Mitolojiden romana anlatima dayali türlere genel bakiş

“Filler Sultanı’nda Anadolu’da bilinen bir masal temasından yola çıktım. Bütün Anadolu bilir. Sultan Süleyman’ın filleri gelip karıncaların yuvasını bozuyor. Ben bunu ‘Karıncalar filleri yenebilir’ diye İşçi 298

Partisi’nin radyo konuşmalarımda anlattım. Sosyalizmin modern temalarını kattım masala. Ama kitabı masal tekniğiyle yazdım.” 535

Yaşar Kemal, Kimsecik Üçlüsü

Yaşar Kemal’in Kimsecik üçlüsü korku ve cinayet ana temalarının işlendiği Yağmurcuk Kuşu (1980), Kale Kapısı (1985) ve Kanın Sesi’nden (1991) oluşur. Cinayet ve cinayet işleyen kişinin yaşadıkları, yaşattıkları, öldürürken ölme trajedisi işlenir.

Yağmurcuk Kuşu, Salman’ın böyle bir harekete yönelişinin, kendisinin yaşadığı, çevresine yaşattığı korkuların romanıdır.

Sarıkamış bozgunu sonrası kırım, Van Gölü kıyısındaki İsmail Ağa’nın köyüne ulaşınca göçe karar verilir. Ermenilerle Müslüman Kürtlerin yaşadığı bu köy Hamidiye alay artıklarının yağmasına uğrar. Daha sonra köy topa tutulunca göç başlar. Bir buçuk aylık bir yolculuktan sonra Diyarbakır’a varılır. Aile bir süre Haşmet Bey’in konağında kalır. Sonra da Çukurova’ya doğru yola çıkılır. Yolda İsmail’in annesi çalıların arasında on bir yaşında yaralı bir çocuk görür. Adı Salman’dır. Çocuğun yaraları iyileştirilir. Bir buçuk yıllık göç, İskân Komisyonu’nun kararıyla bir köye yerleştirilmeleriyle son bulur. Aile orada bir düzen kurarken Salman da aileden biri hâline gelir. Salman babalığı İsmail Ağa’ya çok bağlıdır. İsmail Ağa kardeşi Hasan’la Memik Ağa’nın tarlalarında kökçülük yapar. Sonra Haşmet Bey’le ortak iş kurar. Zenginleşmeye başlar. Arif Saim Bey’le işbirliği ise onları daha da mutlu kılar. Mustafa’nın doğması ise İsmail Ağa’yı sevince boğarken Salman’ın silinip yitmesine yol açmıştır.

535 Gürsel, a.g.e., s. 7-8.

299

Salman iyice yalnızlaşır. Mustafa biraz büyüyünce de ona yılan tutturur, mağaraya girmeye zorlar. Mustafa, Salman’a içten içe öfkelenmeye başlar. Ondan korkar. Salman silâhlarla donanır. Kartal avına başlar. Atı satılınca da köyü kurşun yağmuruna tutar. İsmail Ağa, Salman’ı çağırır, yaptıklarının sebebini sorar, onu aşağılar, üzerindeki silâhları aldırır, sadece bir hançeri kalır. İsmail Ağa’nın Salman’a karşı ilgisizliği onu çılgına çevirir. Salman, kendini çiftlikte çalışmaya verir. Arif Bey, birkaç gün Salman’ı kendisiyle birlikte götürür. Salman döndüğünde sürekli babasının öldürüleceğini düşünür. Sayıklamalar içinde babasının öldürüleceği korkusu içinde dayanamaz sonunda gider İsmail Ağa’yı kendi vurur.

Kale Kapısı ise bu cinayetin köyde duyulmasıyla başlar, Salman’ın dağlara sığınması, yöreye korku salmasıyla gelişir. Babasını o kadar sevdiği halde, kişiliği altında ezildiği için onu öldürdüğünde rahatlayan Salman, önce Emine’nin evine sonra da Müslüm Ağa’nın çiftliğine sığınır. Tüm aramalara rağmen bulunamayan Salman’la ilgili çeşitli rivayetler, efsaneler üretilmeye başlanır. Zero ve Hasan, onu Müslüm Ağa’nın çiftliğinde bulurlar. Zero, Salman’ın Mustafa’yı öldürmesinden korkar. Salman köye döner. Onu öldürmek için yapılan teşebbüsler sonuçsuz kalır. Salman önce Müslüm Ağa’yı öldürür sonra Çobanbaşı’nı.

