Bibliyografya: 7 ariF-i fethullah çelebi 8

ASALET

İfadenin bayağı söz ve tasavvurlardan arınmış olması meziyetini belirten edebiyat terimi.

“Kök” demek olan asi kelimesinden gelen ve “Esaslı, köklü; soylu, nesep sa­hibi” mânasındaki bu isim. XIX. yüzyılın son çeyreğinden itibaren yenileşme dev­rinde yazılmış edebiyat bilgileri kitapla­rında Fransız retoriğinin tesiriyle üslû­ba ait bir terim olarak ortaya çıkmıştır. İlk defa Abdurrahman Fehmi'nin Tedrîsât-ı Edebiyye'sinde, Fransızca –noblesse’in karşılığı ve üslûbun umumi vasıfla­rından biri olmak üzere yer alan bu ke­lime sonraları “Edeb-i kelâm” ve “Mümtâziyet” gibi terimlerle karıştırılmış, bir­birinin aynı şeyler sanılmıştır. Önceki edebiyat nazariyatı kitaplarında edeb-i kelâm ve “Mümtâziyet” mânasında asa­let diye bir terim bulunmamaktadır. Çok

defa üslûp ve beyan kelimeleriyle asâlet-i üslûb, asâlet-i beyân gibi bir ter­kip şeklinde geçen bu terim, Abdurrahman Fehmi'nin tarifine göre, “Tâbir ve ifadenin ibtizalden masûniyetiyle fikir ve hayalin dürüştî ve hasâsetten berâetidir”. Asalet, fikir ve hayal ile onun ya­zılı şekli olan kelime ve ifadede olmak üzere iki şekilde değerlendirilmiştir. Sa­dece sözlerin âdi ve bayağı olmaması kâfi gelmemekte, ayrıca hayal ve fikrin de âdi, bayağı ve müptezel mahiyetten uzak bulunması gerekmektedir. Sözün veya ifadenin müptezei olması fikrin hasâsetine ¹¹⁰⁶ sebep teşkil ede­ceği, fikrin hasâsetinin ise bütünüyle edebî eserin değer ve güzelliğini gide­receği düşüncesiyle asalet edebî eser­de aranan önemli bir meziyet olmuştur. Asaletin sağlanması için kalbin âdi his ve fikirlerden arındırılıp yüce duygular­la beslenmesinin, kelimelerin çok iyi ve dikkatli seçilmesinin, cümlelerin ve ifa­denin kuruluş ve birbirini takip edişinin ustaca bir güzellikle hazırlanmasının ge­reği üzerinde durulmuştur. Öte yandan, bir yerde asaletten uzak görünen bir söz veya fikrin başka bir yerde uygun bir surette kullanılması halinde asalete aykırı düşmeyeceği de belirtilir.

Edeb-i kelâm ile mümtâziyete gelince, bunların ifade ettiği mânalar asaletten ayrıdır. Edeb-i kelâm, Batı'da kî periphrase veyahut cırconlocutlon teriminin karşılığıdır. Mümtâziyette ise daha çok orijinaliteye yaklaşan bir taraf söz ko­nusudur. Aynı devirde Mehmed Abdur­rahman ise “Noblesse'i asalet yerine necâbet ile karşılamayı tercih etmiştir. ¹¹⁰⁷

Bibliyografya:

1- Em. Lefranc, Traite Theorique et Pratique et Literatüre, Style et Composition, Paris 1839, s. 59-61.

2- A. Pellissier. Principes de Rhetorique Française, Paris 1894, s. 251-253.

3- A. Fehmi, Tedrisât-i Edebiyye, İstanbul 1302, s. 56-58.

4- Mehmed Rifat. Mecâmiu'l-edeb, Usul-i Fesâhât, İstanbul 1308, I, 56-58.

5- Mehmed Ab­durrahman, Betâgat-ı Osmâniyye (tertîb-i cedîd). İstanbul 1309, “İlâve-i Mühime”, s. 80.

6- Menemenlizâde Tâhir, Osmanlı Edebiyatı, İstanbul 1310, s. 77-81.

7- Süleyman Fehmi. Edebiyyât, İstanbul 1325, s. 141-143.

8- Muhyiddin. Yeni Edebiyyât, İstanbul 1330, s. 108-116.

9- Köprülüzâde Mehmed Fuad-Şehabeddin Sü­leyman. Ma'lûmât-ı Edebiyye, İstanbul 1330, I, 199-214.

10- Mustafa Nihat Özön. Edebiyat ve Tenkit Sözlüğü, İstanbul 1954, s. 22.

11- Tâhirü'l-Mevlevî, Edebiyat Lügati, İstanbul 1973, s. 26, 46, 106.

