Mezolit (o’rta tosh) davri

3698770

1. Ipak yo’lining rivojlanishida Samarqandning tutgan o’rni. Ipak yulining shimoliy-garbiy tarmogi Dunxuandan Koshgarga borgan Undan Toshkurgon orkali Uzgan, Ush, Kuva, Axsikent, undan Asht dashti orkali Samarkandda Nautaka yuli orkali birlashgan. Yul Samarkanddan Fap6ra - Malik chu l i orkali Amul shaxriga utgan. Ipak yul id a Samarkandning urnini aloxida ta’kidlab utish lozim. Bu yulning turli tarmoklari aynan Samarkandda tutashgan bulib, xattoki sugd tili butun yulda savdo tili sifatida tan olingan edi, chunki Samarkand - Sugdtyona davlatining poytaxti edi. Turli mamlakatlardan kelgal savdogarlar aynan Samarkandda uz extiyojlarini kondirib, ketar edilar. Masalan, Amir Temur davrida ayniksa Samarkandning roli oyshb ketdi. Chunki ushbu davrda Amir Temur mamlakatning poytaxti kilib Samarkandning tanlagan edi. Shu munosabat bilan Amir Temur shaxarda karvonsaroylar, yul davomida dam olish joylari, xovuzlar va boshkua inshootlarni kurdiradi. Temurning vafotidan sung temuriylar urtasidagi ziddiyatlar natijasida Samarkandning xam Buyuk ipak yulidagi axamiyati pasayib ketadi.

2. Xiva xonligining madaniy hayoti. Xiva xonligining siyosiy va iqtisodiy hayotida bo’lib o’tgan voqyealar madaniy hayotga ta’sir etmasdan qolmadi. Shunga qaramasdan xonlikdagi madaniyat o’ziga xos yo’nalishlarda davom etdi. Madaniy hayot ravnaqi ta’lim-tarbiya, adabiyot, tarixnavislik, me’morchilik va amaliy san’at kabilarda kuzatiladi.Butun O’rta Osiyoda bo’lgani kabi, Xiva xonligida ham asosiy ilm o’chog’lari boshlang’ich maktablar va madrasalar edi. Boshlang’ich maktab, ya’ni, quyi ta’limda o’qish-yozishni o’rganib, xat-savod chiqargan o’smirlar poytaxt Xivadagi hamda Buxorodagi madrasalarda o’qib ta’lim olganlar. Manbalarga ko’ra, XIX asrda Xiva xonligida 1500 ga yaqin boshlang’ich maktab va 130 ta madrasa bo’lgan. Faqat Xivaning o’zida 22 ta madrasa bo’lib, ular ichida Muhammad Rahimxon, Sherg’ozixon, Rahmonberdibiy, Olloqulixon, Xoja Mahram, Fozilbek, Davlat Qorako’z, Bekniyoz devonbegi madrasalari alohida nufuzga ega edi. Xivada ijod etgan shoirlar ichida Muhammad Rizo Ogahiy (1809-1874 yy.) alohida o’ringa ega. Tarixchi, tarjimon va shoir bo’lgan Ogahiyning 1832 yilda tuzilgan “Ta’vizul oshiqon” (“Oshiqlar tumori”) devonidagi g’azallari ayniqsa mashhurdir.
3. Birinchi jahon urushining o'lka hayotiga salbiy tasiri. 1914 yil 1 avgustda davlat laming guruxi: Antanta, Angliya, Fransiya va Rossiya 3-lar ittifoki Germaniya, Avstriya, Vengriya va 1915 yil Antanta tarafiga utgach Italiya urtasida birinchi jaxon urushi boshlandi, Rossiya urushga tayyor emasdi. Armiya safarbar etilmagan xujalik xarbiy yulga utkazishgandi.uk-dorilar etishmasligi bilinib turar edi, urushni birinchi yillaridayok Rossiya kator ogir maglubiyatlarga uchragan armiya urush davomida kishlok xujaligi vayron buldi.Ekin maydonJari ancha kiskarib ketdi.Kishlokda esa ishlovchi kishilar etishmas butun xujalik alokalari izdan chikan Rossiya iktisodiyoti urush va bunday xarakatlarga kulamdagi xarbiy xarakatlarga tayyor emasda.1915 yildan boshlab Turkistonda paxtaga uzgarmas davlat narxlari joriy etildi.Bu narx paxtakorlamingetishtirishga kiladigan xarajatlami koplay olmasdi.1916 yilda paxtaga ayrnboshlanadigan bugdoy narxi 400% kupaydi. Paxta narxi esa 50% kutarildi xolos. Urush olib borish uchun kungili badallar tulash majburiyatn yuklakdi, Badallar xar bir uy yoki oila utovdan olinadigan majbumy soliklardir bu soliklar oddiy xalk uchun ogir yuk edi. Urush davomida axoliga kushimcha soliklar va natural majburiyatlar xam yuklandi. Turkistonda bu majburiyatlar butun mustamlaka xujaligini chukur tanazzxilga olib ksldi. Pulning kadrsizlanishi, bajarib bulmas soliklar va sudxurlar zuravonligi shartlari xalk azob-ukubatlarini xaddan oshirib yuborgan edi. Ulaming butun xujaligi tamomila zavolga yuz tutdi bu esa iktisodiyotganing uzil-kesil barbod bulishi xafini tutdirdi. Dexxonlar erlarni arzon garovga sotib yubordi. Natijada dexkonlarning 50%dan ziyodi ersiz ziroatlarga aylandi.