Hldlniava V l h o n I n, I,1 V a hjhvi 3a I o I l n V 31 V h fi 11 fi

RUS ELÇİLİĞİ YAZLIĞI

370

371

RÜSTEM PAŞA CAMÖ

Bibi. T. Lacchia, I Fossati, Architetti del Sultana di Turchis, Roma, 1943, s. 25-31; E. L. Gatto. Gli Artisti Italiani in Russia, III, Roma, 1943,'s. 131, 223; S. Eyice, "Fossati, Gaspare Trajano", İSTA, XI, 5818-5823; "Pera'da Sovyet Konsolosluğu", AtredamentoDekorasyon, Nisan 1990, s. 44-50; C. Can, "istanbul'da 19. Yüzyıl Batılı ve Levanten Mimarların Yapıları ve Koruma Sorunları" (Yıldız Teknik Üniversitesi, yayımlanmamış doktora tezi), 1993, s.

110-119.

CENGİZ CAN

RUS ELÇİLİĞİ YAZLIĞI

Büyükdere'de, Büyükdere-Sarıyer Caddesi üzerindedir. Önceleri Fransa Elçiliği'ne ait olan geniş bir bahçe içinde yer alan iki katlı, kagir bir yapıdır.

Yapım tarihi ve mimarı saptanamamıştır. Ancak 19. yy'ın başlarında mevcut ve ayakta olduğu, II. Mahmud dönemi (1808-1839) Bostancıbaşı Defterleri'nde "kurbün-de Rusya elçisinin kebir yalısı" olarak geçmesinden ve Melling albümündeki gravüründen anlaşılmaktadır. Albümde 42 no ile verilen gravür ve açıklaması Rus Elçiliği binasına ilişkin önemli veriler sunmaktadır. Aynı Bostancıbaşı Sicilleri'ne göre burada yalnız Rus Elçiliği yalısı değil, iki yanında elçilik mensuplarına veya Rus kolonisine ait yapılar da bulunmakta idi.

Rus Elçiliği binası veya Rusya elçisinin Kebir Yalısı, gravürün sol başında çizilmiş olan yapıdır. Melling, yalının bir ingiliz tarafından inşa edildiğini ve ingiliz zevkine göre tanzim edildiğini belirtmektedir. Bahçesi, 19. yy İstanbul bahçelerinin en görkemlilerinden biridir. Eldem, yanındaki Baron de Hübsch'ün bahçesinden bahsederken bir kısmının da Rus Elçiliği'ne ait olduğunu söylemektedir.

N. Arslan, bahçe konusunda Baron de Hübsch'ün, 18. yy'ın sonunda istanbul'da bulunan Lady Craven'in ve Ubicini'nin (1855) anılarının tümünde Rus Elçilik Rezi-dansı'mn bahçesinin "istanbul'un en muhteşem bahçesi" olduğunda birleştiklerini belirtmektedir.

Bahçenin görkemine karşılık "Elçilik simetrik, basit, ancak çok zarif bir bina" olarak anılmaktadır. Bina günümüzde gravü-ründekinden oldukça farklı bir görünümdedir. Gravürde denize dik konumda iki yan kanat ile bunları birleştiren bir orta bölüm görülmektedir. Bugünkü binanın yan

kanatlan gravüre uyduğu halde, orta bölümün hayli değiştiği fark'edilmektedir. Ayrıca iki bölüm arasında belirli üslup ayrımları da vardır. Bu verilere göre orta bölümün sonradan yenilendiği düşünülebilir.

Neorönesans ağırlıklı klasik bir tasarımı olan orta binanın girişinde üç açıklıklı bir portik bulunmaktadır. Kompozit başlıklı dört yüksek kolonun taşıdığı portik, birinci katta bir balkon olarak öne çıkmaktadır.

Geniş bir silme ile ayrılan üst katta dikdörtgen pencerelerin üstünde klasik silmeler ve üçgen biçimde kabartma bezeme vardır. Bina üstte dişli bir saçak frizi ve parapetle bitirilmiştir.

Yüksek subasman üzerinde tek katlı ve sefarethane tercümanlarına ait olduğu söylenen yan kanaüar ahşaptandır. Yarım daire kemerli üçer açıklıklı bu bölüm, cephede kompozit başlıklı pilastrlarla bölüm-lenmiştir. Köşeleri tutan birer pilastra karşılık ortadakiler çift olarak düzenlenmiş ve aralarına aslan başı figürleri ve altlarında "Pompei evlerindeki Roma bezemelerini andıran motifler" işlenmiştir. Geniş bir saçak kornişinden sonra bina, parmaklıklı bir parapetle bitirilmiştir.

Melling'in gravüründe görülen ve bugün mevcut olmayan bahçe kapısı, yüksek bahçe duvarının ortasında anıtsal bir biçimde yükselmekte ve iki yandaki pilon gibi yükseltilerin üzerinde birer küre motifi bulunmaktadır. Bu çok sembolik motifin yan kanat alınlıklarında da kullanıldığı yine gravürde seçilmektedir.

