Bibliyografya: 7 ariF-i fethullah çelebi 8

el-ASARÜ'1-ULVİYYE

Atmosfer olaylarını antik meteoroloji anlayışına göre inceleyen ilmin ve bu ilimle ilgili eserlerin İslâmi kaynaklardaki genel adı.

Çoğunluğu yaşadıkları dönemlerin sınırlı imkânlarına rağmen bu alanda pek çok çalışma ve araştırmalar yapmışlardır. Bibliyografik kaynaklarda “Asâr-ı ulviye” genel başlığı altında bulunabilecek bu çalışmaların günümüze ulaşabilenle­rinin büyük bir kısmı, atmosfer olayları­nı geniş ve modern imkânlara sahip ola­rak inceleyen günümüz ilim adamları­na, dolayısıyla çağdaş meteorolojiye ilim tarihi bakımından malzeme olabilecek niteliktedir.

Yer üstü ve yer altındaki jeolojik olay ve oluşumları aynı antik anlayışla araş­tıran ilmin de klasik kaynaklarda “El-âsârü's-süfliyye” olarak anıldığı görülür. Bu konu ile ilgili pek çok risalesi bulu­nan Kindî, el-âsârü'l-ulviyye ve el-âsârü's-süfliyye terimlerinin her ikisine de şâmil olmak üzere “Ahdâsü'l-cev ve'l-arz” tabirini kullanmaktadır. Aristo'nun, İslâm âleminde geniş yankılar uyandı­ran meşhur Meteorologica'sı da Arap­ça'ya el-Âşârü'l-2ulviyye şeklinde ter­cüme edilmiştir. Bu eser, İbnü'l-Bıtrîk ile başlayıp İbn Rüşd'e kadar uzanan geniş zaman dilimi içerisinde birçok filozof ve mütercimin tercüme ve ihtisar çalışma­sına konu teşkil etmiştir. Meteorologica'nın bu tercüme ve özetlerinin pek ço­ğu günümüze kadar ulaşmıştır. İlim ta­rihçileri, Aristo'nun bu eserini meteoro­loji alanının ilk eseri olarak kabul eder­ler. Ancak eserin muhtevası günümüz meteorolojisinin verileriyle karşılaştırıl­dığında eserdeki bilgilerin çoğunun ilmî bir değer ifade etmediği görülür. Nite­kim daha o dönemde Aristo'nun öğren­cisi Theophrastos'un Meteoroiogica’nın yanlışlarının bir kısmını tashih ettiği ve bu şekilde meteorolojiye büyük katkıda bulunduğu bilinmektedir. Ancak bu ko­nuda Aristo'nun ve antik Yunan ilminin gerilerde bırakılması ve meteorolojinin temel kanunlarına büyük ölçüde uygun düşen görüşler ortaya konması şerefi İslâm bilginlerine aittir.

Âsâr-ı ulviyye alanında eser veren ilk İslâm bilgini Kindi’dir. O, bu konu ile il­gili olarak on üç risale kaleme almış, bu risalelerde rüzgârların meydana gelişi, genleşme kanunu, gökyüzünün rengi, med ve cezir olayının izahı gibi birçok konuda modern meteorolojinin temel il­kelerine uygun görüşler ortaya koymuş­tur. Fârâbî, İbn Sinâ. İbn Heysem, İbn Rüşd ve Bîrûnî gibi diğer İslâm bilginle­rinin eserlerinde ve îhvân-ı Safa Rîsâleleri'nde de konu ile ilgili önemli bilgi­ler bulmak mümkündür. ¹¹⁶⁴

Bibliyografya:

1- Kindi, Risale fî kemmiyyetü kütübi Aristo (nşr. M. Abdülhâdî Ebü Ride), Kahire 1950, s. 368.

2- İhvân-ı Safa. Resâ'il, Beyrut 1376-77/ 1957, lI, 62-86.

3- Muhtâru resâ'ili Câbir b. Hayyân (nşr. P. Kraus), Kahire 1354, s. 261 vd.

4- İbnü'n-Nedîm, et-Fihrist, s. 365, 370.

5- Kazvînî. 'Acâ'ibü'l-mahlûkât, Kahire 1978, II, 12-65.

6- Keşfü'z-zunûn, I, 9.

7- P. Steinmetz, Die Physik des Theophrastos von Eresos, Berlin 1964.

8- G. Sarton, Introduction, New York 1975, I/l, s. 126, 143.

9- 11/2, s. 848.

10- Mahmut Kaya. İslâm Kaynaklan Işığında Aristoteles ve Felsefesi, İs­tanbul 1983, s. 156-163.

