Ministrligi

Tema: Vitaminlar ham olardin’ organizm ushun ahemyeti 
Házirgi waqıtta 13 ke jaqın vitamin málim bolıp, olar beloklar, maylar hám
uglevodlar menen birgelikte vitaminlarning normal islewin támiyinlew ushın
adamlar hám haywanlardıń ratsionida bolıwı kerek. Bunnan tısqarı, 
vitaminga
uqsas elementlar toparı ámeldegi, vitaminlarning barlıq qásiyetlerine iye, 
biraq
azıq-túliktiń qatań talap etiletuǵın komponentleri emes vitaminlar bolmaǵan, 
biraq organizmde olardıń qáliplesiwi ushın birinshi bolıp xızmet ete alatuǵın 
birikpeler provitaminlar dep ataladı. Bularǵa, mısalı, organizmde bóleklenip, A 
vitamini payda etiwshi karotinlar, D vitaminiga aylanatuǵın birpara sterollar 
(ergosterol, 7-degidroxolesterin hám basqalar ) kiredi. Vitaminlar ósimlikler 
turmısında úlken rol oynaydı. Olar elementlar almasınıwınıń tiykarǵı regulyatorı - 
fermentler biosintezida qatnasadı. vitaminlarning kóbisi beloklar menen birlesip, 
fermentler payda etedi. Birpara vitaminlar aminokislotalar (mısalı, vitamin H-
biotin, asparagin, serin hám basqa aminokislotalar ) almasinuvida qatnasadı. 
vitamin S, karotin, katexinlar hám flavonollar ósimlik toqımalarında turaqlı túrde 
júz berip turatuǵın oksidleniw hám qaytarılıw processinde aktiv qatnasadı. Bul 
process dáwirinde vitaminlar málim waqıt ishinde oksidlenip hám qaytarılıp 
turadı. vitaminlar tásirinde ósimliklerdiń zúráátliligi asadı, yetilishi tezlashadi hám 
túbiri tez rawajlanadı. Birpara vitaminlar (karotinoidlar) bolsa fotosintez 
processinde hám ósimlik gulleriniń shańlanıwında qatnasadı. vitaminlarning 
biosintezi - derlik barlıq vitaminlar ósimlik organizminde sintezlanadi. Tek 
vitamin A hám D ni payda etetuǵın birikpeler - provitaminlar ósimlik 
toqımalarında sintezlanib, haywan organizmine ótkennen keyin olar óz vitaminiga 
aylanadı.
Insan organizmi ushın A, B, B1, B2, B6, B12, C, D, PP, K vitaminlari asa 
zárúr bolıp tabıladı. Olardıń tásiri insan organizmi iskerliginde júdá zárúrli rol 
oynaydı. Eger usı vitaminlardan qandayda-birı jetispese, insan organizminde túrli 
keselliklerdiń kelip shıǵıwına sharayat tuwıladı. 

---

 A vitamini. Eger insan organizminde bul vitamin azayıp ketsa, onıń kóriw
qábileti pasayadi, atap aytqanda, qarańǵı bolǵanda kóre almay qaladı. Tawıqkózlıq
da organizmde áne sol vitamin jetiwmasligi nátiyjesinde payda bolıwı anıqlanǵan.
Bunnan tısqarı, A vitamini jetiwmasligi áqibetinde kisi denesi kebirleydi, shashlar 
tagi qurib ketedi, tırnaq bolsa yumshab qaladı. Bul vitamin kóbirek geshir, 
pomidor, kók noqat, qawın, apelsin hám de sút ónimlerinde boladı. 
B1 vitamini jáne onıń toparı azayıp ketsa, kiside parishonxotirlik júz
beredi, yad pasayadi, nervları tez samallaytuǵın bolıp qaladı hám ıshteyi bo'g'iladi. 
Bul dármandori sulı, arpa nan, qoy góshi hám taǵı basqa bir qatar ónimlerde 
boladı. 
B2 vitamini insan organizminde azayıp ketsa, jaslanaveradi, az qanlılıq
kelip shıǵadı, kisi mazasızlanadı, erinleri bichilib ketetuǵın bolıp qaladı, erinler
ústinde jıyrıqlar da payda boladı. Ol máyek, qoy góshi, qamır tırıs hám pishloqda
boladı. 
B6 vitamini organizmde azayıp ketiwi nátiyjesinde kisi júregi atqaratuǵın
bolıp qaladı. Ol arpa nan, kapusta, geshir, qabaq, súzbe, pishloq hám balıqda 
boladı. 
C vitamini insan organizminde azayıp ketsa, jıyeklerde awrıw payda
boladı, bo'g'imlar og'riy baslaydı, jaralar tez bitmaydi hám kisi tez charchaydigan
bolıp qaladı. Ol kartoshka, kapusta, bolgar qálempiri, hár qıylı oshko'klar, 
qulupnay, limon hám apelsinda kóp muǵdarda ushraydı. 
Azıq-awqatlar málim vitaminlar jetiwmasligi sebepli júzege keletuǵın
beriperi keselligin shaqıra baslawdı. Eger kesellik bir neshe vitamin 
jetiwmasligi
sebepli júzege kelse, ol multivitaminoz dep ataladı. Kóbinese siz qandayda 
bir vitaminnin’ salıstırmalı jetiwmasligi menen gúresiwińiz kerek; bul 
gipovitaminoz kesellik dep ataladı. Eger kesellikti anıqlaw waqıtında ámelge 
asırılsa, ol halda beriperi hám ásirese gipovitaminozni denege tiyisli vitaminlarni 
kirgiziw arqalı ańsatǵana emlew múmkin. Birpara vitaminlarning denege hádden 
tıs kiritiliwi gipervitaminozga sebep bolıwı múmkin