətirirlər. Biz bu islahat mo­dellərini Rusiyadan və Qazaxıstandan bir neçə il əvvəl irəli sür­mü­şük. Sadəcə olaraq, başqa MDB ölkələrinin bu sistemə keçməsi bizim ideyamızın haqlı olmasına əlavə sübutdur.

– Cəmiyyət tərəfindən maraqla gözlənilən məsələlərdən biri də as­pirantura-doktorantura təhsil pillələrinin aqibətidir. Yeni təhsil qa­nu­­­nunda magistraturadan sonra aspirantura təhsil pilləsi saxla­nı­lır­mı?

– Bir halda ki, biz Avropaya inteqrasiya olunuruq, dünya tiəhsil sistemindəki standart formalara da uyğunlaşmalıyıq. Sosialist sis­te­min­dən başqa dünyanın heç bir yerində belə ikipilləli dissertasiya mü­da­fiəsi sistemi yoxdur. Bu, elm adamı qarşısında yaradılmış əlavə bürokratik əngəldir. Mən də tərəfdarıyam ki, ancaq doktorantura olsun. Onsuz da təhsil pilləsi kimi ancaq bir elmi yaradıcılıq mərhə­lə­sin­dən (aspirantura və ya doktorantura adlandırılmasından asılı olma­yaraq) söhbət gedə bilər və qanun layihəsində də biz belə yaz­mışıq. Aspirantura anlayışı indi doktorantura anlayışı ilə əvəz olunur. Çünki bu olmayanda bəzi ali məktəblər aspiranturadan sonra dok­to­ran­tura pilləsinə də qəbul elan edirlər və bunu təhsil pilləsi olaraq təsəvvür edirlər. Bu, çox gülünc bir məsələdir. Çünki elmlər namizədi olmuş adam dünya standartlarına görə ən yüksək elmi dərəcə alıb, yəni alimdir. Müəyyən ixtisas üzrə alim olmuş adamı isə yenidən mü­sa­biqə ilə hansısa bir təhsil pilləsinə qəbul etmək gülünc görünsə də, təəssüf ki, bizim dövlət ali məktəblərinin bəziləri bu işlə məşğuldurlar. Hətta ikipilləli müdafiə sistemi qalsa da, ikinci pillə hər hansı formada təhsillə bağlı olmalı deyil. Bu ancaq sərbəst elmi yaradıcılıq məhsulu olan əsərin aprobasiyası və ya ictimai müdafiəsi kimi başa düşülə bilər. Ya da əsərlərin toplusuna görə səlahiyyətli komissiya tərəfindən yaxud da universitetin elmi şurası tərəfindən elmlər doktoru adı verilə bilər. Avropa elm və təhsil məkanına tam uyğunlaşmaq üçün gələ­cək­də bu pillə də aradan qaldırılmalıdır.

– Hazırda Azərbaycanda fəaliyyət göstərən özəl təhsil müəssi­sə­ləri ilə bağlı müxtəlif fikirlər dolaşır; xüsusilə də, özəl ali məktəblər arasında rəqabət mühitinin olmaması daha çox vurğulanır. Həm də «Azərbaycan» universitetinin rektoru kimi bu məsələyə münasibətiniz necədir?

– Özəl məktəblər arasında rəqabət mühiti var, bunu sadəcə olaraq sağlam rəqabətə çevirmək lazımdır. Sağlam rəqabət də ancaq o vaxt olur ki, yarış şərtləri eyni olsun, hamıya eyni münasibət göstə­rilsin. Şübhəsiz ki, heç bir meyar olmayan yerdə yarış da olmaz. Bu meyarların hazırlanması Təhsil Nazirliyinin işidir. Özəl ali məktəb­lərin qəbulunu hansısa dövlət qurumunun keçirməsi absurddur. Çün­ki özəl dediyin nədir, dövlətin onun əvəzinə qəbul aparması nədir? Bu ancaq o vaxt ola bilər ki, hansısa özəl məktəb xahiş etsin ki, bu prosesi daha mütəşəkkil keçirmək üçün dövlət ona kömək etsin. Özəl məktəb də bunun qarşılığında həmin dövlət qurumuna vəsait ödəmə­li­dir. Onu da qeyd edim ki, burada özəl ali məktəbin marağı ən ba­ca­rıqlı, daha yüksək ballı uşaqları təhsil müəssisəsinə cəlb etmək olma­lıdır. Bu, məcburiyyətlə yox, könüllü həyata keçirilməlidir. Döv­lə­tin haqqı var ki, buraxılışda özəl məktəbin hazırladığı kadrların bilik səviyyəsini yoxlasın. Bəli, dövlət özəl məktəbə deyə bilər ki, sənin məzunlarına o vaxt diplom verilər ki, onlar digər dövlət ali məktəb­lərinin məzunları kimi mərkəzləşdirilmiş dövlət imtahanları versin. Amma dövlətin bu yoxlamanı qəbulda aparması düzgün deyil. Yəni ola bilər ki, hər bir özəl məktəb tələbələri fəpqli prinsiplərlə seçə bilər. Ancaq buraxılış imtahanlarını dövlət mərkəzləşdirilmiş şəkildə apa­rar­sa, hesab edirəm ki, özəl məktəblərin tələbələrinin yarısı diplom ala bil­məz. Təsəvvür edin ki, məsələnin mahiyyətini bilmədiklərinə görə, bu işləri tam tərsinə qurublar. TQDK ali məktəbə sənəd verən adam­la­rın siyahısını götürür və orada qəbul olan uşaqların topladıq­ları ballarla reytinqlər müəyyənləşdirir. Təhsil Nazirliyi də bundan çıxış edərək ali məktəblərin reytinqindən danışır və deyir ki, ən yaxşı özəl ali məktəb, ən pis dövlət ali məktəbindən aşağı səviyyədədir. Soruşan­da ki, nəyə görə, deyir ki, onlara yuxarı ballı, sizə isə aşağı ballı uşaq­lar gəlib. Ona görə də yenə də qeyd edirəm ki, dövlət ali məktəblərdə tələbələrin səviyyəsini qəbulda yox, buraxılışda yoxlamalıdır.

 «Kommunist» qəzeti ; 15 yanvar, 1991-ji il.

 «İki sahil» qəzeti. Elton Dünyamalıoğlu və Töhrə Adilqızına veril­miş müsahibə – 29 iyun, 2002-ji il.

 «Azərbayjan» qəzeti. İradə Əliyevaya veril­miş müsahibə – 5 de­kabr, 1995-ji il.

 «Azərbayjan» qəzeti. İqrar Jəfəroğluya verilmiş müsahibə –

5 yanvar, 2001-ji il.

 «525-ji qəzet», R.Əhədoğluya verilmiş müsahibə, 1 may, 2002-ji il.

 «Bizim ƏSR» qəzeti. Samir Elmanoğluya verilmiş müsahibə –

30 iyun, 2002-ci il.

 «Bizim ƏSR» qəzeti. Fərqanə Sədirovaya verilmiş müsahibə. -

3 oktyabr, 2002-ci il.

 «525-ci qəzet». 26 oktyabr, 2002-ci il. Zəminə Əliqızı tərəfindən «Yolayrıcı» rubrikasında qələmə alınmış müzakirədən bir hissə.

 «İki sahil» qəzeti. Pərvanə Sultanovaya veril­miş müsahibə – 9 de­kabr, 2003-ci il.

 «Yeni Azərbaycan» qəzeti. Mais Piriyevə verilmiş müsahibə, - 8 mart, 2005-ji il.