Kanın Sesi romanında üstüne gidilerek yenilen korku ve düşlere sığınma anlatılır. Korkular içinde kıvranan Mustafa, köyden kaçar. Kasabaya dayısının evine gider. Arkadaşı Haydar’la kendine başka bir dünya yaratır. Korkusunu türkü söyleyerek yenmeye çalışır. Mustafa, dayısının büyük oğlu Kerem’le tarlada çalışmaya çalışır. Kerem’in öfkesi, aşağılaması karşısında köye döner. 300

Salman ise çetesiyle jandarmanın pususunu yararak yörüklere sığınır. Kendisini öldürmeye gelen Sultanoğlu’nun kesik başını da köye gönderir. Köy korkudan sessizliğe gömülür. Abbas Usta ile Ali Çavuş, Mustafa’nın korkularını yenmesine yardımcı olurlar. Köyün çocukları düşlerinde yarattıkları Düldül Dağı’na gitmek için ortadan kaybolurlar. Bu arada Salman’ın öldürüldüğü haberi gelir. Bir süre sonra da çocuklar ortaya çıkarlar.

Kimsecik üçlüsünde destanlarda da görülen babasını öldüren oğul temi yer alır. Destanlarda töreye uymayan baba, oğul tarafından öldürülür. Bu bir anlamda fedakârlıktır zira toplum değerleri için en sevilen kişi bile öldürülür. Mevcut en yakın otorite bile yok edilir. Toplum değerlerini zarara uğratan her kişi, hakanın babası bile olsa yok edilir. Bu üçlüde ise babasının sevgisini kendisinde yoğunlaştırmak isteyen bir üvey oğulun toplum adına, yiğitlik adına değil bencilliği ve korkuları yüzünden babasını öldürmesi söz konusu edilir. Salman’da, Ömer Seyfettin’in yiğitliğini, gücünü, vatan, millet, yüksek idealler uğruna kullanamayan “Zamane Kahramanları”nın bir örneğini görürüz. Salman’ın eşkıyalığının sebebi de ağalara karşı halkı korumaya veya bir zalime karşı öcünü almaya da dayanmaz.

Yaşar Kemal, Kale Kapısı’nı roman kahramanı yaratma açısından en epik romanı olarak gösterir. Zira ona göre İlyada ile Kale Kapısı arasında tek tek kahramanları merkez alarak onları sergileme açısından benzerlikler vardır:

“Zaten ben İlyada yazmak istiyorum. Tolstoy Baba da İlyada yazmak istiyorum diyordu. Gençlik diye bir

301

roman yazıyor ya. Hepsinin müthiş hayranlıkları var İlyada’ya. Gogol, Ölü Canlar’da bir aileyi alıyor. Baştan anlatıyor, birkaç çizgi sonra öbür aileye geçiyor İlyada’daki gibi. Homeros da, Aşil, Hektor, Odysseus gibi yüzlerce tip çiziyor. Ama ayrı ayrı çiziyor. Aynı metod. Nazım’ın İnsan Manzaraları’ndaki gibi. Kale Kapısı’nda ben de aynı şeyi denedim. Bu bakımdan en epik romanım Kale Kapısı’dır. Bir sürü tip anlatıyorum çünkü.”536

Mustafa Necati Sepetçioğlu’nun Romanları

Hümanizme giden yolun milliyetten geçtiğine inanan M. N. Sepetçioğlu, yazarlığa başlama amacının “dünü bugünü ile Türkiye’yi ve Türk insanını anlatmak” olduğunu söyler.537 Türk insanını da kan açısından değil kültür açısından bir varlık olarak değerlendirir. Ona göre milletimizin insanları kültür bütünleşmelerinden oluşmuştur. Saf kandan oluşan bir milleti aramak bir hayaldir. Türk milleti ise saf kan birliğinden değil Bilge Kağan’dan günümüze kadar gelen kültür bütünleşmesinden oluşmuştur Fakat “Türk kültürü en az etkilenmiş, en az değişmiş, özünü her zaman ve mekanda korumasını bilmiş bir kültürdür. İslamiyete rağmen özünden genişlemiş, İslamiyeti koruyucu bir zar gibi çevresine sarmıştır.”538