12- Kâzım Yetiş. Ta'lîm-i Edebiyyât’ın Rhelorique ve Edebiyat Nazariyatı Sahasında Getirdiği Yenilikler (doktora tezi, 1981), Türki­yat Enstitüsü, Tez, nr, 2259.

13- l-ll, 369, 673, 684.

ASAM

Bk. Esam.

ASAM

Hindistan Cumhuriyeti'ni oluşturan eyaletlerden biri.

Batı’dan Bengladeş Devleti ile Batı Bengal eyaleti, kuzeyden Bütan Devleti ile Arunaçal-Pradeş Birliği, doğudan Nagaland ve Manipûr, güneyden de Megalaya, Tripura eyaletleri ve Mizoram Birliği ile çevrilmiştir. Kuzeyde Himalaya dağ­ları, güneyde Şillong yaylası arasında 78.500 km2'lik bir alanı kaplayan Asam. Brahmaputra ve kollarının suladığı geniş bir vadi üzerinde bulunmaktadır; mer­kezi Gevhati'dir. Himalayalar'ın etekle­rinde yer alan dar bir boğazla kuzeyba­tıdan Hindistan yarımadasına bağlanır. 1981'de nüfusu 18.896.843 olan Asam’da 5 milyon civarında müslüman yaşa­maktadır; konuşulan dil Asamca ve Bengalce'dir. Ekonominin esasını tarım teşkil eder; en önemli ürünleri pirinç, çay ve jüttür. Bölgenin yukarı kesiminde kö­mür ve petrol bulunmakla beraber bu maddelere dayalı sanayi gelişmemiştir.

Eski çağlarda önemli bir yerleşim böl­gesi olan Asam vadisi, müslümanlann bölgeyi fethinden önce iki önemli Hint krallığının hâkimiyetinde idi. Biri batı bölgesindeki Kâmtâ Krallığı ¹¹⁰⁸ diğeri ise kuzeydoğu­daki Ahum Krallığı idi. Ayrıca yörede, kendi bölgelerinde bağımsız yaşayan ve “Buyan” denilen reisler vardı. XIII ve XIV. yüzyıllarda Bîrûnî, Cûzcânîve İbn Battûta tarafından kaleme alınan İslâm kay­naklarında bölgenin ismi Kâmrûn, Kâmrû ve Kâmrûd şekillerinde geçmektedir. XIII. yüzyılın başlarında bölgeyi Bengal'deki müslüman sultanlar ellerine geçir­diler. Delhi Sultanı Kutbüddin Aybek'in kumandanlarından Bahtiyar Halacî ida­resindeki ilk müslüman akınlarıyla eski krallıkların hâkimiyetleri sarsıldı. 1228'de Kuzey Tayland bölgesinden gelen ve bir Budist Tay kabilesi olan Ahumlar Asam'a girerek Ahum Krallığı'nı kurdu­lar. Müslümanların bölgedeki ilerlemeleri üç safhada oldu. Birincisi Bahtiyar Halacî ile başlayıp ¹¹⁰⁹ İskender Şah zamanına kadar ¹¹¹⁰ sürdü. Delhi Sultanlığı'nın Bengal valileri Gıyâşeddin İvaz ¹¹¹¹ ve İhtiyârüddin Yüzbek Tuğrul Han ¹¹¹² tarafından bölgeye seferler düzenlendi ise de kalıcı bir sonuç alına­madı. Rükneddin Keykâvus ¹¹¹³ ve Şemseddin Fîrûz Şah ¹¹¹⁴ zamanlarında Asam'ın bir bölümü zaptedildi. Şemseddin İlyas Şah döneminde ¹¹¹⁵ Kâmrûp ele geçirildi. Oğlu İskender Şah ¹¹¹⁶ise burada pa­ra bastırdı. İkinci dönem, Bengal Sulta­nı Barbek Şah'ın ¹¹¹⁷ Kâmtâ kra­lını yenmesi ve Alâeddin Hüseyin Şah'ın ¹¹¹⁸ Kâmrup'u fethiyle başla­dı. Bengal Sultanı Nusret Şah devrinde ¹¹¹⁹ Ahumlar'a karşı bazı saldı-nlar yapıldıysa da basan sağlanamadı. Nusret Şah'ın ölümünden sonra Ahum Hükümdan Shungmung ¹¹²⁰ ku­zeybatı bölgesinde hâkimiyetini kurdu. Bu dönemde Asam doğuya doğru genişleyerek Naga Krallığı'nı sınırları içine aldı. Asam'da İslâmiyet'in yayılmasının üçüncü dönemi Bengal'deki Bâbür Vali­si İslâm Han'ın Kâmrûp’u geri almasıy­la başladı. ¹¹²¹ Şah Cihan zamanında ¹¹²² Ahumlar, Bengal eyaletinin bir parçası sayılan Kâmrûp'ta ayakla­narak burayı ele geçirdilerse de bölge 1639'da Bengal hâkimi Alâeddin İslâm Han tarafından geri alındı. Ancak 1658'de Şah Cihan'ın oğulları arasında çıkan taht kavgaları yüzünden meydana ge­len karışıklıklardan faydalanan Ahum­lar Asam'ı hâkimiyetleri altına aldılar. Evrengzîb'in saltanatının ilk yıllarında ku­mandanlarından Mîr’umlâ 1662'de böl­geyi yeniden ele geçirdi. 1682'de Bâbürlüler'in zayıflamasından faydalanarak Asam'a yerleşen Ahumlar, Brahmaputra vadisinde hâkimiyetlerini sürdürdüler. Asam 1792'de Burma'nın işgaline uğ­radı. Asam Kralı Gaurianath, İngiltere'­nin bölgedeki etkili kuruluşu olan Doğu Hindistan Şirketi'nden ¹¹²³ yardım istedi. İngiltere'nin des­teğiyle püskürtülen Burmalılar 1816'da yeniden geldiler. 1824-1826 savaşlarından sonra Burma, Yandaboo Antlaşma­sı ¹¹²⁴ ile Asam'ı Doğu Hindis­tan Şirketi'ne bıraktı. 1838'de Bengal'e bağlanan Asam müstakil bir eyalet oldu; 1905'te Doğu Bengal'e bağlandı; 1919'da bağımsızlığını elde etti. II. Dün­ya Savaşı'nda İngilizler'in Çin ve Burma'ya yardım malzemesi göndermesin­de önemli rol oynadı. Savaş sırasında İn­gilizler'le Japonlar arasında büyük bir çarpışmaya sahne oldu. Japonlar 1944'te bu stratejik bölgeyi ele geçirmek is­tedilerse de basarı kazanamadılar. Asam 26 Ocak 1950'de Hindistan Cumhuriyeti'nin bir eyaleti haline geldi. Bengla­deş'ten bölgeye göç eden müslümanlara tepki gösteren yerliler Asam eyale­tinden aynlıp Nagaland ¹¹²⁵ ve Megalaya ¹¹²⁶ adlarıyla müstakil iki eyalet teşkil ederek Mizoram adını verdikleri bir bölge oluşturdular. ¹¹²⁷

