A research on the application of participatory rural appraisal approach

UYGULANIŞI ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA

Katılımcı Kırsal Değerlendirme (KKD) ve benzeri katılımcı yaklaşımlar 1990’lardan bu yana hem gelişmekte hem de gelişmiş ülkelerde kırsal kalkınma, yayım, çevre, kadın, sağlık vb. konularda büyük bir uygulama alanı bulmuştur. 1998’de Ege Üniversitesi Tarımsal Uygulama ve araştırma Merkezi de bu yaklaşımı pilot bir proje ile (Halilbeyli Projesi) başarılı bir şekilde uygulamıştır. Elinizdeki bu araştırma-uygulama ise yaklaşımın bir ilçe düzeyinde (İzmir İli, Menemen İlçesi) boyutlarında ilgili kurumlarla çalışarak kurumsallaştırılması, ölçeğinin büyütülmesi ve karşılaşılacak sorunlar ve başa çıkma yollarının araştırılması amacıyla yapılmıştır. Menemen Tarım İlçe Müdürlüğü, Menemen Ziraat Odası, Sol Sahil Sulama Birliği ile işbirliği içinde altı köyde, beş erkek ve dört kadın grubunda haftada bir yapılan oturumlar sürdürülmüştür. Kurumsal sorunlar nedeniyle kurumsallaşma gerçekleşememiş, ancak ölçek büyütmede etkili olunabilmiştir.

Proje koordinatörleri (bu çalışmanın yazarları) KKD çalışmalarını destekleyecek bir ortamda çalışmamışlardır. Koşulların çoğu aleyhdedir. Bu akıntıya karşı yüzmeye benzemiştir. Tarım İlçe Müdürlüğü, Ziraat Odası ve Sulama Birlikleri yaklaşımı kurumsallaştıramamışlar, kurum içinde bazı bireyleri hariç, kurum olarak yaklaşımın felsefesini, yöntem ve tekniklerini içselleştirememişlerdir. Onbir kolaylaştırıcıdan sadece dördü yaklaşımı içselleştirebilmiştir. Bunların bazıları çok başarılı olmuşlarsa da hepsi de görsel paylaşımda ve bunun için uygun görsel araçlar, matriksler vb. hazırlamada güçlük çekmişlerdir. Görsel paylaşım yeterince kaliteli olamamıştır. Ancak KKD için hayati önemde olan diyaloğu kurdukları söylenebilir. Kurumsallaştırmadaki problemlerin temelinde bu kurumlarda üst yöneticilerin yaklaşımı desteklememeleri ve kurum içinde bir öğrenme ortamının oluşamamasıdır. Tarım İl ve İlçe Müdürlüklerindeki tarımsal yayım sistemi çok bürokratiktir, üreticilere hayli yabancılaşmıştır ve kurumsal kültür olarak KKD benzeri katılımcı yaklaşımlara ve felsefeye çok uzaktır. Yayımcıların çoğunun özgüvenleri yetersizdir. Bunun çok çeşitli nedenleri vardır. Bunlardan biri de hizmet içi eğitimin yetersizliğidir. Diğer önemli neden ise uygulanan yönetim sisteminin çalışanları motive etmekten çok uzak olmasıdır. Yukardan aşağı katılımcı olmayan bir yönetim kültürünün olduğu yayım sisteminden, üreticilerin katılımını öngören bir yaklaşımı benimsemesi ve uygulaması beklenemezdi. Ancak şüphesiz yaşam değişmedir ve bütün kurumlar değişir. Bu değişimin başlayabilmesi için üst yöneticilerin bu yönde bir değişime destek olması gerekirdi. Bu gerçekleştirilememiştir. Bu koşullar altında Tarım il ve İlçe Müdürlüklerinin KKD ve benzeri katılımcı yaklaşımları uygulamaları için bunun felsefesine çok inanmış, gerekli öğrenen kurum ortamını kurabilen, KKD yöntemlerini çalışanlara öğretebilecek eğitim olanaklarını sağlayabilen yöneticilerin olması gereklidir. Ancak bu tür yöneticilerin bulunduğu müdürlüklerde büyük zorluklarla yaklaşımın kurumsallaşması şansı görülebilir. Çünkü yılların alışkanlığı içinde bu tür bir değişime direnecek olanların sayısı hayli fazla olacaktır. KKD yaklaşımının Tarım İl ve Tarım İlçe Müdürlüklerinde hiç bir reform yapmadan tümünde uygulanması durumunda ise inanmış görünen yöneticiler ve çalışanlar elinde yaklaşımın hızla yozlaşacağı ve kötü kullanılacağı büyük bir olasılıktır.