Türk insanını anlatmak için de önce Yaratılış ve Türeyiş destanlarını kendi üslûbu ile kaleme alır. Bütün Türk destanlarını bir kitapta toplamak arzusundadır. Fakat bu kitap Türklüğün İslâmî tarafını âdeta

536 a.e., s. 7.

537 Ramazan Çiftlikçi, “M. Necati Sepetçioğlu İle Romanları ve Romancılığı Üzerine”, Yedi İklim, S. 80-81, Kasım-Aralık 1996, s. 65.

538 a.y. s. 66. 302

reddedercesine şamanlığın el kitabı olarak görülmeye başlanır. Bu durumun tanığı da bizzat kendisidir. “Beyoğlu’nda bir sahafa giren gençler kendilerinin şaman olacağını söylerler. Şamanizmin bir kitabının bulunmadığını söyleyen sahafa, Sepetçioğlu’nun Yaratılış ve Türeyiş kitabını gösterirler. Yine Kayseri’de Meditasyon tarikatı kuran iki kişi kendilerine kitap olarak bu destanı seçtiklerini açıklarlar.”539

Bu olaylardan sonra Sepetçioğlu hata ettiğini düşünür. “Millî bir ruh vermek istiyordum eserlerimde ama bu mesaj yanlış anlaşılıyordu. 1960’lı yıllarda Türk destanlarından, İslam destanlarına döndüm (...). Bu tarihten itibaren de Türk-İslam tarihini, bir nehir roman dizisi ile anlatmak fikri doğdu.”540

Türklerin Anadolu’yu yurt edinmeleriyle Selçuklu ve Osmanlı Tarihine, oradan Çanakkale zaferi ve Kıbrıs tarihine kadar otuza yakın roman bu sebeple yazılmaya başlanır. Dünkü Türkiye adındaki roman dizisinde yer alan Kilit romanı, Sepetçioğlu’nun iddiasına göre Gibbons’ın etkisiyle yazılan Kemal Tahir’in Devlet Ana romanı yayınlandıktan sonra kaleme alınır. Kemal Tahir, Sepetçioğlu’na göre Marksist bakış açısıyla Osmanlı tarihini yanlış yorumlamıştır hatta Fuat Köprülü’nün Gibbons’ı çürüten eserini bile okumamıştır. Yazar, kendi ifadesine göre bu eserden başlayarak şunları gerçekleştirmeye çalışır: (Türk insanının) “eski hayat tarzı, efsaneleri, dini, töresi, hatta iklimi ile yeni hayat tarzını, anlayışını, felsefesini ve yeni yurdunu araştırdım ve aradaki terkipleri ortaya çıkarttım.

539 M. Ali Eren, “Destanımızı Yazan Romancı”, Aksiyon, yıl: 2, S. 90, 24-30 Ağustos 1996, s. 20.

540 a.y., s. 21. 303

Romanlarımda İslâm maneviyatıyla donanan Türkler’in bir millet ve vatan şuuruna yükselmelerini, din ile millet terkibine varmalarını anlatıyorum.”541

Sepetçioğlu, ırkçılığa varan Türkçü gruplara tepkisini Türklerin, İslâm’la, kültür ve amaç birliğine varıp zaferden zafere koşmalarını romanlarında sahneleyerek gösterir. Böylelikle Türk tarihini roman çerçevesinde anlatırken Türklükle İslâmlığı birleştirir.

Kilit romanında Anadolu’ya akan Selçukluların ve Peçeneklerin hayatı ve bunlar arasında önemli bir yere sahip olan Alparslan anlatılır.

