2012 yili programi

G. AR-GE ve YENİLİĞİN GELİŞTİRİLMESİ

1. Mevcut Durum

Günümüzde bilim, teknoloji ve yenilik yeteneği, rekabet üstünlüğünün ve sürdürülebilir sosyo-ekonomik gelişmenin belirleyici unsurlarından biri haline gelmiştir.

2009 yılı itibarıyla Ar-Ge harcamalarının GSYH içindeki payı Türkiye’de yüzde 0,85 iken, bu oranın AB-27 ortalaması 2008 yılında yüzde 1,9’dur. Özel sektör tarafından gerçekleştirilen Ar-Ge harcamalarının toplam Ar-Ge harcamalarına oranı 2005 yılında yüzde 33,8 iken bu oran 2009 yılında yüzde 47,4’e yükselmiştir. Ancak, bu oran 2008 yılı AB-27 ortalaması olan yüzde 63,9’un gerisinde olup, ülkemizde özel sektörün, özellikle de KOBİ'lerin Ar-Ge kapasitesi ve Ar-Ge’ye olan talebinin artırılması ihtiyacı sürmektedir.

2009 yılı itibarıyla Türkiye’de Ar-Ge personeli toplam istihdamın yüzde 0,62’sini oluşturmaktayken, bu oran AB-27 ülkelerinde yüzde 1,57’dir. Ülkemizdeki tam zaman eşdeğeri (TZE) cinsinden toplam Ar-Ge personelinin 2005’te yüzde 30,4’ü özel sektör tarafından istihdam edilirken bu oran 2009’da yüzde 42,8’e ulaşmıştır. Bununla birlikte AB-27 ülkelerinde bu oran 2008 yılı itibarıyla yüzde 52’dir. Çalışma hayatında eşitlik anlamında önemli bir ölçüt olan kadınların TZE cinsinden toplam araştırmacı sayısındaki oranı, 2007 yılında Türkiye için yüzde 34 olarak hesaplanmış olup, AB-27 ortalaması olan yüzde 31’in üzerindedir.

Ar-Ge çalışmalarının ürüne dönüşmesi ve rekabet gücüne katkısının artırılmasında özel sektör önemli rol üstlenmektedir. Son yıllarda sağlanan teşviklerle Ar-Ge ve yenilik faaliyetlerinin rekabet açısından gerekliliği konusunda farkındalık düzeyinin artması sayesinde özel kesimin Ar-Ge faaliyetlerinde artış görülmektedir. 2008 yılında özel sektör tarafından gerçekleştirilen Ar-Ge harcamalarının GSYH içindeki payının, yükseköğretim kurumlarının payını ilk kez geçmiş olması da bunun bir göstergesi olarak değerlendirilebilir.

Ar-Ge ve yenilik faaliyetleri alanında sağlanan teşvikleri düzenlemek üzere hazırlanan 5746 sayılı Araştırma Geliştirme Faaliyetlerinin Desteklenmesi Hakkında Kanunun 2008 yılında yürürlüğe girmesini müteakip 131 Ar-Ge Merkezi başvurusu yapılmış ve 2011 yılı Eylül ayı itibarıyla 103 işletmeye Ar-Ge Merkezi Belgesi verilmesi uygun bulunmuştur. Ar-Ge Merkezi Belgesi alan işletmelerin 2011 yılında 2 milyar TL Ar-Ge harcaması yapmaları ve 12.000 Ar-Ge personeli çalıştırmaları beklenmektedir. Belge alan şirketlerin çalışma alanları itibarıyla otomotiv, otomotiv yan sanayi, bilgi ve iletişim teknolojileri, dayanıklı tüketim malları, savunma sanayi  ve elektrik-elektronik sektörlerinde yoğunlaştığı görülmektedir.

TÜİK tarafından yapılan ve 2006–2008 yıllarını kapsayan yenilik araştırması sonuçlarına göre Türkiye’de 10 ve daha fazla çalışanı olan işletmelerin yüzde 37,1’inin teknolojik yenilik faaliyetinde bulunduğu tespit edilmiştir. Aynı çalışma yenilik faaliyetlerinin işletmelerin büyüklükleri ile orantılı olarak arttığını göstermektedir. 10–49 çalışanı olan işletmelerin yüzde 33,8’i, 50–249 çalışanı olan işletmelerin yüzde 43,7’si ve 250 ve daha fazla çalışanı olan işletmelerin yüzde 54,4’ü yenilik faaliyetinde bulunmuştur.

