A zeki veliDÎ togan bugünkü TÜRKİLİ (TÜRKİstan) ve yakın

için ehemmiyeti»^mevzuuna dair okuduğum maru- vzada bu teşekkülün, Rusya Türklerinin siyasî faaliyetleri..jçin ^ de esas .ittihaz edilebileceği ileri sürülm üş tür. Maruzanın hulâsası şudur.

«Türkler etnik teşekkül itibariyle şarkî, merkezî ve cenubî olarak üçe inkisam ederler³¹⁰). Bunların tarih, lisan, örf ve adat itibariyle farkları, Rus unsurunun Velikorus, Malorus (Ukrayn) ve Beloruslara inki- samına kısmen tevafuk edeT».

«Şark Türkleri» Moğolistan, Şarkî Sibirya ve Çinde yaşıyorlar. U- rankhaylar, Suyut, Sağay ve Altaylılar buna dahil olurlar. Bunların çoğu Şamanîdir. Lehçe itibariyle Orta Türklerden epeyi uzaktırlar. Halk edebiyatlarında Aymergen, Aguylakkhan gibi nim ilâhı kahramanlara ait destanları vardır. Tekmil âdetleri şamanîcedir. Bununla beraber bunların bir kısmı Budda medeniyeti tesirindedİT.

«Orta Türkler» diyerek Coçı ve Çağatay uluslarında yaşıyan Özbek, Kazak-Kırgiz, Kumuk, Kırım, Kazan Tatarları ve Başkurtlar gibi kabileleri tesmiye ediyoruz. Bunların hepsi de islâmdırlar. Bazı kısımlarında müslümanlık şamanîlikle karışıktır. Kırımın Osmanlı tesirinde bulunan cenubî sahili istisna edilirse, lehçeleri morfoloji itibariyle tamamen birdir. Bunların halk edebiyatında Çingiz, Canıbek Han, Te-- mür, Toktamış Han, Edüge, Muradım (Nureddin), Çorabatır, Kulun- çak, Er Targm, UrakıMamay, Adil Sultan gibi tarihî kahramanlara ait destanlar meşhurdur. Bunların şimalî kısımları Rus ve Fin, Ortaasyada- kileri de Iran tesirine kapılmışlarsa da asıl türklük esaslarını, hususen merkezdekiler (Kazak-Kırgızlar ve Şimalî Kafkasya Noğayları) iyi muhafaza etmişlerdir. Bunların eskiden bilhassa Mâverâünnehirde ve Kho- rezmde inkişaf eden yazı edebiyatları, Nevâyî, Khorezmî gibi şâirleri ve yazılmış millî tarihleri vardır. (Ebuîgazî, Tarikh-i Dost Sultan, Tarikh-i Khanî, Zübdetu’l-âsâr, Baburnâme, türkçe Zafernâme-i Yezdî, Târikh-i Reşidi Haydar Mirza ve saire).

«Garp Türkleri» Azerbaycan ve Osmanlı Türkleri ve Türkmen- ierden ibarettir. Bunların asılları Oğuzlardır. Eski Selçukîler, Karako- yunlu, Akkoyunlu, Safavî, Kaçar ve Osmanlı sülâleleri bunlardandır. Halk edebiyatında Oğuz, Korkut ve Köröğlü gibi Orta Türkler arasında da mâruf kahramanlara ait destanları mühim yer tutar. Sultan Veled, ³⁷⁰