Selçuklu hükümdarlarından Çağrı Bey’in oğlu Alparslan, doğduğu günden itibaren diğer çocuklardan farkını sürekli hissettirir. Küçüklüğünden beri hocası Sarı Hoca, amcası Sav Tekin tarafından yetiştirilir. İlmî bilgileri Sarı Hoca’dan alır. Savaş tekniklerini, ata binmeyi kendisinden öğrendiği Sav Tekin’e de hayranlık duyar. Diğer tarafta Alparslan gibi bir çocuk olan Peçenek hükümdarı Kegen’in oğlu Balçar, Tuna nehrini geçer. Yol boyunca onu çeken gün doğusuna ne zaman ulaşacağını düşünür. Alparslan, günün birinde Sav Tekin’den aldığı kilidi açmaya çalışırken Sarı Hoca’dan kilidin açılması için birtakım nasihatler dinler. Bu nasihatlerde kilidin açılması için kilidin kilitlendiği yere gidip, orayı kendine yurt yapması gerektiğini öğrenir. Bu bilgi zamanla zihnine yerleşirken ileriki zamanlarda ona büyük bir başlangıcın kapısını aralar.

Bir tarafta Selçuklular kendilerine yurt bulma çabasındadırlar. Bir taraftan da çeşitli kavimlerin akınlarına uğrarlar. Alparslan da gitgide büyür. Aklı, zekâsı ile gelecekteki Selçuklu hükümdarı olacağını

541 a.y., s. 21. 304

herkese kabul ettirir. Yıllar böyle geçerken artan Gazne akınlarıyla birlikte Tuğrul ve Çağrı Beyler gittikçe güçlenen Selçuklu’nun artık bir şeyler yapması gerektiğini herkese bildirirler. Gaznelilere karşı savaş hazırlığına başlanır. Bu Selçukluların ya doğuşu ya yok oluşu olacaktır. Gazne hükümdarı Sultan Mesut’un savaş sırasında tutunacak dalı kalmaz. Dandanakan’da hicretin 431. yılında cuma sabahı savaş iyice yoğunlaşır. Savaşta yaralanan Sarı Hoca, Alparslan’a, Oğuzları denize ulaştırmasını, denizin sonsuz olduğunu söyleyip eline bir kilit verir. Kilidi açtığı takdirde Selçuklu’ya da kilit vurulamayacağını belirtir. Gaznelilerin işi büyük ölçüde bitirilmiştir ama onların ne yapacakları belli olmayacağından bu işin tamamıyla bitirilmesi gerekmektedir. Alparslan, Sarı Hoca’nın söylediği sözleri uzun uzun düşündükten sonra artık bazı şeylerin zamanının geldiğini anlar. Arkadaşları ve beyleri ile konuşur, hazırlıklar tamamlanır. Selçukluların Malazgirt düzlüğünde bulunmalarının zamanı artık gelmiştir.

Duran Bey ile Balçar’ın babası Kegen Bey arasında Peçenek hükümdarlığı tartışmaları başlar. Balçar’ın dedesi Demirci Baldur’la konuşulduktan sonra Kegen Bey, halkın istediklerinin önemli olduğunu fark eder. Demirci Baldur’un ölmesiyle kendini boşlukta hisseden Kegen Bey Bizans’a sığınır. Bizans’ın Peçenek’ten sorumlu beyi olur. Balçar, babasının din değiştirmesini, Bizans’a sığınmasını bir türlü hazmedemez. Hep gün doğusuna ulaşma isteğindedir. At çavuşu Boğaç, Balçar’a Kegen Bey’in onu yanına çağırdığını söyler. Balçar, Vasili’den Bizans’ın Peçeneklilerden oluşan bir ordu ile Selçuklu’yu vurma girişiminde olduğunu öğrenir. Alparslan adını da ilk defa orada duyar. Alparslan’ın yapmak istedikleriyle, gün doğusu özleminin bağlantılı olduğunu hisseder. Vasili sayesinde Selçuklu beylerinden

305

Afşın ile tanışır ve Selçuklularla birlikte onların amaçları için çalışmaya başlar. Gittiği yolun sonunda Alparslan’a benzeyen bir gün doğusu vardır.