Ar-Ge’ye dayalı üretim yeteneğini güçlendirmek amacıyla Kalkınma Planında öncelikli olarak belirtilen biyoteknoloji, yeni nesil enerji teknolojileri, sanayi politikasının öncelik verdiği sektörlerdeki araştırmalar, yerli kaynakların katma değere dönüşmesini amaçlayan Ar-Ge faaliyetleri, sağlık araştırmaları, bilgi ve iletişim teknolojileri, savunma ve uzay teknolojileri ile Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu kararlarında yer alan öncelikli alanlarda büyük ölçekli araştırma merkezlerinin kurulmasına, gelişmekte olan üniversitelerde merkezi araştırma laboratuvarlarının oluşturulmasına, temel ve uygulamalı araştırma projelerinin desteklenmesine ve araştırmacı insan gücü yetiştirilmesine yönelik programlar sürdürülmektedir.

TABLO IV: – Türkiye’nin Bilim ve Teknoloji Alanındaki Temel Göstergeleri

	2004	2005	2006	2007	2008	2009
Ar-Ge Harcamalarının GSYH içindeki payı (%)	0,67	0,79	0,76	0,71	0,73	0,85
GSYH Ar-Ge Harcaması (Milyon TL - Cari Fiyatlarla)	3 578	4 786	5 103	6 873	7 093	8 492
Sektörlere Göre Ar-Ge Harcamalarını Gerçekleştirenler (%)
Yükseköğretim	67,9	54,6	53,2	48,2	44,2	47,4
Özel Sektör	24,2	33,8	35,6	41,3	43,8	40,0
Kamu	8	11,6	11,2	10,6	12,0	12,6
TZE(1) cinsinden Toplam Ar-Ge Personeli Sayısı	39 960	49 252	54 444	63 777	67 000	74 000
TZE* cinsinden Ar-Ge Personelinin Sektörlere Göre Dağılımı (%)
Yükseköğretim	61,9	51,6	49,1	46,6	44,5	42,2
Özel Sektör	22,1	30,4	33,1	38,3	40,8	42,8
Kamu	16	17,9	17,8	15,1	14,7	15,0
TZE cinsinden 10 bin kişiye Düşen Ar-Ge Personeli Sayısı	20	25	27	31	32	35
Türkiye Kaynaklı Bilimsel Yayın Sayısı	15 443	16 718	18 928	21 961	22 995	24 916
Bilimsel Yayın Sayısına Göre Uluslararası Sıralamada Türkiye’nin Yeri	21	19	19	18	18	18

Kaynak :TÜİK, TÜBİTAK

(1) Tam zaman eşdeğeri

Teknoloji Geliştirme Bölgeleri (TGB) ile Teknoloji Geliştirme Merkezleri (TEKMER) ve duvarsız teknoloji kuluçka merkezleri faaliyetlerinin desteklenmesine devam edilmektedir. 2011 yılı Haziran ayı itibarıyla 31’i aktif 43 adet TGB ve 20 adet TEKMER kurulmuş bulunmaktadır. Aynı tarih itibarıyla TGB’lerde toplam 1.698 firma yer almakta olup bu firmalar tarafından 11.766’sı Ar-Ge personeli olmak üzere 14.311 kişiye istihdam imkanı sağlanmaktadır.

Ar-Ge harcamalarının etkin kullanımını ve Ar-Ge sonuçlarının uygulamaya geçirilmesini kolaylaştırmak amacıyla özellikle dışa bağımlılığın yüksek olduğu savunma, sağlık ve enerji gibi sektörlerde yerli teknolojiye dayalı ürün ve teknolojilerin geliştirilmesine yönelik programların desteklenmesine devam edilmektedir. Bu kapsamda kamu kurumlarının faaliyet alanlarıyla ilgili yürütecekleri Ar-Ge destek programları 2005 yılından itibaren uygulanmaya başlanmış olup, bu programların önümüzdeki yıllarda geliştirilmesi hedeflenmektedir.

2. Temel Amaç ve Hedefler

Bilim, teknoloji ve yenilik alanında yürütülen faaliyetlerin temel amacı, başta özel sektörde olmak üzere yenilik yeteneğini artırmak, bilim ve teknolojide yetkinleşmek ve bu yetkinliği ekonomik ve sosyal faydaya dönüştürmektir.

