İxtisas : Coğrafiya Qrup : 325 Tələbə

TÜRKMƏNİSTANIN İQLİMİ VƏ DAXİLİ SULARI

Türkmənistanda sərt quru iqlimi hakimdir. Yazda nadir olaraq 35 ° C-dən asagi düşən istilik, Karakum çölündə kölgədə 50 ° C-yə qədər yüksəlir. Qışda istilik bəzi bölgələrdə -33 ° C-yə qədər düşür. Türkmənistan çox az yağış yağır. Yazda yağan yağışlarda şimal-qərb 80 mm, çölə yaxın bölgələr 100-150 mm, cənub qərbdəki yaylalara 200-300 mm yağış düşür. Mövsüm dövrlərində ölkə İran və Əfqanıstandan əsən qum fırtınalarına səhnə olur.

Türkmənistan subtropik çöl iqlimi hakimdir. Gecə və gündüz arasında böyük istilik fərqi görülər. Qış ayları qısa və soyuq, yaz ayları uzun və istidir. Bahar ortalarından etibarən ölkədə yağış görülməz. Türkmənistan iqliminin ümumi xarakterini okeanlara uzaqlığı və ətrafının yüksək dağlarla əhatə olması müəyyən. Nəticədə meteoroloji hərəkətlərin həm gündəlik, həm illik böyük dəyişmələr göstərdiyi tipik bir iqlim xüsusiyyəti göstərir. İqlimi quru kontinentaldır . Yanvar ayında orta Temperatur -4 ° C (vadisində Atrek 4 ° C) və 28 iyul ° C. 398 mm (Kopetdag) 76 illik yağıntı (Kapa-boğaz-Göl körfəzi). Mütləq maksimum temperatur 50 ° C (Üç-Acı kəndi), -33 ° C (Kuşka) mütləq minimum. Su ən böyük daxili orqanın - Lake Sarykamysh (2 min km2 haqqında ərazisi). Çaylar Türkmənistan Xəzər və Aral dənizlərində də Pamir-Altay və Hissar (Türkmənistan kənarda) və qar mövsümü və mövsümi yağışlar səbəbindən əriyəndən buzlaqlar tərəfindən hazırlanmış suyun miqdarı artır. Ən əhəmiyyətli çayları: Amudərya, Tejen, Murghab ,Atrek.

Iqlimi böyük illik və gündəlik temperatur amplitudu, aşağı rütubət, yüksək buxarlanma və aşağı yağıntı, kəskin kontinental və quru. Bu okeanlardan uzaq olması Türkmənistan yeri, atmosfer dövranı xüsusiyyətləri, təbiəti, dağ silsiləsinin cənub və cənub-şərqdə mövcudluğu iqlim şəraiti ilə bağlıdır. Bu oroqrafiya maneə şimal və şimal-qərb olmaması soyuq hava kütlələrinin sərbəst tez-tez demək olar ki, bütün sahələrində kəskin soyutma (xüsusilə qış və yaz) səbəb olan ölkə, nüfuz verir. Ümumiyyətlə, iqlim soyuq mövsümündə ifrat dəyişkənlik, və nisbətən sabit isti, yayda quru və az qar, bəzən soyuq qışı və qısa yaş yaz, quru payız ilə mülayim ilə xarakterizə olunur. -5 Orta yanvar temperaturu ° şimal-şərqində C +4 ° Atrek C;. Mütləq minimum -32 ° Tashauz C rayonu, -29 ° C-də Kopet Dağ və -10,3 ° C dağətəyi cənub sahilində Xəzər dənizi. Orta iyul temperaturu şimal-şərq və +32 ilə +28 ° C ° cənub C, mütləq maksimum +49,9 ° C orta illik yağıntı ortada 80 mm Amudərya və çatır ki, Qaraqum səhrasında 150 mm, 200-300 mm-dir dağlar arasında və dağlarda, 400 mm-dən çox dağətəyi və vadilərində. Düzənliklərdə tipik isti quru küləklər və toz fırtına var. Qar örtüyü adətən bir müddət (şimal əraziləri və dağlarda) davam edir. Küləklər daimi olur. Kopet Dağlarında yay quru isti külək dağətəyi şimal-şərq, şimal, şimal-qərb, üstünlük təşkil edirdi. Bu da gunəşli günlər dövrü 200-270 gün təşkil edir.