Anahtar’da şunlar anlatılır: Melikşah, Nizamülmülk’ün yardımıyla sultan olur. Saltanatının ilk yıllarında sultanlığı isteyen amcası Kavurt’la mücadele eder ve onu saf dışı bırakır. Daha sonra da devlet idaresinde önemi olan sarayı kurar. Geriye çekilir ve beylerini iyi yönetir. Kavurt’un oğulları Süleyman ile Mansur başarıdan başarıya koşarlar. Fakat Mansur’un iktidar hırsı, Melikşah’ın gönderdiği Porsuk Bey’le Süleyman’ın, onu yenmesiyle söner. Melikşah, Süleyman’a Anadolu şahlığı verir. Süleyman Şah da Anadolu Selçuklu Devleti’ni kurar fakat Melikşah’ın kardeşi Tutuş karşısında yenilir.

Kapı’da ise Kılıç Aslan anlatılır. İltutmuş tarafından Isfahan’dan getirilerek Anadolu Selçukluları’nın başına geçirilir. Üst üste gelen Haçlı orduları karşısında Anadolu’ya yerleşmenin ancak iman gücüyle olacağını anlar. Kılıç Aslan, Musul’a gider fakat Büyük Selçuklu ordusu karşısında yalnız kalmıştır. Habur suyunda intihar eder.

Konak romanının başlangıcında Kumral, Yesi ocağının bahçıvanıdır. Daha sonra dede olur ve yolculuğu başlar. İlk müritleri Rahman ve Aybüken Ebe’dir. Kumral Dede, Söğüt civarında bir bataklığın kenarında ilk konağını kurar. Kayı aşiretinin beyi olan Ertuğrul ise tedbirli davranarak çevredeki tekfurların saygısını kazanmıştır. Kumral Dede devlet yönetiminin Osman’a geçeceğini görür. Edebali tekkesinde buluşan dervişler de devlet birliğinin kurulması için Osman’ı desteklerler. Ertuğrul Bey ölür. Orhan doğar. Osman, bey olur.

Çatı romanı Osman’ın başarılarıyla başlar. Karacahisar fethedilmiştir. Halk ise yerleşik düzene

306

çekilmek istenmektedir. Aşirette Dalaman, Pîr Cabbar Ali ve Çerkes karısı devletin temel kurumlarından biri olarak gördükleri Kumral Dede’nin dergâhını yok etmek isterler. Sonunda da başarırlar. Orayı havaya uçururlar. Halk arasında bu olay mucizevî bir şekilde anlatılır. Kumral Dede de bu söylentileri engellemek için sefer düzenlenmesini ister. Atros tekfurluğu, İnegöl ve Yarhisar alınır. Artık hedef Bursa’dır. Hasta olan Osman Bey’i Mal Hatun’un, Şeyh Edebali’nin, Kumral Dede ve Yunus Emre’nin ölümleri iyice sarsar. Nilüfer Hatun çocuk doğurup Bursa fethedilince Osman Bey ölür.

Sepetçioğlu’nun romanlarındaki şahıs kadrosu bir hayli kalabalıktır. Fakat bunlar Kilit’ten başlayarak aynı özellikleri gösterirler. Bu şahısları sosyal statüleri açısından üç gruba ayırabiliriz. 1. Beyler. Buraya Türk beyleri, Bizans tekfurları girer. Türk beyleri alp-eren adıyla da geçen gâzi tipinin özelliklerini taşır. Mutlaka yanında akıl danıştığı bir hoca veya derviş bulunur. Devlet âdeta bu iki gücün sağlıklı birlikteliği ile yönetilir. Bizanslı komutan ve tekfurlar ise savaşılan düşman olmaktan öteye geçemezler. 2. Dervişler. Burada devlet işlerinde akıl danışılan, eğitici hocalar, şeyhler; bunların karşısında yer alıp millî birliği bozmaya çalışan düzmece dervişler bulunur. 3. Halk. Bu gruptaki şahıslar bir hayli fazladır. Zira bir milletin tarihi anlatılmaktadır. Buraya ayrıca Türk ve Bizans ordusundaki alt düzeydeki askerler de girer.

