Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi folklor institutu azərbaycan folkloru antologiyasi (Cəbrayıl, Ağdam, Laçın, Qubadlı, Zəngilan, Ağcabədi və Kəlbəcər rayonlarından toplanmış folklor nümunələri) baki – “Nurlan“ – 2012

33. YERİN-GÖYÜN AĞIRLIĞI
I mətn

Həzrət Əli eşidir ki, Rüsdəm Zal okqədər güjdü bir pəhlivan olufdu ki? Onun bir toppuzu varmış, atın arxasıynan sürüyə-sürüyə aparırmış. Onun cız aşdığı yerdə yeddi il ot bitmirmiş. İndi traktor­lar arx çəkir, bir ildən sora görürsən kol-kos, ot basır. Amma bu yarğan aça-aça gedirmiş, orda ot bitmirmiş. Bu eşidir ki, Rüsdəm özünnən çox çıxıb. Bir gün deyir buna yerini tanıtmax lazımdı, bilsin kimdi, nəçidi, səni yaradan var.

Rüsdəm gəlib hardan keçəsidirsə, Həzrət Əli gəlif durur yolun qırağında. Həzrət Əli o qədər cüssəli adam olmuyuf. Ömər cüssəli, zəhmli adam oluf, amma Həzrət Əli boydan da alçarax şəxs oluf. Gə­lif durur bunun yolunun üsdündə. Bu da atnan gəlir, heş buna sa­lam vermir. Görür bir balacarax adamdı da duruf. Buna salam ver­mi­yif keçəndə bu ayağını qoyur həmən toppuzun üsdünə. Bu görür at dayandı. At dayananda atı təpikliyir ki, at çəksin dana. At nə qə­dər dartınırsa, yerinnən tərpənə bilmir. Belə çönüf geri baxır ki, hə­mən o balaca adam ayağını qoyufdu bunun toppuzunun üsdünə. Deyir:

– Ə, ayağı niyə qoymusan toppuzun üsdünə, ayağıı çəkginən. Qulağıı divinnən bir şillə vursam, yerə uzanassan.

Həzrət Əli deyir ki, vurmağa güjün var sənin? Bu, Rüsdəm Zala çox təcüblü gəlir. Atı qaytarır, yaxınnaşır buna. Əlini atır ki, bunu təkəlli tutsun, atsın havaya. Əlini atır yapışır qolunnan, nəkqə­dər dartırsa, görür yox ey, yerdən tərpənmir. İkiəlli yapışır, nətər güj verirsə, bir vədə baxır ki, artıx ayaxları girif yerə, atın qarnı dirənif torpağa. Atdan düşür, isdiyir ki, bunu götürsün, gənə güjü çatmır, özü dizinə qədər girir torpağa. Həzrət Əli əlinin biriynən bax belə tutur onu, tulluyur. İndi rəvayətdi, ağamın (Seyid Yusif ağanın – top.) dilinnən eşitmişəm, belə tulluyanda bu, gözüün o vaxt açır ki, əl-ayağı yerdən üzülüfdü, görünmür yer. Amma qarşı­sın­da ağ pal­ta­rrı bir şəxs duruf. Deyir:

– Məni bura kim atdı?

Deyir:

– Bədbaxt oğlu bədbaxt, denən “ədriki ya Əli, qədriki ya Əli”. Yanı sənsən ya Əli, Allahın şiri, Allahın qüvvət verdiyi sən­sən, mən döyüləm. Heylə de, bəlkə yerə düşəndə parçalanmıyasan.

Bu da dediklərin təkrar deyə-deyə düşür. Gəlib yerə çata-çat­da Həzrət Əli əlini atır, tutuf qoyur yerə. Dizdərini qoyuf yerə, deyir ki, ya Əli, mən sənin dinini qəbul elədim, mən səni özümə ağa seşdim.
II mətn

Bir gün Həzrət Əli durur xidmətçisini də götürür ki, Xeyri, dur gedəh bir el içində hərrənəh da. Bir çayın qırağınnan keçəndə görür ki, bir qoja kişi yanında da bir zənbil yornux oturuf. Deyir:

– Ey qoja, niyə burda oturmusan?

Deyifdi:

– Ya Əli, yorulmuşam, zənbilim də ağırdı, götürə bilmirəm.

Deyəndə Xeyriyə deyir ki, düş bu qojanın zənbilini götür, qojanı qoy atın belinə, biznən getsin. Xeyri də çox qüvvəli imiş. Nə qədər güj verirsə, zənbili yerinnən qaldıra bilmir. Deyir:

– Ya Əli, vallah, bu, zənbilə nə yığıfsa, yerinnən tərpədə bilmi­rəm.

Həzrət Əli, deyir, qəzəbnən yerə nətər tullanırsa, dizə qədər torpağa qərq olur. Zənbilə əl atır, görür həqiqi də zənbil yerdən qalxmadı. İki dəfə güj verir, üçüncü dəfə yönün çöyürür, iki rükət namazın qılır. “Ya Allah, maa güj ver” deyif yerdən nətər qaldı­rırsa, özü boyda qaldırıf nətər tulluyursa, zənbil düz yerin yeddi qatına qədər qaplanır yerə. Həzrət Əlinin gözdərinə qan damır. Qayıdır görür ki, qoja yoxdu. Deyir:

– Ey Cəbrayıl, sən idin gənə qabağıma çıxdın? Sən iki dəfə cəhənnəmdə yanmısan, qanad-quyruğun yanıf-ütülənmiş halda mən azad eləmişəm. Üçüncü dəfə əlimə keşsən səni azad eliyə bilmi­yəjəm. De görüm, Cəbrayıl, nə vardı bu zənbildə?

Deyir ki, sənin anadan olduğunu mən gözümnən görməsəm, səə Allah deyərdim. Ona görə ki, Allah-tala yernən-göyün ağırrığın o zənbildə birrəşdirmişdi. Mən sənin qüvvəni yoxlamax üçün Al­lah-tala tərəfinnən gəlmişdim bura. Yernən göyün qüvvətin qaldı­­rajax qədər Allah-tala səə güj-qüvvət verifdi. Ta bu günnən belə sənin qarşına mən çıxmaram, ya Əli.