11- Fuat Sezgin, “Kitâbü'1-Âşâri'l-‘ulviyye li-Tâwufîrastus (Die Meteorologie des Theophrast)"” Zeitschrift für Geschichte der Arabisch-islamischen Wissenschaften, I, Frankfurt 1984, s. 9-16.

12- Mün'im Müflih er-Râvî, “Üsüsü'l-ciyûlûciyâ fi'1-me'âdin ve'l'âsâri'l-'ulviyye li'bni Sînâ”, Mecelletü Ma'he'di’l-Mahtatâti'l-'Arabiyye, XXVIII/2, Kuveyt 1984, s. 547-564.

13- İsmail Hakkı İzmirli, ‘Asar-ı Ulviye ve Süfliye”, İTA, I, 539.

14- B. Lewin. “al-Âthâr al-‘Ulwiyya”, El2 (İng.). I, 736-737.

ASBAĞ b. FEREC

Ebû Abdillâh Asbağ b. el-Ferec b. Saîd el-Ümevî (ö. 225-840) Mısırlı muhaddis ve Mâliki fakihi.

150 ¹¹⁶⁵ yılı civarında Mısır'da doğ­du ve orada öldü. Memleketinin tanın­mış bilginlerinden Abdurrahman b. Kasım, daha sonraları kâtipliğini yaptığı Abdullah b. Vehb ve Eşheb b. Abdülazîz’den fıkıh ve hadis tahsil etti. Ayrıca Üsâme ve Abdurrahman b. Zeyd b. Eşlem. Abdülazîz ed-Derâverdî, İsâ b. Yûnus gi­bi büyük hadis üstatlarını dinleyerek ha­dis ilminde hafız, fıkıh ilminde mücte-hid mertebesine ulaştı. İmam Mâlik'ten ders almak üzere Medine'ye vardığı gün onun vefat haberini aldı. Fakih, müctehid ve müftî unvanlanyla anılan Asbağ, hadis ve fıkıh sahasında birçok âlim yetiştirdi. Hadis münekkitlerinden olan Ebû Hatim er-Râzî ve Yahya b. Maîn başta olmak üzere Ahmed b. Furât, Dârimî, Abdülmelik b. Habîb, Ebû Zeyd el-Kurtubî gibi hadis ve fıkıh bilginleri de onun ilminden istifade edenlerdendir. Şâfıî âlimlerinden İsmail el-Müzenî ile Rebi b. Süleyman'a İmam Şafiî Mısır'a gelme­den önce hocalık yapmış, Buhârî Sahih'inde kendisinden yirmi bir hadis rivayet etmiştir. Rivayetleri Ebû Dâvûd, Tirmizî ve Nesâî'de de yer almıştır.

Mâlikî mezhebinin usul ve fürûu sa­hasında ve kıyas metodunu kullanma­daki haklı şöhreti gerek muasırları gerekse sonraki bilginler tarafından tak­dir edilmiştir. Halku'l-Kur'ân* mese­lesindeki kanaatini açıklamak için Abba­sî Halifesi Mu'tasım-Billâh tarafından sorguya çekilmek istenmesi üzerine Hilvan'a kaçmış ve bir müddet orada giz­lenmiştir.

Asbağ'in eserlerinin günümüze kadar geldiği bilinmemektedir. Kaynaklardan öğrenildiğine göre onun Mâlikî mezhebi metodolojisine dair on ciltlik Kitâbü'l-Uşûl, Tefsîru Garibil-Muvatta’, Adâbü'ş-şıyâm, Âdâbü'l-kaide, Kitabü'l-Müzâra'a, Kitâbü'r-Red'alâ ehli'1-eh-vd' ve hocası İbnü'l-Kâsım'dan dinledi­ği rivayetlerden oluşan yirmi iki ciltlik bir külliyatı vardır. ¹¹⁶⁶

Bibliyografya:

1- İbn Hallikân. Vefeyât, 1, 240.

2- Mizzî, Tehzibul-Kemât, II1, 304-307.

3- Zehebî, Tezkiretul-huffâz, II, 457.

4- Zehebî, A'lâmun-nübelâ', X, 656-658.

5- İbn Ferhûn. ed-Dîbâcü'l-müzheb, s. 97.

6- İbn Hacer. Tehzibut-Tehzîb, I, 361-362.

7- Süyûti, Hüsnü'l-muhâdara, I, 308.

8- İbnü'l-İmâd. Şezerât, II, 56.

9- Ziriklî, el-A'lâm, 1, 336.

10- Sezgin, Buhâri’nin Kaynakları, İstanbul 1956, s. 232.

11- Kehhâle. Mu’cemü'l-mü’ellifîn, Il, 302.