Yazar, bu gruplarda yer alanları her ne kadar farklı romanlarda farklı özelliklerle belirtse de bütün romanlarında, aslında, başka adlar altında aynı şahısları kullanır. Bu şahıslar, Anadolu’nun Türkleştirilmesindeki olumlu veya olumsuz rolleri ölçüsünde romanda yer alırlar. Fakat yazar, bunları destanlardaki düz şahıslar gibi canlandırmaz, çeşitli olay parçacıkları katarak insanî

307

boyutlarını zenginleştirir. Sepetçioğlu, romanlarında bazen tarihî şahsiyetleri, bazen de hayalî şahısları kullanır. Hatta tarih kitaplarında adı geçen silik şahısları ön plana çıkarır.542

1. Beyler.

Kilit romanında ilk olarak Tuğrul ve Çağrı Beyler karşımıza çıkar. Tuğrul Bey sultan, Çağrı Bey ise ordunun başındadır. İkisi de Anadolu’ya yerleşmeyi bir ülkü hâline getirmişlerdir. Sarı Hoca’nın deyişiyle “bir atın iki kulağı” 543 gibi birlik içinde hareket ederler. Kuruluş dönemlerinde kardeşler işbirliği yaparlar. Bu Göktürk Âbideleri’nden beri görülen bir özelliktir.

Tuğrul Bey’den sonra başa geçen Alpaslan ise yiğit olduğu kadar devlet adamıdır da. Onu hem yazar hem de roman şahısları yüceltir. Alpaslan’ın doğuşu bile olağanüstülükler taşır. “Bu çocuk doğunca iş değişmişti. Ali Tekin’i yenmişlerdi; Karahanlılar susar olmuştu, Gazne çekiniyordu.”544 Pek çok Türk destanında kurt motifi yol gösterici, kurtarıcı, koruyucu özellikler taşır. Alpaslan, roman kahramanlarından Sarı Hoca tarafından bir kurt olarak gösterilir:

“Oğuz Hanın çadırına giren, Oğuz Hanla konuşan bir kurdu anlatmıştım. O kurt gerçekten konuştu mu bilmiyorum; atalarımız konuştu dediyse konuşmuştur; aksine mümkünü olamaz. Eğer ben Sarı Hocaysam, o kurdun sesini duymamış bile olsam, derim ki kurdun

542 Bu konuda bkz. Hülya Eraydın Argunşah, Türk Edebiyatında Tarihî Roman , basılmamış doktora tezi, yöneten: İnci Enginün, M.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, İst., 1990, s. 294-322.

543 Mustafa Necati Sepetçioğlu, Kilit, Türkiye Edebiyatı Cemiyeti Yay., İst., 1971, s. 28.

544 a.e., s.9.

308

sesi seninki gibiydi... Oğlum Alpaslan, o kurt da herhalde senin gibi konuştu...”545

Alpaslan tıpkı destanlardaki kurt gibi yol göstericidir. Anadolu’nun fethedilmesi için başına geçeceği Selçuklu ordusunun başıdır. Destandaki kurt gibi liderdir. Onun liderlik özelliği sadece bey oğlu olmasından değil tarihî gelişmeleri iyi görebilmesinden de kaynaklanır.

Alpaslan, Sav Tekin’in verdiği kilidin aslında Anadolu olduğunu anlamıştır. Buranın zaptı için Malazgirt’te savaşmak gerektiğine, Bizans’ı yendikten sonra Anadolu içlerine, ordunun erimemesi için hemen girmemek gerektiğine yine o karar verir. Alpaslan Anadolu adlı kilidi iskâna açan anahtardır.

Sepetçioğlu’nun diğer romanlarında ileri sürdüğü tezi Alpaslan şu sözlerle dile getirir:

“Devlet kuruyoruz, devlet! Çobanlık yapmıyoruz, sürü gütmüyoruz. Devlet birlikle olur; birliğimiz dinimiz olmalıdır, varacağımız yerdekiler bizim soyumuzdan gelmediğine göre başkaşekil düşünür müsünüz? Öyleyse İslâmız... Bölücülük tanımıyorum. Kim ki Selçukluyu bölmek için mezhep çıkarır, helâk oluna...”546

Devlet yönetimi açısından birlik açıktır: Bir sultanın yönetiminde birleşmek. Din açısından ise tek bir din, tek bir mezhep altında birleşmek demektir. Farklı inançlar beraberliği bozacağı için tek inancın yakınlaştırıcılığı ön plana çıkartılmıştır. Alpaslan, devletin güç kaybetmesini engellemek, taht kavgalarını önlemek için oğlu Melikşah’ı veliaht olarak tayin eder.