II. Mahmud dönemi Bostancıbaşı Sicilleri'ne göre Rus Elçiliği yalısının iki yanında yine elçilik mensuplarına veya Rus kolonisine ait yapılar bulunmakta idi. Binanın, günümüzde, özellikle yan kanatları oldukça harap görünmektedir.

Bibi. N. Arslan, Gravür ve Seyahatnamelerde İstanbul, (18. Yüzyıl Sonu ve 19. Yüzyıl), İst., 1992, s. 231-234; Eldem, Boğaziçi Anılan, 218-234; F. İrez-H. Aksu, Boğaziçi Sefarethaneleri, ist., 1992, s. 50-51; C. Kayra-E. Üyepa-zarcı, İkinci Mahmut'un İstanbul'u, Bostancıbaşı Sicilleri, İst., 1992, s. 137.

istanbul

RUS HASTANESİ

9 Mayıs 1874'te, Galata'da Saint-Nicolas Rus Hastanesi adıyla açılmıştır.

Gemicilere ve kutsal yerleri ziyaret eden hacılara hizmet veren bir dispanser

Melling'in bir gravüründe Büyükdere'deki Rus Elçiliği yazlığı. Melling, Voyage

ve hastaneden oluşuyordu. Daha sonra Nişantaşı'nda Mektep Sokağı (1934'te Dershane Sokağı) ile Teşvikiye Caddesi'nin (1934'te Vali Konağı Caddesi) kesiştiği, Harbiye'nin karşısındaki köşede, yanında kilise de olan yeni bir hastane binası inşa edilmiş ve faaliyetini burada sürdürmüştür.

1880-1881'de adı St. Nicolas Rus (Milli) Hastanesi'ydi. Nişantaşı Pangaltı'daydı. Başrahibe Sor irene ve yardımcı rahibeler Paraskevi, Melania, Xenia ve Vera tarafından idare ediliyordu. Hastanede Dr. Ta-mamçef ve görevli J. Parapandopoulo görev yapmaktaydı.

1889-1990'da, hastane Rus Konsolos-luğu'na bağlıydı ve 5 rahibeden oluşan özel bir komite tarafından yönetiliyordu. Dr. Ignatovitz ve yönetici Madam Cathe-rine Bousse yönetim komitesinin basındaydılar.

1891'de hastanede, Dr. Sçepotiev, Dr. Ignatovitz ve Dr. Pleskow görev yapmaktaydı. Hekim kadrosuna, 1893-1894'te Dr. Hadumoğlu, 1896'da cerrah Kamburoğlu, 1903'te Dr. Gabrielidis, 1905'te Dr. Elefte-riadis katılmışlardır.

Açıldığı tarihten 1893'e kadar, hastaneye 5.000 hasta yatmış, 70.000 hasta da muayene olmak ya da diğer ücretsiz hizmetlerden yararlanmak üzere başvurmuştur. 1881-1891 arasında hastaneye başvuran hastaların çoğu Rus ve Karadağlı, Bulgar ve Sırp Slavlardı. Az bir bölümünü de Rum, Ermeni ve Türkler oluşturmaktaydı.

1892'de Rus Hastanesi toplam 9.096 hasta kabul etmiş, yataklı tedavi gören 354 hastanın 337'si ücretsiz, 17'si ücretli tedavi edilmiştir. Bu yıl en çok periyodik ateş, tifüs, influenza, kronik sıtma, akut ve kronik bronşit ve akciğer tüberkülozu vakaları müşahede edilmiş, ayrıca 38 cerrahi müdahale yapılmıştır.

1912'de yine 5 rahibe ve Dr. Ignatovitz ile Müdire Madam Catherine Bousse tarafından yönetilen hastane 45 yataklıydı. Yoksulların ücretsiz muayene edilip ilaç verildiği bir de dispanseri vardı. Maddi durumu iyi olan hastalar için gündeliği 60 kuruş olan özel odalar bulunmaktaydı. Koğuşlarda tek bir yatak için günde 15 kuruş ödenmekte, yoksul hastalardan para alınmamaktaydı.

I. Dünya Savaşı'nda, hastane binası Pangaltı Askeri Hastanesi olarak Çanakkale'den tahliye edilen yaralılar ve hastaların bakımı için kullanılmıştır. Savaş sonunda bu askeri hastane kapatılarak bina yeniden Rus Hastanesi adıyla hizmetini sürdürmüştür.

Bibi. R. C. Cervati, Indicateur Ottomane, İst., 1880, s. 178, 1881, s. 316; ay, Annuaire Orien-taldu Commerce, ist., 1891, s. 522, 1893-1894, s. 557, 1895, s. 559, 1896, s. 690, 1903, s. 887, 1905, s. 112-113, 900, 1912, s. 921, 1915, s. 795; "Hopital Russe de Constantinople", Ga-zette Medicale d'Orient, c. 38, no. 3 (31 Mart 1893), s. 40-41; Ritzo, "l'Oeuvre Medicale et Hygienique de S. M. I. le Sultan Abd-ul-Hamid Khan II1876-1900", ae, c. 45, no. 13 (31 Ağustos 1900), s. 253-254; K. Özbay, Türk Asker Hekimliği ve Asker Hastaneleri, c. III, İst., 1981, s. 165.

NURAN YILDIRIM