Dərs vəsaiti Bakı Biznes Universitetinin 20 illik yubileyinə bir töhfədir
Yüklə 2 Mb. Pdf görüntüsü
|
| lər kateqoriyasını 4 əsas qrupa bölmək olar:
- texnoloji prosesdə iştirak edən, əmək predmetini emal etmək yolu ilə bilavasitə hazır məhsula çevirən fəh- lələr. Lakin bunlardan əlavə, avtomatlaşdırılmış istehsal- larda fəhlə-nizamlayıcılar da bu qrupa daxil edilirlər, çün- ki onlar avadanlıqların normal işini təmin edirlər; - xammal, material və hazır məhsulun yarımfabrikat- ların daşınması, anbarlaşdırılması və qorunması ilə məşğul olan fəhlələr; - əsas fondların təmiri, istehsal avadanlıqlarının pro- filaktikasını həyata keçirən təmin üçün hissə və tərtibatlar istehsal edən fəhlələr; - hazır məhsulun keyfiyyətinə nəzarət işini icra edən fəhlələr. Birinci qrupa daxil olan fəhlələr əsas, digər qruplara aid edilənlər isə köməkçi fəhlələr hesab olunurlar. Mühəndis-texniki mütəxəssis və rəhbər işçilər kate- qoriyasına istehsala texniki rəhbərlik funksiyasını həyata keçirən kadrlar aid olunurlar. Əqli əmək nümayəndələri olan bu kateqoriya işçilər istehsala rəhbərlik və onun təş- kilinin konstruktor, texnoloji, təşkilati-texniki və sırf isteh- sal müəssisələri ilə məşğul olurlar. Bu kateqoriya işçilərə müəssisənin rəhbərliyi, baş mütəxəssislər, texniklər, usta- lar və s. daxil edilir. 108 Qulluqçular kateqoriyasına maliyyə, uçot, təchizat-sa- tış, dəftərxana və bəzi inzibati-idarə işçiləri aid olunurlar. Şagirdlər kateqoriyasına fərdi və briqada (qrup) şək- lində həm bilavasitə müəssisənin özündə hamilik yolu ilə və həm də başqa məktəblərə ezamiyyə olunmaqla fəhlə peşəsinə yiyələnən gənclər aid olunurlar. Bu kateqoriyaya habelə müəssisənin balansında olan texniki-peşə məktəb- lərinin şagirdləri də daxil edilir. Kiçik xidmətedici heyətə inzibati-idarə binalarına qulluq edən xadimələr, süpürgəçilər, minik avtomobilləri- nin sürücüləri, kuryerlər , paltar asanlar və s. işçilər aiddir. Mühafizə işçilərinə isə müəssisənin gözətçiləri və yanğından mühafizə işçiləri aid edirlər. Müəssisə qeyri-istehsal sahələrində çalışan işçilər is- tehsal heyətinə aid etmirlər. Bu qəbildən olan işçilərə ya- şayış binalarına, səhiyyə məntəqələrinə, uşaq bağçalarına, klublara, yardımçı təsərrüfatlara xidmət edən işçilər daxil olunurlar. Bundan məqsəd istehsal işçiləri ilə istehsal xa- rakterli işçiləri icra etməyənlər arasındakı optimal say nis- bətini müəyyənləşdirməkdir. İstehsal işçilərinin peşə-ixtisas tərkibinə gəlincə o, hər bir müəssisənin özünəməxsus xarakterindən asılı olaraq fərqlənir. Məsələn, metallurgiya üçün səciyyəvi olan peşə- ixtisas işçisi poladəridən və polad yayandırsa, toxuculuq üçün-əyirici və toxucu, kimya müəssisələrində aparatçı və operator, maşınqayırma üçün tornaçılar, dəmirçilər, çilin- gərlər və s.