Bugün Asam'ın en önemli problemi, yerli Asamlılar'la göçmenler arasında gi­derek büyüyen dengesizliktir. Bu göç­menler, 1947'de Hindistan yarımadasının taksimi sırasında göçe zorlanan Bengalli Hindular ile 1971 Bengladeş sava­şından sonra bölgeye gelen Bihârlı müslümanlardır. 1983 seçimlerinde müslü­man göçmenleri sınır dışı etmek mak­sadıyla ayaklanan yerli Asamlılar sabo­taj hareketlerine girişerek katliama se­bep oldular. Buna rağmen Asam müslümanları, kendi liderleri etrafında top­lanarak ülkenin siyasî varlığında söz sa­hibi olduklarını ortaya koymuşlardır. Asam vadisinde yaşayan müslümanlara yaygın olarak Garia denilmektedir. ¹¹²⁸

Bibliyografya:

1- İbn Battûta, Seyahatname. II, 276, 280.

2- J. B. Tavernier, Travels in İndia, London 1889-Lahore 1976, II, 277-285.

3- E. A. Gait. A Histoıy of Assam, Calcutta 1906.

4- Janudath Sarkar, A Short History of Aurangzib, New Delhi 1979, s. 102-111.

5- A. Schlmmel, islam in the Indian Subcontinent, Leiden 1980, ş. 50.

6- Percy Brown, Indian Architecture (Islamic Period), Bombay 1981, s. 41.

7- S. Wolpert A Nem Histoıy of İndia, New York 1982, s. 216-247, 411.

8- B. M. Das-Irshad Ali, “Assamese”, Müslim Peoples (nşr. Richard V. Weckes), Westport 1984, s. 58-63.

9- S. Israel-B. Grewal, india, Germany 1985, s. 184-193.

10- CHIn. XI, 369-371, 376-380.

11- B. J. Dev-D. K. Lahiri, Assam Muslims, Politics and Cohession, Delhi 1985.

12- S. A. A. Rizvi, The Wonder that was india, London 1987, II, 58-59.

13- N. N. Acharyya, A Brief History of Assam, New Delhi 1987.

14- J. Horovitz. “Assam”, İA, I, 679-680.

15- A. H. Dani, “Assam”, El2 (İng), I, 719-720.

16- J. P. Mills-F. R. Alchin, “Assam", EBr. II, 619-621.

17- Fethullah Müctebâî. “Âsâm”, DMBİ, I, 332-337.