Türkmənistan iqtisadi və sosial inkişafı su resurslarının istehlakını artırıb. hər il su (2001) yalnız 0,94 km min m3, MDB üzrə orta su mövcudluğu 1 kv km-ə hər il 194 min kubmetr isə hesabları. km. MDB adambaşına öz su ehtiyatlarının təmin 16,6 min kub metr orta edir. hər il metr, Türkmənistan isə bu göstərici 0,16 min kub metr artıq deyil. ildə (yəni orta MDB-dən 100-dən çox dəfə aşağı). Quru iqlimi, nəmli hava axını paralel olaraq aşağı dağlar, digər Mərkəzi Asiya dövlətləri ilə müqayisədə Türkmənistanda su ehtiyatlarının həddindən artıq çatışmazlığı müəyyən edir. Hidroqrafik şəbəkə qeyri-bərabər paylanmışdır: Mərkəzi, Şimali, Qərbi . Mərkəzi Asiyanın ən böyük vəbolsulu çayı – Amudərya - ölkənin şərq sərhəddi boyunca 1000 km axır ki, onun uzunluğu 2,520 km, ümumi uzunluğu. Çay şəbəkəsinin Cənubi Türkmənistan Murghab Tejen, Atrek və şimal-şərq yamacında Kopetdagın kiçik çayların ilə təmsil olunur.. Çayların ümumi sayının 95%-dən az 10 km kanallar. Yalnız 40 su daimi axını var. Göllər - xas olmayan hidroqrafik. Onlar əsasən Uzboy, floodplains və təbii çöküntülərinin ümumi yerləşir. Ən böyük - Sarykamysh (2200 kv km) və şirin su gölləri Qərb Uzboy (Yaskhan, Kara Tegelek, Topiatan s.) Ildə demək olar ki, 1200 km, eni şimaldan cənuba uzanan Xəzər dənizi tərəfindən yuyulur qərb, Türkmənistan, - 320 kvadrat metr. km, sahəsi - yakl. Kv 380 km, su məbləği - 78 min kub metr. km. Sahil xəttinin uzunluğu - yakl. 7 km, suyun orta duzluluğu - 12,8%. Xəzər dənizi səviyyəsinin dəniz səviyyəsindən aşağıda 28,3 m (data 1980), maksimum dərinliyi edir - 1025 m, lakin əhəmiyyətli uzunmüddətli dəyişikliklərə məruz məruz qalır. 20-ci əsrdə. suyun səviyyəsi Xəzər dənizinin və Qara-Boğaz-Qol arasında 1980-ci ildə (illik orta 1,5-2,0 sm) dəniz səviyyəsindən daha da payız yavaş çox 2 m düşüb, anbar inşa edilmişdir. Xəzər dənizinin dərinliklərində neft və qaz zəngindir. Qara-Boğaz-Qol və Körfəz ildə duzlar və digər duzları çıxarış. Canlı balıq, xüsusilə nərə (dünyanın catch 82%) və siyənək, çapaq, perch, Roach, karp, hamsi qiymətli növ dəniz. Ölkənin coğrafi quruluşundan aydın olduğu kimi axar su cəhətdən kasıbdır. Müəyyən olunmuş çayları Xəzər dənizinə tökülən Atrek, Karakum çölündə Tejen ilə Murgap və ölkənin şimal şərqindən bir hissəsi keçən Amu Derya'dır. Suvarma məqsədilə Respublikada bir çox kanal və gölet inşa edilmişdir. Qaraqum çölü boyunca uzanan və dünyanın ən böyük suvarma və nəqliyyat kanalı olan Karakum Kanalının istehsalı 1950-ci illərdən bəri davam etməkdədir. Uzunluğu 900 km olan yeni tikilən kanalın tamamlanma işlərinin gələn ilə bitməsi planlanmışdır. Dünyanın ən böyük gölü olan Xəzər dənizinin bir hissəsi Türkmənistan sərhədləri içində qalır.