545 a.e., s. 11.

546 a.e., s. 249. 309

Anahtar adlı romanda başa Melikşah geçmiştir. İyi bir devlet yöneticisi olarak görev taksimi yapar, beylerini yönetir, onlara akıl verir. Onun en büyük yardımcısı da Nizamülmülk’tür. Bu sayede tahtta hakkı olduğunu iddia eden amcası Kavurt’u bertaraf eder. Melikşah’ın amcasının oğulları Süleyman ve Mansur romanda ön plana geçerler. Süleyman gücünü devleti daha da güçlendirmek için kullanır fakat Mansur şahsî ihtiraslarını devlet çıkarlarının önüne çıkartır Sonunda da Süleyman, Mansur’u yok eder ve Melikşah tarafından Anadolu şahı olarak ilan edilir.

Kapı romanında Kılıç Aslan, dinî inancı olmadığından dolayı yanına derviş, hoca almaz ve Haçlı Seferleri yüzünden felakete sürüklenir. Böylelikle kılıç gücü kadar manevî gücün önemine dikkat çekilir. Bu durum, İslâmcılıkla Türkçülüğü birleştirme çabasından kaynaklanır. Anadolu’nun fethedilmesinde ve Türkleştirilmesinde dervişlerin rolünün küçümsenmemesi de belirtilmiş olur. Zaten Konak ve Çatı’da bu dervişler ön plana geçer.

2. Dervişler.

Anadolu’nun Türkleştirilmesi, iskâna açılması Mehmet Kaplan’ın velî tipi547, Ömer Lütfü Barkan’ın kolonizatör Türk dervişleri548 adını verdiği bu dervişlerin sayesinde olur. Siyasî ve askerî gücü temsil eden kılıcın imanla birleşmesi gerektiği Sepetçioğlu’nun romanlarında sürekli vurgulanır. Zira savaşan insanlar ancak bu güçle hem kalpleri hem yerleşecekleri toprakları fethedeceklerdir. Akın yapılacak yerlere önceden giden dervişler orada bir tekke açarak yöre halkının kalplerini

547 Mehmet Kaplan, Tip Tahlilleri, Dergâh Yay., 2. bs., İst., 1991, s. 120-131.

548 Ömer Lütfi Barkan, “İstilâ Devirlerinin Kolonizatör Türk Dervişleri ve Zaviyeler”, Vakıflar Dergisi, S. 2, İst., 1974, s. 279-353. 310

fethederler. Casusluk yaparlar. Daha sonraki akınlara uygun bir zemin hazırlarlar. Böylelikle destanî muhteva menâkıbnâme hâline dönüşür. Sınır boylarındaki yerleşime uygun olmayan ama stratejik açıdan önemli yerlere tekke ve zaviye kurarak sınır güvenliğini sağlarlar. Devlete vergi vermediklerinden ya da vergiyi oradan geçenlere hizmet vermek şeklinde ödediklerinden dolayı çevrelerinde insanların çoğalmasını sağlayarak fethedilen yerlerin Türkleştirilmesinde bir hayli rol üstlenmişlerdir. Sepetçioğlu bu dervişlerin dinî veya edebî önemlerinden ziyade sosyal, siyasî açıdan taşıdıkları işlevlere dikkati çekmiştir.

Kilit’te Bir Dede Korkut örneği olan Sarı Hoca hem Alpaslan’a hocalık eder hem de Anadolu’nun zaptında ve yerleşime açılmasında önemli rol üstlenir.

Anahtar romanında sultanın danışmanı Nizamülmülk’tür. Devlet onun sayesinde ayakta kalır, gücünü yitirmez.

Kapı’da ise yanına iman gücünü temsil eden hiç kimseyi almayan Kılıç Aslan ancak Haçlı Seferleri sırasında Anadolu’nun Türkleşmesinin sadece bu güçle gerçekleşebileceğini farkeder.