-dir. Bütün bu müxtəliflik müəssisənin texnoloji özünəməxsusluğundan irəli gəlir. Texnoloji əməliyyatları icra sahiblərinin xüsusi hazırlığı tələb olunur. Müəssisənin kadrlarının peşə-ixtisas dərəcələri (kva- lifikasiya) üzrə təsnifləşdirilməsi onun (müəssisənin) is- 109 tehsal strukturunda, texniki bazasında və işçilərinin mədə- ni-texniki səviyyələrində baş verən dəyişikliklərin öyrənil- məsində böyük əhəmiyyət kəsb edir. Hər bir istehsal sahə- sində baş verən əmək bölgüsü elmi-texniki işləmələrin istehsala tətbiqi və bununla əlaqədar olaraq müxtəlif iş növlərinin yaranması və həmin işlərin yerinə yetirilməsi, onlardan müəyyən nəzəri və empirik biliklər tələb edir ki, bunlar da öz əksini müxtəlif peşələrdə tapır. Peşənin tərkibində isə əlavə bilik və vərdiş tələb edən ixtisaslar formalaşır. Məsələn, çilingər peşəsi müxtəlif çilingər ixtisaslarına, çilingər-yığıcı, çilingər-alətçi, çilin- gər-təmirçi və s. bölünür. İxtisas isə öz tərkibində müxtəlif ixtisas dərəcələrini birləşdirir. Yerinə yetirilən işin mürək- kəbliyi, dəqiqliyi, məsuliyyəti müəyyən bilik, vərdiş və bacarıq tələb edir. Bundan asılı olaraq fəhlələrə ixtisas dərəcələri verilir. İxtisas dərəcəsinin mühüm tərkib hissə- ləri fəhlənin ümumi təhsili, texniki hazırlıq səviyyəsi və müəyyən ixtisas üzrə onun praktiki vərdişləridir. İstehsalın texniki səviyyəsi yüksəldikcə, istehsala daha mütərəqqi və mürəkkəb maşınlar tətbiq olunduqca, texnoloji istehsal üsulu təkmilləşdirildikcə, fəhlənin ixtisas dərəcələrinə tələblər də çoxalır. Fəhlələr ixtisas dərəcələrinə görə qrupa bölünür: ixti- sassız (ixtisas dərəcəsi olmayan), az ixtisaslı, ixtisasın yüksək ixtisas dərəcəli. Öz-özlüyündə aydındır ki, xüsusi hazırlıq tələb etmə- yən işlərin icrası ixtisas dərəcəsi olmayan, başqa sözlə, ix- tisassız fəhlələr tərəfindən yerinə yetirilməlidir. Az ixtisas dərəcəsi fəhlənin xüsusi hazırlıq keçmə müddəti cəmisi bir neçə həftə ərzində baş verə bilər. Bu 110 qəbildən olan fəhlələrin icra etdikləri iş o qədər də mürək- kəb olmur. İxtisas dərəcəsi, başqa sözlə, ixtisaslı fəhlələrin ha- zırlanması 2-3 il müddətində vaxt tələb edir. Yüksək ixtisas dərəcəli fəhlələrin hazırlanmasında, onlara nəzəri biliklərlə yanaşı müəyyən iş təcrübəsinin formalaşması da zəruri əhəmiyyət daşıyır. Belə fəhlələr isə nisbətən daha uzun müddətli vaxt ərzində formalaşır. İstehsal sahəsində elmi-texniki tərəqqinin təsiri altın- da, tədricən olsa da, yuxarıda göstərilən ixtisas dərəcələri arasında ixtisassız fəhlələrin sayı azalmağa doğru meyl edir, yüksək ixtisas dərəcəli fəhlələrin sayı isə artır. Hər hansı bir istehsal sahəsində ixtisas dərəcəsi aşağı olan fəhlələrin sayca çox olması o deməkdir ki, həmin sahədə elmi-texniki tərəqqinin nailiyyətləri lazımınca tətbiq olunmur, köməkçi işlərin, yükləmə-boşalma, təmir və s. – nin mexanikləşdirmə səviyyəsi aşağıdır. Yüklə 2 Mb. Dostları ilə paylaş:
|