Struktur-tektonik və hidrodinamik xüsusiyyətlərinə görə Türkmənistan görkəmli: artezian hövzələri Epipaleozoic platforması (Qaraqum, Srednekaspiysky) Alp geosinklinal rayonlarında (Qərbi Türkmənistan), hovuz (Kopetdag, Böyük Balkan Gaurdak-Kugitang) mədən burulmuş strukturları çat. Yeraltı artezian hövzələri platforma rayon qum, ciliklənmiş qumdaşları və mezo-kaynozoy yaşlı qazıntılardan və sızdırmayan təbəqələri ilə məhdudlaşmır. Regional aquitard paleogen mergelli-gil ardıcıllıqla deyil. Bu Neogen-dördüncü yeraltı infiltrasiya, şor və duz-natrium xlorid tərkibi qırıntı materiallarla çöküntülərinin ümumi yuxarıda. Fresh su qum böyük serialların sahələrində və dağətəyi loops ildə Takyr su, böyük suvarma kanalları altında sporadically paylanmışdır. 350-3500 m overlie Mezozoy aquifers dərinlikdə regional su təzyiq aşağıdır. Duz su, 35-540 q / l, xlorid, natrium, kalsium və yod ilə zəngindir maqnezium, bor və digər komponentlərinin bir duzluluq ilə duzlu suda. Bəzən qazların azot, azot-metan, karbohidrogen tərkibi ilə. Qərb Türkmen yüksək təzyiqli su, termal, natrium xlor və natrium-kalsium, duzlu yod və ya brom su ehtiyatı var. Esas olaraq karbohidrogen qazları, azot, metan və nitrojen birləşməsidir.

Cənubda Xəzər dənizinin sahil qədər yalnız şimal körfəzlər (Kara-boğaz-göl, Krasnovodsk, Türkmənistan), yarımadasında (Krasnovodsk Dardzha, Çeleken) və ən böyük formalaşdırılması, bir əyri-üyrü forma var . Krasnovodsk adanın sahillərində Off edir Ogurchinsky, Reed-lyada və s. . Türkmənistan iqtisadi və sosial inkişaf su resurslarının istehlakı artıb. Türkmənistan - vododefitsitnoe dövlət. Q1 haqqında. hər il su (1999) yalnız 0,94 km min m3, MDB üzrə orta su mövcudluğu 1 kv km-ə hər il 194 min kubmetr isə hesabları. km. MDB adambaşına öz su ehtiyatlarının təmin 16,6 min kub metr orta edir. hər il metr, Türkmənistan isə bu göstərici 0,16 min kub metr artıq deyil. ildə (yəni orta MDB-dən 100-dən çox dəfə aşağı). Quru iqlimi, nəmli hava axını paralel tesis aşağı dağlar, digər Mərkəzi Asiya dövlətləri ilə müqayisədə Türkmənistanda su ehtiyatlarının həddindən artıq çatışmazlığı müəyyən edir. Hidroqrafik şəbəkə qeyri-bərabər paylanmışdır: görmədiyi (Mərkəzi, Şimali, Qərbi) çay çox. Mərkəzi Asiyanın ən böyük və abounding çay – Amudərya ölkənin şərq sərhəddi boyunca axır. 1000 km axır ki, onun 2,520 km, ümumi uzunluğu. Çay şəbəkəsinin Cənubi Türkmənistan Murghab Tejen, Atrek və şimal-şərq yamacında Kopetdag kiçik çayların çayları ilə təmsil olunur. Ümumi uzunluğu 14.300 km ilə Türkmənistan 3 min axınları. Çayların ümumi sayının 95%-dən az 10 km kanallar. Yalnız 40 su daimi axını var. Göllər - xas olmayan hydrography. Onlar əsasən Uzboy, floodplains və təbii çöküntülərinin ümumi yerləşir. Ən böyük - Sarykamysh (2200 kv km) və şirin su gölləri Qərb Uzboy (Yaskhan, Kara Tegelek, Topiatan s.) Ildə demək olar ki, 1200 km, eni şimaldan cənuba uzanan Xəzər dənizi tərəfindən yuyulur qərb, Türkmənistan, - 320 kvadrat metr. km, sahəsi - yakl. Kv 380 km, su məbləği - 78 min kub metr. km. Sahil xəttinin uzunluğu - yakl. 7 km, suyun orta duzluluğu - 12,8%. Xəzər dənizi səviyyəsinin dəniz səviyyəsindən aşağıda 28,3 m (data 1980), maksimum dərinliyi edir - 1025 m, lakin əhəmiyyətli uzunmüddətli dəyişikliklərə məruz məruz qalır. 20-ci əsrdə. suyun səviyyəsi Xəzər dənizinin və Qara-Boğaz-Qol arasında 1980-ci ildə (illik orta 1,5-2,0 sm) dəniz səviyyəsindən daha da payız yavaş çox 2 m düşüb, anbar inşa edilmişdir. Xəzər dənizinin dərinliklərində neft və qaz zəngindir. Qara-Boğaz-Qol və Körfəz ildə duzlar və digər duzları çıxarış. Canlı balıq, xüsusilə nərə (dünyanın catch 82%) və siyənək, çapaq, perch, karp, hamısı qiymətli növ dəniz canlılarıdır.