3. Politika Öncelikleri ve Tedbirler

Öncelik / Tedbir	Sorumlu /İşbirliği Yapılacak Kuruluşlar	Süre	Yapılacak İşlem ve Açıklama
Öncelik 44. Ulusal yenilik sistemindeki aktörler arasında işbirliği geliştirilecek, özel kesimin sistem içerisindeki etkinliği artırılacak ve bu alanda uluslararası işbirliği geliştirilecektir.
Tedbir 85. Bilim, Teknoloji ve Yenilik Stratejisi Eylem Planı güncellenecektir.	TÜBİTAK (S), Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, Kalkınma Bakanlığı, Kalkınma Ajansları, STK’lar, Mahalli İdareler	Aralık Sonu	2011-2016 dönemini kapsayan Bilim, Teknoloji ve Yenilik Stratejisinin eylem planı ilgili tarafların katılımıyla güncellenecektir.
Tedbir 86. Bilim, araştırma, teknoloji ve yenilik alanlarında toplumsal farkındalık artırılacaktır.	TÜBİTAK (S), Milli Eğitim Bakanlığı, Kalkınma Bakanlığı, Üniversiteler, TÜBA, Yerel Yönetimler, STK'lar, Medya	Aralık Sonu	Bilim Merkezleri ve müzeleri kurulması çalışmaları devam ettirilecek, yazılı ve görsel basın aracılığı ile toplumsal farkındalık artırılacak, yarışma, burs ve bilim şenlikleriyle gençler ve çocuklar teşvik edilecektir. Ayrıca müfredatta yenilik kültürü ve farkındalığını artırıcı programlara yer verilecektir.
Öncelik 45. Başta KOBİ’ler olmak üzere, özel kesimin Ar-Ge kapasitesi ve Ar-Ge’ye olan talebinin artırılması sağlanacak, yenilik tabanlı girişimcilik desteklenecektir.
Tedbir 87. Özel sektöre aktarılan Ar-Ge desteklerinin etki analizi yapılacaktır.	Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı (S), Kalkınma Bakanlığı, TOBB, KOSGEB, Üniversiteler, TÜBİTAK, Kalkınma Ajansları	Aralık Sonu	Özel sektör tarafından yürütülen Ar-Ge projelerine verilen desteklerin, yenilik kültürünün oluşmasına ve faydaya dönüşmesine yönelik etki analizi çalışması yapılacaktır.
Tedbir 88. KOBİ’lere sağlanan Ar-Ge destekleri etkinleştirilecek ve yaygınlaştırılacaktır.	KOSGEB (S), Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, TPE, Üniversiteler, Bilim, Sanayi ve Teknoloji Odaları, Kalkınma Ajansları	Aralık Sonu	KOBİ’lere sağlanan Ar-Ge, yenilik ve fikri mülkiyet haklarına yönelik destekler etkinleştirilerek yaygınlaştırılacak ve KOBİ’lerin Ar-Ge talebini artıracak faaliyetler sürdürülecektir. KOBİ’lerin Ar-Ge finansmanına destek olmak üzere başlangıç ve risk sermayesi uygulamaları etkinleştirilecek ve yaygınlaştırılacaktır. Özel sektör ile üniversiteler arasında Ar-Ge ve yenilik faaliyetlerinin desteklenmesine yönelik işbirliğinin yaygınlaştırılması sağlanacak, KOBİ’ler ve girişimcilerin Ar-Ge, yenilik ve endüstriyel uygulamaya yönelik projeleri desteklenecektir.
Tedbir 89. Yenilikçi genç girişimcilerin kurduğu şirketlerin sayısı artırılacaktır.	Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı (S), Maliye Bakanlığı, Kalkınma Bakanlığı, Ekonomi Bakanlığı, Üniversiteler, TÜBİTAK, Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Yönetici Şirketleri	Aralık Sonu	Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tarafından yürütülen Teknogirişim Sermayesi Desteği 2009 yılında başlatılmıştır. Programın uygulaması geliştirilerek genç girişimciler tarafından üretilen teknolojilerin sanayicilere tanıtılması ve bu teknolojilerin ticarileşmesi sağlanacaktır.
Öncelik 46. Özel sektör ile üniversiteler ve araştırma kurumları arasındaki işbirliğini geliştirmeye yönelik programlar ve rekabet öncesi Ar-Ge işbirlikleri ile yenilik tabanlı rekabetçi kümelenme çalışmaları desteklenecektir.
Tedbir 90. Bilim ve teknoloji alanında işbirliği ağları ve platformları yaygınlaştırılacaktır.	TÜBİTAK (S), YÖK, Üniversiteler, Özel Sektör	Aralık Sonu	İlgili kamu kurum ve kuruluşları, özel sektör ve sivil toplum kuruluşlarında bilim ve teknoloji alanında işbirliği ağları ve platformları ile ilgili olarak mevcut programlar yaygınlaştırılacak ve yeni programların başlatılması sağlanacaktır.