Konak romanında tarihî kaynaklarda pek adı geçmeyen Kumral Dede yanına müritlerini de alarak Söğüt civarında ilk iskânı başlatır. Böylelikle büyük bir hareketin temelini atar. Diğer dervişler de Edebali tekkesinde buluşarak Anadolu’nun siyasî durumunu gözden geçirirler. Birliği sağlaması için Ertuğrul’a yardımcı olurlar. Kumral Dede de Osman’a dünyanın henüz görmediği padişahların onun neslinden geleceği müjdesini verir.

311

Çatı’da ağırlık Kumral Dede ve dergâhı çevresindedir. Şeyh Edebali, Yunus Emre, Geyikli Baba, Karaca Ahmet, Bileyici Baba, Gazi Fazıl, Ece Halil de bunlar arasındadır. Dergâh aracılığıyla beyliğin durumu da belirtilmiş olur. Romanda Dalaman, Pîr Cabbar Ali ve Çerkes karısının devletin birliğini bozmak için kilit olarak gördükleri Kumral Dede dergâhını yok etmek çabaları üzerinde de durulur. Bunlar görünüşte dervişlerdir ama aslında beylerin hâkimiyetini çökertmek ve devleti ele geçirmek isterler. Diğer romanlarda da devletin birliği karşısında mesele yaratan derviş görünümlü insanlar yer alır.

Sepetçioğlu’nun Kilit adlı romanından başlayarak Anadolu’nun fethi, iskânı üzerinde durulur. Tarihî dönemler ve şahsiyetler bu serideki romanlar boyunca âdeta geçit töreni yaparlar.

Romanlarda zamanın ilerleyişi de kronolojik tarzda ele alınmıştır.

Bu incelenen romanların hiç birinde modern roman anlatım teknikleri kullanılmamıştır. Son dönem modern romanlarda efsane, masal, tarih türünden yararlanılsa da bunlar anlatım teknikleri vasıtasıyla fantastik boyut kazanır ve masala yaklaşır.

Sevinç Çokum, Hilâl Görününce (1984)

Hilâl Görününce549 romanı, 1853-1856 yıllarında yapılan, Kırım Harbi adıyla da anılan Osmanlı-Rus savaşına ve Kırım Türklerinin topraklarına sahip çıkma mücadelesine dayanır.

Nizam Dede, karısı Altın Hanım, oğlu Giray, gelini Şirin ve torunları Bahadır ve Nurdevlet ile Eski Yurd’da yaşamaktadır. Roman, Nizam Dede’nin at pazarında

549 Sevinç Çokum, Hilâl Görününce, Cönk Yay., İst., 1984, 335 s. 312

görüp beğendiği ve oğlu Giray’ın Dilârâ adını vereceği atı satın almasıyla başlar. Dilârâ’yı herkes beğenir, fakat Nizam Dede’nin yeğeni Arslan Bey, atın bir kusuru olduğunu görür. Atın ayağında, kurşun nişanı denilen kara bir leke vardır. Bu nişan, atın veya sahibinin kurşuna hedef olacağını gösterir. Nizam Dede’nin buna canı sıkılır, akşam, boşuna bir çabayla, atın ayağındaki lekeyi yıkayıp çıkartmaya çalışır. Giray, bir gün, Dilârâ’yla Bahçesaray’a inip kayın babası Feyzullah Ağa’yı ziyaret eder. Feyzullah Ağa, Giray’dan, sürekli, iki katlı ev isteyen kızı Şirin’e, böyle bir ev yeri vermiştir. O gün, Feyzullah Ağa’nın dükkânına, İgor Gregoroviç adlı Akmescit’te arazisi ve çiftliği olan bir Rus gelir. Rus, Giray’ın kızkardeşi Aybike’nin gelin gittiği köyün çayırını almak istemektedir. Aybike’nin kocası Şahbaz da sürekli bu adamdan dert yanar.

Nizam Dede ve Bahçesaray’ın ileri gelenleri, toplanıp, memleketin son durumunu konuşurlar. Nizam Dede, Rus zulmüne karşı benliklerini yitirmemeleri gerektiği, Osmanlı’nın yardıma gelip onları kurtarmaya çalışacağı üzerinde durur.