Möhtəşəm fərman

İndiki dünyada dinin təbliği və cəmiyyətin hidayəti üçün fiqh və üsulun yetərli olmaması

İkincisi, biz düşünürük ki, bu gün dinin nökəriyik, adların nökəri deyilik. Ruhanilik nə üçündür? Ruhanilik xalqı dini cəhətdən təmin etmək üçündür; sözsüz ki, elmi şəkildə. O zaman bir tələbə Nəcəfə gəlib dərs oxuyurdu, fiqh və üsul öyrənib, rical öyrənib və bəzi digər elmləri öyrənib ruhani olurdu, alim olurdu. Əgər Nəcəfdə qalsaydı, Bəhrül-ülum, Kaşif əl-ğita olardı; əgər Nəcəfdən xaric olsaydı, Mirzə Qumi, Molla Mehdi Nəraqi, Molla Əhməd Nəraqi, Hacı Kəlbasi, Seyid Şəfti və digərləri olardı. Yəni bunların hər biri hansı şəhərdə olsaydılar, öz xalqlarının mənəvi və düşüncə qidası və hidayəti üçün yetərli idilər.

Bir Seyid Şəftinin, yaxud bir Hacı Kəlbasinin, yaxud Məşhəddə bir Mirzə Mehdi Şəhidin özü və şagirdləri xalqı düşüncə baxımından qidalandıra bilirdilər. O zaman xalqı azdıran və səhvə salan amillər çox deyildi, insanların həmişə düçar olduğu şəxsi ehtiraslar idi; o da moizə ilə, nəsihətlə və bu kimi amillərlə böyük həddə aradan qaldırılırdı. Bir qədər də qalırdı. Təbii ki, həmişə günahkarlar olur.

O zaman televiziya yox idi, internet yox idi, bu qədər yeni kitab, jurnal və yeni düşüncələr yox idi; xalqın beyni daxilində bu qədər yeni fəlsəfələr yox idi; ev filmləri şəbəkəsi, peyk antenləri yox idi; gənci və qocanı təsir altına salan cazibə və əngəllər, müxtəlif düşüncə və şübhələr yox idi. O zaman məsələn Mirzə Qumi, yaxud Hacı Kəlbasi kimi bir alim bir şəhərə daxil olanda o şəhərin bütün əhalisindən elmli idi. Hər bir şəhərin alimləri bir neçə cümlə ədəbiyyat, yaxud əqli məsələlər, yaxud buna bənzər sözlər oxumuş şəxslər idilər. Bunlar onların hamısından yaxşı idi, üstün idi. Elmi toqquşma və güc sınama zamanı heç kəs onların öhdəsindən gəlmirdi. Amma bu gün belə deyil. Bu gün fiqh və üsul oxuyan bizlər bir şəhərə getdikdə hamıdan güclü olmuruq. Müxtəlif fənlərdə, müxtəlif işlərdə, müxtəlif sahələrdə, müxtəlif düşüncələrdə elmli, mütəxəssis və peşəkar insanlar var; tribunanı ala bilən bizim qədər güclü adamlar var. Bu gün dini təbliğ etmək üçün fiqh və üsul yetmir. Buna görə hövzələrin vəzifəsi çox ağırdır. Hövzə elmlərinin rəngarəngliyi qəti və ciddi bir ehtiyacdır və proqramlarda buna diqqət yetirmək lazımdır.