Tedbir 91. Teknoloji Geliştirme Bölgelerinin etkinliği artırılacaktır.	Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı (S), Maliye Bakanlığı, Kalkınma Bakanlığı, Hazine Müsteşarlığı, TÜBİTAK, TOBB	Aralık Sonu	Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Kanununda değişiklik yapılmasına ilişkin kanun yürürlüğe girmiştir. İlgili uygulama yönetmeliği hazırlanacaktır.
Tedbir 92. Araştırma sonuçlarının ticarileştirilmesi ve teknoloji transferi uygulamaları etkinleştirilecektir.	Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı (S), Kalkınma Bakanlığı, YÖK, Üniversiteler,TÜBİTAK, TPE, TOBB	Aralık Sonu	Araştırma sonuçlarının fikri mülkiyet haklarına ilişkin mevzuat düzenlemeleri gerçekleştirilecektir. Ülkemiz için uygun Teknoloji Transfer Ofisi modeli tamamlanarak pilot ölçekte uygulaması başlatılacaktır.
Tedbir 93. Dışa bağımlılığın yüksek olduğu sektörlerde yerli ürün ve teknolojiler geliştirilmesine yönelik araştırma programları öncelikli olarak desteklenecek ve etkinleştirilecektir.	Kalkınma Bakanlığı (S), Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı, Milli Savunma Bakanlığı, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, Savunma Sanayi Müsteşarlığı, TÜBİTAK, Üniversiteler	Aralık Sonu	Dışa bağımlılığın yüksek olduğu savunma, sağlık ve enerji gibi sektörlerden sorumlu kamu kuruluşlarında Ar-Ge destek programları geliştirilecektir. TÜBİTAK tarafından yürütülen TARAL Programı kapsamındaki projelerde ve araştırma altyapısı desteklerinde öncelik bu alanlara verilecektir.
Öncelik 47. Araştırmacı insan gücü, özel sektörün ihtiyaçları da dikkate alınarak nitelik ve nicelik yönünden geliştirilecektir.
Tedbir 94. Araştırmacı insan gücü yetiştirme programları yaygınlaştırılacaktır.	TÜBİTAK (S), Maliye Bakanlığı,Milli Eğitim Bakanlığı, Kalkınma Bakanlığı, YÖK, Devlet Personel Başkanlığı	Aralık Sonu	Öncelikli alanlar başta olmak üzere özel sektör- üniversite işbirliğini geliştirmeye yönelik araştırmacı insan gücü programları desteklenecek, mevcut araştırma kapasitesinin nitelik ve nicelik yönünden artırılabilmesi amacıyla yeni programlar geliştirilecek ve mevcut burslar artırılacaktır.
Tedbir 95. Yurt dışındaki yerli ve yabancı, nitelikli araştırmacıların ülkemizde çalışması özendirilecektir.	TÜBİTAK (S), Maliye Bakanlığı,MEB, İçişleri Bakanlığı, Kalkınma Bakanlığı, Devlet Personel Başkanlığı, YÖK, Üniversiteler	Aralık Sonu	Yurt dışındaki yerli ve yabancı, nitelikli araştırmacılar için ülkemizi daha cazip kılmak üzere gerekli mali, hukuki ve idari düzenlemeler sürdürülecektir.
Öncelik 48. Araştırma altyapılarının etkin kullanımı sağlanacaktır.
Tedbir 96. Ülkemizdeki araştırma altyapılarını etkinleştirecek yol haritası çalışmaları başlatılacaktır.	Kalkınma Bakanlığı (S), Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, Maliye Bakanlığı, YÖK, TÜBİTAK, Üniversiteler, Sanayi ve Ticaret Odaları, KOSGEB	Aralık Sonu	Kaynakların etkin kullanımı ve araştırmacıların birlikte çalışmasını sağlamak üzere kamu kurumlarında, özel kesimde ve üniversitelerde kurulan ve kurulacak araştırma merkezlerinin öncelikli alanlarda ve belli yerlerde oluşturulmasını sağlayacak Türkiye Ar-Ge altyapı yol haritası çalışmaları başlatılacaktır.
Tedbir 97. Araştırma merkezlerinin etkin çalışmasına yönelik düzenlemeler yapılacaktır.	Kalkınma Bakanlığı (S), Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, YÖK, TÜBİTAK, Üniversiteler, Meslek Kuruluşları, STK’lar	Aralık Sonu	Araştırma merkezlerinin daha etkin kullanımını ve sürdürülebilirliğini sağlamak üzere, merkezlerin özel sektör ve ilgili kamu kurum ve kuruluşları ile işbirliği kurmaları, yönetimi, sürdürülebilir finansmanı, personel istihdamı, tüm araştırmacılara 7 gün 24 saat hizmet verebilecek şekilde açık olması, performanslarının izlenmesi ve değerlendirilmesi gibi konularda idari ve yasal düzenlemeler yapılacaktır.