Ülkemizde kırsal kesimde çalışan kırsal kalkınma veya yayım konuları ile ilgilenen sivil toplum kuruluşu çok azdır. Menemen’de bu alanda işbirliği yapacak bir sivil toplum kuruluşu bulunamamıştır. Ülke düzeyinde var olan sivil toplum kuruluşları ise devlet kuruluşları benzeri bir yapılanma içindedir ve katılımcı yaklaşım kurum içinde bile zayıftır. Halbuki Dünya’da KKD daha çok sivil toplum kuruluşları eliyle uygulanmaktadır. Etkili bir uygulama için önce kırsal kesimde ve kırsal kalkınma, yayım alanlarında katılımcı bir şekilde çalışan güçlü sivil toplum kuruluşlarının oluşturulmasına ihtiyaç vardır. Türkiye daha ileri gelişme aşamalarında olmasına rağmen Hindistan gibi ülkelerden bu alanda çok geridir.

KKD yaklaşımının kırsal kalkınma, yayım alanında çalışan kamu veya sivil toplum kuruluşları tarafından içselleştirilerek kurumsallaşmasının güçlükler içerdiği söylenebilir. Ancak hayat değişimlere açıktır. Geleceğe ipotek koyamayız. Bu kurumlar da ne kadar katı ve üreticiye uzak olsalar da değişecektir. Katılımcı yaklaşımlara inanmış yöneticilerle bazı kurumlarda yaklaşımın yöntemlerine inanmış kritik kitlede eleman yetiştirilebilir ve bu kurumlarda “öğrenen kurum” ortamı yaratılabilirse; bazı Tarım il veya Tarım İlçe Müdürlükleri, Ziraat, Orman veya Veteriner Fakülteleri, İlçe Zirat Odaları, Kooperatifler, dernek veya vakıflar bir ada şeklinde katılımcı yaklaşımları uygulayacaklardır. Bu adaların birleşmesi ise diğer bir aşama olacaktır ve başka koşulları gerektirecektir.

Zor koşullara rağmen KKD yaklaşımın ölçek büyütme yönü oldukça başarılı olmuştur.

• 
  Üreticiler birçok yeniliği kabul etmişlerdir. Bunlar yeni üretim teknikleri, yeni girdiler ve çeşitler olmuştur.
  
• 
  Bazı yenilikler “çiftçiden çiftçiye yöntemi” ile yayılmıştır.
  
• 
  Kültür mantarı gibi yeni ürünler kabul edilmiştir.
  
• 
  Kadınlar tarafından kendi ev bahçelerinde yetiştirmek üzere organik sebze yetiştiriciliği kabul edilmiştir.
  
• 
  Bazı çiftçiler bütün bir köyün yararlanması amacıyla adaptasyon araştırmaları düzenlemişlerdir.
  
• 
  Köy için ökaliptus ağacı dikmek, analiz etmek üzere toprak örneklerinin toplanması gibi kollektif eylemler gerçekleştirilmiştir.
  
• 
  Bir köyün önderliği ile Gediz Nehri kirliliği ile savaşmak üzere bütün ilçe çapında bir eylem başlatılabilmiştir. Bu konu Menemen İlçesinin en önemli gündem konusu olabilmiş ve bu konuda bir konsey kurulabilmiştir. Ancak rapor yazım tarihinde eylemsizlik durumu söz konusu bulunmaktadır.
  
• 
  Bir köydeki kadın grubunun eylemleri erkek grubunun pasifliğine rağmen bütün köy hayvancılığını harekete geçirecek bir durum kazanabilmiştir.
  
• 
  Kadın grublarında bitkisel ve hayvansal üretim sorunlarından daha da önemsenerek sağlık sorunları, doğum kontrol konusu, insan hakları sorunları oturumların en önemli konuları olabilmiş ve çoğunda gelişmeler sağlanabilmiştir. Bu konuların çözümü için Tarımsal araştırma ve Uygulama Merkezi sağlık, çevre, hukuk vb. diğer konularla ilgili bir çok kamu ve sivil toplum kuruluşu ile işbirliği yapabilmiş ve birlikte çalışma etkinliği arttırmıştır. KKD yaklaşımının tarım dışı diğer alanlarda da başarılı bir şekilde uygulanabileceği bir kez daha kanıtlanmıştır.
  
• 
  Kadın grubu uygulamaları özgüven artışı sağlayarak kadınların güçlendirilmesinde/ yetkilendirilmesinde çok etkili olmuştur.
  
• 
  Kadın grubu Harmandalı Köyünde hem köy hem de İzmir Büyükşehir ve yakın çevre için çok önemli bir konu olan çöp deponi alanının yarattığı sorunlara karşı eylem haline geçebilmiştir. Bu haliyle köy sınırlarını çok aşan bir konunun gündeme getirilmesi, görünür hale gelmesinde kadın grubunun KKD çalışmaları çok etkili olmuştur.
  

Anahtar Kelimeler: Katılımcı Kırsal Değerlendirme, Ölçek Büyütme, Kurumsallaşma, Tarımsal Yayım, Kadının Güçlendirilmesi, Gediz Nehri, Çevre Sorunları, Menemen, Çöp,